Bir okurun, yazýlarýmýn birinde geçen "her insan din fýtratý üzerine doðar" cümlesinden hareketle yaptýðý yorum nedeniyle, konuyu biraz daha açýklýða kavuþturma gereði duydum.

Sayýn okurdan gelen sorular þu yöndeydi:

"Her insan din fýtratý üzerine mi doðar?"

"Fýtrat" ile "Hilkat" kavramlarý birinden farklý deðil midir?..

Öncelikle "fýtrat" ve "hilkat" kelimelerinin anlamlarýna bakalým. Fýtrat kelimesi yaratýlýþ, yapý, karakter, tabiat, mizaç anlamlarýna gelir. Bir þeyi baþlangýcýnda yarmak, kazmak anlamýna gelen ve “fatr” kökünden türeyen fýtrat kelimesi, ayrýca “ilk yaratýlýþ” anlamýnda. Mutlak yokluðun yarýlarak, içinden varlýðýn çýkmasý yani bu yarýlma sonucu ortaya çýkan ilk varlýk hali.

Ýbn Manzur fýtratý, "Allah Teâlâ’nýn mahlûkatýný kendisini bilip tanýyacak ve idrak edecek bir hal, bir kabiliyet üzere yaratmasý" (Ýbn Manzur, Lisânü’l-Arab, Beyrut, (t.y.), V, 55) olarak tanýmlar.

Ýbn-i Arabi “fýtrat” sözcüðüne "bir þey üzerine yaratýlmak" anlamý verir.

Bediüzzaman da Sözler’de konuyu, "Sani-i Hakîm her þey için o þeye münasip bir kemâl (mükemmellik) noktasý ve feyz alabileceði ona lâyýk bir varlýk derecesi tayin etmiþtir. Her varlýða kendisi için takdir edilen kemâl noktasýna çalýþýp gitmesi için de bir istidat (potansiyel kabiliyetler, eðilimler) vermiþ ve varlýklarý o kemâl noktalarýna doðru sevk etmektedir." ifadesiyle açýklar. (30. Söz, Zerre Bahsi 3. Nokta)

Kur’an ve hadislerde, insanýn, din ve esaslarýný anlamaya ve kabul etmeye uygun fýtratta yaratýldýðý çeþitli þekillerde ifade edilir. Henüz kainat oluþmadan, hiç bir insan dünyaya sunulmadan önce ruhlar aleminde, bütün insanlarýn ruhu Allah’ýn “Ben sizin Rabbiniz deðil miyim?” sorusunu, “Evet, Sen bizim Rabb’imizsin” diyerek cevaplar, söz verirler. Ýnsanlar, bu þuurla dünyaya gelirler.

Hilkat kelimesi ise doðuþtan gelen özellik ve yaratýlýþ anlamlarýna gelir. Hilkat ve fýtrat, anlamlarý birbirine yakýn kelimeler. Ancak hilkat kelimesi fýtrat kelimesine oranla daha genel/kapsamlý. Fýtrat daha çok insanlarý, hilkat ise bütün yaratýlmýþlarý içine alan genel bir kavram. Örneðin "göklerin ve yerin fýtratý" yerine "hilkati" ifadesi daha uygundur.

Kur’an’ýn, "Öyleyse sen yüzünü Allah’ý birleyen (bir hanif) olarak dine, Allah’ýn o fýtratýna çevir; ki insanlarý bunun üzerine yaratmýþtýr. Allah’ýn yaratýþý için hiçbir deðiþtirme yoktur. Ýþte dimdik ayakta duran din (budur). Ancak insanlarýn çoðu bilmezler." (Rum Suresi, 30) ayetindeki "Allah’ýn o fýtratý" ve "insanlarý bunun üzerine yaratmýþtýr" ifadelerinde geçen kelimelerin orijinali "fýtrat"týr. "Allah’ýn yaratýþý" ifadesinde ise "hilkat" kelimesi kullanýlmýþtýr.

Ayette verilen bilgi oldukça önemlidir. Din ahlaký insanýn fýtratýna en uygun yaþam tarzýdýr. Ýnsaný yaratan Allah, onun ihtiyaçlarýný, nasýl yaþarsa saðlýklý, mutlu ve huzurlu olacaðýný en iyi bilendir.


Prof. Dr. Nevzat Tarhan konuyla ilgili olarak, insanýn zaten doðuþtan yetenekler potansiyeli ile doðduðunu ama insani deðerleri -en yakýn rol modelleri olan- anne babadan aldýðýný söyler. Ve þöyle devam eder: "Çocuklar aslýnda boþ bir kâðýt gibi. Sýnýrsýz öðrenme kapasiteleri üzerine iyi þeyler yazýlýrsa iyi, kötü þeyler yazýlýrsa kötü sonuçlar ortaya çýkar."

Dini inanç ile bedensel saðlýk arasýndaki iliþkiyi inceleyen araþtýrmalar da bu konuda dikkat çekici sonuçlar vermiþtir. Dr. Herbert Benson’ýn vardýðý sonuç -ki seküler bir bilim adamýdýr- kendi ifadesiyle, insan bedeninin ve zihninin “Allah’a iman etmeye göre ayarlý” olduðudur.

Allah, insaný Kendisine kulluk etmek üzere yoktan var etmiþ, "bir damla sudan" bir insan haline getirmiþ, ona "ruhundan üflemiþ", kýsa ve geçici bir süre için dünyaya yollamýþtýr. Ýnsanýn sorumluluðu, imtihan mekaný olan dünyada Allah’ýn yaratma amacýna uygun olarak, gösterdiði dosdoðru yolda yaþamak, bela ve musibetler sýrasýnda sabýr, tevekkül ve kararlýlýk göstermek, böylece eðitilmek ve olgunlaþmak. Allah’ý gerçek anlamda tanýmak ve O’na yakýn olmak amacýyla tüm yaþamýný O’nun gösterdiði yola uyarak sürdüren insan, en güzel, en huzurlu, en mutlu, en lezzetli hayatý yaþar. Çünkü insan Allah’a kulluktan haz alacak þekilde yaratýlmýþtýr ve bunu yapmakla da yaratýlýþýna/fýtratýna en uygun olaný yapýyor demektir.

"... Herkes kendi yaratýlýþýna (fýtrat tarzýna) göre davranýr. Þu halde kimin daha doðru yolda olduðunu Rabbin daha iyi bilir." (Ýsra Suresi, 84) ayetiyle, insanlarýn görünümleri gibi fýtratlarýnýn da deðiþik renklerde olduðu bildirilir. Ýnanan insan, Allah’ýn yarattýðý fýtrat üzerine, kendisini geliþtirmeye, olumlu özelliklerini artýrmaya, olumsuz olanlarý Allah’ýn hoþnutluðu doðrultusunda deðiþtirmeye ve kiþiliðini Kur’an ahlakýna uygun hale getirmeye çalýþýr.

Yardýmseverlik, baðýþlayýcýlýk, güleryüz, ince düþünce, hoþgörü, özveri, vefa, adalet, sadakat, tevekkül, ihlas, þevk, temizlik, dürüstlük, þefkat, vicdan, tevazu, kanaatkarlýk, sabýr… Kur’an ahlâkýnýn bu güzel özellikleri, insan fýtratýna uygun olan, yaþayan kiþiye mutluluk ve huzur veren, Allah’ýn beðendiði ve övdüðü davranýþlar. Ýnsaný yaratan Allah, onun fýtratýna en uygun yaþamý da Kur’an’da haber verir.

Ýnsan fýtratý imana yatkýn ise neden Allah’tan uzak yaþar? Ýþte burada þeytanýn varlýðý ortaya çýkar. Þeytan güçlü ve kararlý olamayan kiþilerin nefislerini telkin ve taktikleriyle etkiler. Nefis ise doymak bilmez, istekleri bitmez; tutkularý insaný bataklýða sürükleyecek kadar azgýnlaþtýrýr.

Nefsi insana kendi yaratýlýþýný ve Allah’ýn apaçýk varlýðýný unutturmaya çalýþýr. Bu nedenle birçok insan çoðu kez Yaratýcýsýna karþý sorumluluðunu göremez. Ýnsanýn, kendisini yaratan, "düzgün bir adam kýlan" Allah’tan yüz çevirerek yaþamasý nankörlüktür ve fýtratýna ters bir yaþam ona mutsuzluk getirir.

Ýnsan içten isteyerek, samimi çaba göstererek Allah’ýn beðendiði güzel ahlak özelliklerine sahip olabilir, nefsinin bencil tutkularýndan sakýnarak, fýtratýna uygun mutlu bir yaþama kavuþabilir.


Fuat Türker