ALLAH’TAN TANRI’YA, TANRI’DAN RABBE!
Hasan TÜLÜCEOÐLU
Cumhuriyet döneminin bu millete en büyük kültür hizmeti, Hasan Ali Yücel‘in Milli Eðitim Bakanlýðý döneminde onun gayretleriyle Doðu ve Batý klasiklerinin Türkçeye çevrilmesidir. Muhafazakar kesimde çok eleþtirilse de Hasan Ali Yücel, eðitim ve kültür çalýþmalarýyla bu ülkeye büyük hizmetler yapmýþtýr. Köy Enstitüleri de bu güzel hizmetlerden biridir.

Ayný zamanda dilde sadeleþme adýna Türk diline farkýnda olunmadan zarar verilmiþtir. Sadeleþme furyasýnýn hakim olduðu ortamda çevirisi yapýlan Dünya Klasikleri, bu sadeleþmeden yeterince nasibini almýþtýr. Ancak her þeye raðmen klasiklerin çevirisi tarihimizde en büyük kültürel devrimdir.

Muhafazakar tabandan biri olarak bu klasikleri okuduðumda ilk dikkatimi çeken Allah yerine kesinlikle Tanrý ifadesinin kullanýlmasýydý. Ýlahiyat sonrasý öðretmenliðimin ilk yýllarýnda az bulunan taþra okul kütüphanelerinde bulabildiðim Doðu Klasiklerini okumaya baþladýðýmda buradaki Tanrý ifadeleri zihnimi çok týrmalamýþtý. Batý klasikleri haydi neyse Doðu klasiklerinden Ýslami bir eserde Müslüman olarak Allah diye isimlendirdiðimiz Yaratýcýnýn ýsrarla Tanrý diye yazýlmasý gerçekte biraz tezattý.

Cemaat ve cemaatler ortamýnda elbette ki Tanrý ismine tepki gösterilirdi. Tanrý‘nýn adý Allah‘tý ve O‘na adýyla hitap edilmeliydi. Ama ayný zamanda Esma‘ül-Hüsna adýyla Yaratýcý‘nýn 99 ismi ezberlenmeye teþvik ediliyordu.

Hocaefendi‘ye Tanrý isminin kullanýlmasý sorulmuþtu. Video kasetteki cevapta Tanrý‘nýn her dinden insanýn inandýðý Allah adý olarak kullanýldýðý, bizim inandýðýmýz Yaratýcý‘nýn adýnýn Allah olduðu ve bunu kullanmamýz gerektiði babýnda açýklama yapýlýyordu. Buradan Allah anlamýnda Tanrý dememin fazla bir sakýncasý olmadýðý yorumunu çýkarmamýþ deðildim.

Öðrenciliðimin bir yaz tatilinde, annemin teyzesi konumunda benim nine dediðim komþumuz akrabamýz yaþadýðý dönemin sözlü kültür mirasýný canlý olarak hafýzasýnda tutun nadir yaþlýlardan Hürü Nine‘nin genç kýzlardan birine kýzgýnlýðýnda “Tangýrý canýný almaya” ifadesi aniden dikkatimi çekmiþti. Çocukluk günlerimi hatýrladýðýmda ayný ifadeyi bu kadýndan ve kendi baba annemden defalarca duyduðumu hatýrladým. Elbetteki Ýslam öncesi Türkler, Allah‘a ’tengri‘ adýný veriyorlardý. Tengri yüzyýllar sonra Çukurova yöre halkýnýn ifadesiyle ’tangýrý‘ halini almýþtý. Hürü Ninem, “tangýrý canýný almaya”nýn anlamýný bilmiyordu ama birinin densizlik yapmasý durumunda söylene gelen bir kalýplaþmýþ ifade olarak kullanýyordu.

Sonra konuþmalarýmda ve yazýlarýmda pek azda olsa Allah yerine Tanrý ifadesini kullandým. Zira kitaplarda Allah‘ý hep Tanrý diye okuyordum. Bu kadar okuma sonrasý o ifadeyi kullanmak elbette doðaldý. Ama tutucu dindar yönüm buna kesinlikle cevaz vermedi.

Biraz araþtýrýnca, Orta Asya Öztürkçe mirasýmýz Tanrý‘nýn, gerek yazýlý gerekse sözlü edebiyatýmýz ile Anadolu halk dilinde yerine göre kullanýldýðýný fark edersiniz. Mesela Süleyman Çelebi Peygamber Efendimizi anlatan mevlidinde 27 kez Tanrý ifadesini kullanýr. Keza Osmanlý dönemi birçok eserde Tanrý kelimesinin kullanýmýna rastlarýz. Halkýn ve özellikle muhafazakar kesimin Tanrý kelimesine karþýtlýklarý, Türkçe ezan sonrasý ortaya çýkmýþtýr. Bu halk on beþ yýl okutulsa da kesinlikle Türkçe ezaný kabullenmemiþtir. Bu kabullenmeme, burada Allah yerine kullanýlan Tanrý kelimesine tepkiyi de beraberinde getirmiþtir.

Ýmdi buradan Elif Þafak‘ýn son romaný ’Ýskender‘e sözü getiriyorum. Elif Þafak, cumhuriyet döneminden bu yana Türk elitlerin Allah yerine Tanrý ifadelerini kullanma fenomenini aþmýþ; daha da ötesine giderek Hýristiyan vari Tanrý‘ya isim vermeye baþlamýþ. Biz Tanrý‘ya artýk alýþtýk. Allah demezse Tanrý desin bu kabul. Ama sayýn Þafak, dindar kesimden de olsa hiçbir elitimizin yapmadýðý yeni bir kullaným getiriyor son romanýnda: Rab!.

Rab, Tanrý‘dan farklý olarak Kuran-ý Kerim ve Hadislerde kullanýlýr. Ancak, Allah ismi yerine tekil olarak kesinlikle kullanýlmaz. Kiþiselleþtirilerek kullanýlýr. Yani, Rabbim, Rabbin, Rabbimiz, Rabbiniz, Ey Rabbim, Ey Rabbimiz gibi. Ne Kuran‘da ne Hadislerde salt Rab ifadesini göremezsiniz. Bu Ýncil‘e has bir ifadedir. Ýncilin Türkçe çevirilerinde Tanrý yerine Rab ifadesi kullanýlmýþtýr. Hatta Ýncil çevirilerinin en karakteristik özelliðidir Rab ifadesi.

Ýncil‘deki bu kullanýmýn benzeri olarak Ýskender romanýnda þöyle kullanýyor Elif Þakaf Rab ifadesini: “sen konuþacaksýn, Rab dinleyecek.”, “…ona bir oðul ve muhakkak bir oðul vermesi gerektiðini kendince anlatmýþ Rabbe.”, “Yaþamýn tek kaynaðý ve koruyucusu olan Rabbe, O‘nunla rekabete kalkýþmadýðýný anlatmak zorundaydý.”, “Böyle konuþarak günaha girdiðini bile bile Rabden bir alacaðý olduðunu söylüyordu.”, “Rab bizi farklý yollara gönderdiyse mutlaka bir sebebi vardýr.”, “Rab ateþi suya, yanan korlarý solungaçlara dönüþtürmüþ.”.

Türk-Ýslam geleneðinin gerek yazýlý gerekse sözlü geleneðinde kesinlikle kullanýlmayan Hýristiyanlýk meyli ve Ýncil‘e özentiyi çaðrýþtýracak þekilde Rab ifadesini kullanýyor Elif Þafak. Bu kullaným laik modern Cumhuriyet tarihinde de bir ilk.

Þayet inanýyorsak inandýðýmýz Yaratýcýyý, Allah, Tanrý, Rab veya herhangi bir isimle ifade edebiliriz. Ne var ki bunda? diye düþünenlere kültürleri hatta dinleri birbirinden ayýran çok küçük nüanslar olduðunu hatýrlatýrýz. Surlarda açýlan küçük çatlaklar ve delikler nice aþýlmaz kalelerin fethedilmesini sonuç vermiþtir.

Dini, manevi ve bunlarla þekillenen kültürel deðerlerimizin nüans farkýyla korunmasý gerektiðini hiç hatýrdan çýkarmayalým.