Turgut Demirað’ýn Aþk ve Kin’i (1964; diðer adýyla “Öldükten Sonra Bile”) görsel dili geliþkin bir melodram. Entrika ve düðümün detektif olmayan bir amatör tarafýndan çözümlendiði ve genel olarak Ýngiliz romaný ve dolayýsýyla sinemasýnda yaygýn olarak iþlenegelen Cozy’lere benzeyen Aþk ve Kin, akýlda kalýcý, eskimeyen, güçlü sahneler yaratmayý baþarmýþtýr. Tam olarak Cozy formunu ihtiva etmese de, Locked-room’un belli baþlý niteliklerine haiz. Dýþa kapalý ve esrar içindeki ev / malikane ve çözümlenmeye muhtaç, doðal olarak seyircinin de merakýný kamçýlayan bir gizemler silsilesi öykünün çatýsýný oluþturuyor. Cozy’lerdeki gibi, mutlak surette tasarlanmýþ ya da amatör detektifin düpedüz tanýk olduðu bir cinayet yok gerçi bu filmde. Fakat klostrofobik atmosferi, Anglosaksonlarýn hikayelerine odaklanan, burjuva sýnýfýný veya orta-sýnýflarý takip eden Cozy’leri kimi açýlardan andýrýyor. Yine Cozy’lerdeki, belirli ölçülerde ama kimi kez mesafe takýnarak öyküye taþýnan kara mizah (black comedy) elementleri de mevcut.

Aþk ve Kin’de, trafik kazasý sonucu sandalyeye mahkum olan tiyatro yazarý (Turgut Özatay), öykünün bir duraðýnda, uþaðýna, iyi bir piyesin elemanlarýnýn nasýl ustalýkla biraraya getirilmesi gerektiði üzerinde kýsa bir nutuk da çeker. Tiyatro yazarýnýn edebi vasýflarýna ýþýk tutmasýnýn yaný sýra, aslýnda bütün bu nutuk, Aþk ve Kin’in tematik açýlýmlarý ve örgensel çatýsý ile alakalýdýr. Çok kereler en iyi yapýtlar, kendilerine referansta bulunarak öyküsel çizgileri / temelleri hakkýnda argüman sunarlar izleyiciye / okuyucuya. Þimdilerde (dünya ölçeðinde de 1980’lerin baþýndan baþlayarak) postmodern anlatýlarýn metinlerarasýlýk baðlamýnda “okunmasý” da bu baðlamda ayrýyeten anýmsanabilir. Postmodern yazarlar, anlatýlarýnda okuyucuya (ki bu okur tipi klasik ya da modern okur tipi ile karýþtýrýlmamalý.) imalarla, alttan alta, bazen direkt “göstererek” muhtelif ipuçlarý sunuyorlar. Okur da yazar gibi metni yeniden inþa etmiþ / kurgulamýþ oluyor… Evet, Aþk ve Kin’de tiyatro yazarýnýn hizmetçisine sunduðu doneler de aslýnda doðrudan izleyiciye dönüktür. Ki düþünelim: Kahya veya hizmetçi, iþvereninin (dolayýsýyla oyun yazarýnýn) söylediklerinden hiçbir þey anlamadýðýný itiraf edecektir!... Ýþte yazarýn edebi argümantasyonunun neden biz izleyiciyi ilgilendirdiðini böylelikle kanýtlamýþ oluyoruz.

Kendi sinemasal evrenine göndermede bulunarak ne tür bir janr üzerinde gezindiðinin ipuçlarýný veren Aþk ve Kin, bir türlü gerçek manada açýða çýkamayan cinsel enerjinin (libido) patlamak için bahane aradýðý sofistike bir evren sunmaktadýr. Bu anlamda belirsiz ve gri karakterler de karþýtlýklarý / çeliþkileri bünyelerinde barýndýrýrlar. Bir zamanlarýn gözde oyun yazarý (Özatay) ile genç karýsý (Belgin Doruk) arasýndaki yaþ farký klasik noir’da sýklýkla karþýmýza çýkan genç kadýn-yaþlý erkek diyalektiðini sýnamamýzý saðlar. Sandalyeye mahkum yaþlý adam tipolojisi, erkekliðini (fallus) çoktan kaybetmiþ iktidarsýz bir adamý betimlemek için handiyse ideal bir çözümdür. Bir kamçý sado-mazohizmi (Charles Vidor’un Gilda’sý), bir baston yenik düþmüþ erkeklik organýný (Edward Dmytryk’in Murder, My Sweet’i), alçýda bir bacak kadýn korkusu ve iktidarsýzlýðý (Alfred Hitchcock’un Rear Window’u), yine elektrikli sandalye yenik penisi (Howard Hawks’ýn The Big Sleep’i) yeterince ima edebilen sinemasal görsel-stilistik atraksiyonlardan birkaçý. Aþk ve Kin de Hollywood karanlýk öyküleri ve melodramlarýndan cesurca yararlanýyor.

Güçlü cinsel çaðrýþým ve erotik detaylar bununla sýnýrlý deðil elbet... Ateþli kadýn tiplemesi ise Leyla Sayar’ýn bedeninde cisimlenmektedir. Kuþkusuz Leyla Sayar dönemin vamp ve femme fatale koleksiyonunda ilk sýrada yer almaktadýr. Metin Erksan’ýn burjuvazi eleþtirisi Suçlular Aramýzda (1964), Ümit Deniz’in romanýndan uyarlanan, senaryosunu Attila Ýlhan’ýn yazdýðý ve Atýf Yýlmaz’ýn yönettiði Ölüm Perdesi (1960) ve Halit Refið imzalý Þehrazat (1964) adlý filmlerde de üst düzey bir oyun sunan Sayar, hýrs ve tutkusunun tükettiði bir kadýný canlandýrmaktadýr. Þoför ile seviþtiði sahnede, pastanýn üzerindeki iki mum birbirine yapýþarak erirler…

Öte yandan, eski yazarlýk baþarýsýný yineleyemeyen ve adeta düþ gücünün (imgelem) oyununa gelen oyun yazarý, kýskançlýðýnýn son raddesindeki bir yenik benlik olarak ölümü karþýlarken bile edebiyatçý kiþiliðinin yaratýcýlýðýndan faydalanma yoluna gidecektir! Ama Cozy’lerde rastladýðýmýz üzere, parlak “amatör detektif” (Cüneyt Arkýn) her þeyi çözecek, polislere yardýmcý olacaktýr...

Açgözlülük ve para, tutku ve hýrs, aþk ve kýskançlýk, kin ve nefret, seks ve alkolizm, kumpas ve entrika; caz müziði eþliðinde bu lüks burjuva evinin etrafýný ören detaylardýr. Gölgeli duvarlarý sarmalayan doldurulmuþ kuþlar, bir eðretileme (metafor) olup çýkarlar. Kendi kozasýna hapsolmuþ, yaþayan ama ölü insanlar…

Filmdeki ilginç bir detay da Belgin Doruk’un gördüðü grotesk kabustur. Ýçsel psikolojik çatýþmanýn grotesk ayrýntýlarla süslenerek görselleþtirildiði kabus sahnesinde oyun yazarýný “Ýblis” formunda görürüz… Hollywood sinemasýnda; psikolojik gerilim filmlerinde (thriller’lar), uzamýn bilinçdýþýnýn bir yansýmasý biçiminde kurgulandýðý siyah-beyaz korku filmlerinde ve elbette noir’ýn sisli coðrafyasýnda, anlatým sorunlarýný çözümlemek, ruhsal ikilem, gelgit, ve deformasyonlarýn stilize bir anlatýmla görselleþtirilebilmesi amacýyla rüyalardan, ürkünç kabuslardan, karabasanlardan yararlanýldýðýný görüyoruz. Bu baðlamda Aþk ve Kin, beslendiði damara, üzerine kurulduðu geleneðe oldukça estetik sinemasal kodlarla eklemleniyor. Yönetmen Turgut Demirað’ýn ve elbette filmin sinematografýnýn, 40’lý ve 50’li yýllarda çekilmiþ majör Hollywood klasiklerini yakýndan incelediklerini, janr sinemasýný (genre movie) ciddiye aldýklarýný söyleyebiliriz.

Son olarak bir baþka görsel (visual) ayrýntýya deðinelim: Bir sahnede, oyun yazarý kafesli camýn önünde düþüncelere dalmýþtýr. Flash-back, yazarýn Doruk ve Sayar’la olan iliþkisinin kimi ipuçlarýný da yansýtýr. Geceleyin kafesli camýn parmaklýklarý siyahken, Sayar’ý düþünen oyun yazarý; sabaha karþý Doruk’u anýmsadýðýnda, bu kez ayný parmaklýklarýn güneþ ýþýðýyla beyaza dönüþtüðüne tanýk oluruz… Iþýk-gölge çalýþmasýyla yaratýlan karþýtlýk (kontrast), sahneyi zenginleþtirdiði gibi (Sözgelimi; oyun yazarýný parmaklýklarýn gerisinde, hapishanede son günlerini yaþayan bir kiþilik olarak deðerlendirebiliriz. Ya da kapana kýsýlmýþ, elinden hiçbir þey gelmeyen, kendi bedenine hapsolmuþ bir kiþilik olarak… Erkekliðinin de [fallus] elinden alýnmýþ olduðunu anýmsarsak, bu hissiyat daha da güçlenecektir.) karakterlerin geçmiþi hakkýnda çýkarýmlar yapmamýza da olanak tanýmýþtýr…

Bu film halen keþfedilmeyi, uzun uzun “okunmayý” bekliyor…

hakanbilge@sanatlog.com