“Katýksýz gerçekleri þarkýsýnda
Söylerken bir insan ölmek pahasýna,
Anlamýný bulur o þarký
Damarlarýnda atarken.

Þarkým ne gelip geçici övgüler düzer
Ne de baþkalarýna ün katar,
Yoksul ülkemin
Kök salmýþtýr topraðýna.
Orada, her þeyin bittiði
Ve her þeyin baþladýðý yerde,
Söylerim o her zaman yiðit ve derin
Sonsuza dek yeni olacak þarkýyý.”
Manifesto’dan/Victor Jara
(Ýngilizce’den çev.: T. Asi Balkar)

Þarkýlarýný yoksul halký için söyledi Victor Jara... Gitarýnýn týnýlarýný, halkýna ve ülkesine adadý. Açlýða, yoksulluða, emperyalist sömürüye karþý durdu, barýþa adadý kendini... Müziðin yanýsýra, tiyatroyla, folklarla ilgilendi, üllesinin kültürüyle yoðruldu, sesiyle, sözüyle, gitarýyla evrenselleþti Jara.

“Ne türkü söyleme aþkýmdan ne de sesimi/ Dinletmek için deðil bunca türkü söylemem./ Benim namuslu gitarýmýn sesi/ Hem duygulu hem de haklýdýr./ Dünyanýn yüreðinden çýkar/ Bir güvercin gibi kanatlý/ Kutsal su gibi þefkatli,/ Okþar gitarým öleni ve yiðidi.”
(Manifesto’dan/ V.Jara – Ýngilizce’den çev.: T. Asi Balkar)

Ýþte böyledi dedi Jara...

11 Eylül 1973:

Halkýn oylarýyla iktidara gelen Unitad Popular (Halk Birliði) ve onun önderi Salvador Allende, ABD-CÝA mühendisliðindeki darbeyle kanlý bir biçimde devrildi; Þili’nin yönetimi, General Pinochet önderliðindeki faþist rejime devredildi.

16 Eylül 1973:

O, yüreðin ve aklýn, insanlýðýn mutluluðuna adanmýþ ses... Jara’nýn sesi... Beþ bin devrimci tutuklunun bulunduðu Estadio Chile’de (Þili Stadyumu) hunharca susturuldu.

Pravda muhabiri Viladimir Çernisev tanýklýðýný þöyle anlattý:

“Victor Jara dudaklarýnda þarkýyla öldü. Onu yanýndan hiç ayýrmadýðý refakatçisiyle, gitarýyla birlikte stadyuma getirdiler. Ve þarký söylemeye baþladý. Öbür tutuklular, gardiyanlarýn ateþ açma tehdidine raðmen melodiye eþlik etmeye baþladýlar. Sonra bir subayýn emri ile askerler Victor'un ellerini kýrdýlar. Artýk gitar çalmýyordu, ama zayýf bir sesle þarký söylemeyi sürdürdü. Bir dipçikle kafasýný parçaladýlar ve diðer tutuklulara ibret olsun diye ellerini kesip tribünlerin önüne astýlar”

.....................................................

Onlar ki... Halklarýn düþmanýdýr... Doðanýn, yeraltý, yerüstü kaynaklarýnýn, yemyeþilin ve masmavinin... Düþünen aklýn, gümbür gümbür atan yüreðin düþmanýdýr. Onlar ki... Ýnsanýn ve her canlýnýn düþmanýdýr...

Rüzgârlarý, çiçek tozlarýný, arýlarý ve kelebekleri bilmez onlar... Bilseler de gözlerini bürümüþtür açgözlülük, çýkar hýrsý ve kan... Göremezler...

Oysa, yýllar yýllar sonra bile rüzgârlar, arýlar, kelebekler, larvalarý, okyanuslarý, anakaralarý aþar; Jara’nýn sesini, Karadeniz’in dalgalarýna, koyu yeþil daðlarýna... Tam otuz beþ yýl sonra, gencecik bir ozan/þair, bir akþamüstü, bir çocuk gülüþünde yakalar onu ama nedense bedeni üþüyüverir... Ýçi titrer, bir gölge düþer yastýðýna... Býrakýn gencecik yüreði, taþlar yanar korkudan... Delibozuk sancýlar kaplar tüm bedenini... Ozan tini, bir yerde duramaz; zamanýn içinde iflah olmaz bir gezgindir o, þimdi ÞÝLÝ’dedir iþte...

“ey hayat/ mavi koy gömleðime / çocuk gülüþünde gideyim/ ölüm aykýrý geldi akþamüstü / üþüdü bedenim deli bozuk sancýlarým .” (AYSU)
(http://www.izedebiyat.com/yazi.asp?id=75345)

..........................................................

Beþ bin kiþiyiz burada/ kentin bu küçük parçasýnda./ Beþ bin kiþiyiz./ Ne kadar olacaðýz bilemem/ kentlerde ve tüm ülkede?/
Burada yapayalnýz/ on bin el, tohum eken/ ve fabrikalarý çalýþtýran./ Ýnsanlýðýn ne kadarý/ açlýkla, soðukla, korkuyla, acýyla,/baskýyla, terör ve cinnetle karþý karþýya?/ Yitip gitti aramýzdan altýsý/ karýþtý yýldýzlara./ Biri öldü, diðerini vurdular asla/ inanmazdým/ bir insanýn bir baþkasýna böyle vuracaðýna
(Beþ Bin Kiþiyiz Burada’dan/ Çev.: T. Asi Balkar)

Böyle anlatýyordu Jara tutsaklarla dolu stadyumu...

....................................................

Susturdular Jara’yý...

Otuz beþ yýl sonra, Karadeniz kýyýlarýnda, aðýda durdu bir ozan... Aysu... Lacivertiðnedenliðine bir iðne daha soktu. Hýzla, hýrsla, öfkeyle ve acýyla soktu iðneyi, kanadý lacivert bir kez daha... Kanadý...

“dil lal
aðladý yaðmur kuþlarý
saksafon çaldýlar kanatlarýyla
dokundular maviye
oynadý jara ‘ nýn elleri

siz
tarihin sularýnda
direncin karþýsýnda yalansýnýz .

bahara koþtu yapraklar
döküldü gitarýn tellerine yýldýzlar
bin renk eflatun renginde ...” (AYSU- Lacivertiðnedenlik/ Ýzedebiyat.com)

Döküldü, döküldü...

Okyanuslar, anakaralar ötesinde bir ülkede, yýldýzlar bin eflatun renginde tomurcuða durdu, döküldü...

..........................................................

“Ne zor þarký söylemek/ dehþetin þarkýsý olunca./ Dehþetti yaþadýðým,/ ölümüm dehþetti./ Gördüðüm kendimdi oncasýnýn arasýnda/ ve oncasýnýn sonsuzluk aný içinde/ sessizliðin ve çýðlýklarýn/ ezgileridir þarkýmýn noktalandýðý./ Hiç görmemiþtim böylesini/ Hissetmiþ ve hissetmekte olduðum/ Yeni bir tohumun doðumu olacak bu...” (Beþ Bin Kiþiyiz Burada’dan-V.Jara/ Çev.: T. Asi Balkar)

Böyle diyordu Jara...

Ben, Jara’yý biliyordum, tanýyordum, yasýný tutuyordum 1973’ten bu yana... 2011 Þubat’ýnda Aysu’nun þiirini okuyunca, Jara’yla birlikte ölümsüzlükle donandým, kývandým.

Onlar... Onlar... Onlar...

Rüzgârlarý, çiçek tozlarýný, arýlarý ve kelebekleri bilmez ki onlar... Bilseler de...

NOT: Þiir inceleme ve alýntýlarýmda, özellikle kitabý basýlmamýþ, internette yayýn yapan yazar ve þairlerden yararlanýyorum. Onlarý keþfetmek de kolay olmuyor. Ayný temayý iþleyen, baþka vefalý ozanlar da varsa, yazýya onlarý da katamadýðým için baðýþlamalarýný dilerim. Sevgi ve saygýlarýmla...

15. 09. 2011
Vildan Sevil