“Sayýn Baþkan, Sayýn Üyeler, çaðýna ve toplumuna karþý görevini yerine getirmiþ bir hocanýn huzuru içindeyim þu anda. Yazdýklarým, yazýlmasý gereken þeylerdi. Bugün yazmaya kalksam -en azýndan- gene ayný þeyleri yazardým. Hiçbiri hakkýnda en ufak bir piþmanlýk duymuyorum. Kalemimden çýkmýþ her cümlenin -cümle ne demek- her kelimenin ve hecenin altýnda, entelektüel þeref ve haysiyetim yatmaktadýr. Ýnsaným, hayatta dönebileceðim þeyler olabilir. Ama entelektüel þeref ve haysiyetimden, -ölüm pahasýna da olsa- dönemem… Ben, içinde yaþadýðým çaða ve topluma karþý, bir bilim adamý olarak sorumluluðumu yerine getirdim. Þimdi sorumluluk sýrasý sizde. Yalnýz, unutmayýnýz ki, siz de çaðýnýza ve topluma karþý sorumlusunuz. Çünkü her mahkeme kararý, onu verenlerin yalnýz hayatlarý boyunca deðil, onu verenler hayattan çekildikten sonra da anýlýr. Ýyi anýlýr, kötü anýlýr, ama anýlýr. Ýsterim ki, sizin kararýnýz -ilerde kültür tarihinin mutlaka bahsedeceði bu dava dolayýsýyla- iyi anýlsýn, takdirle anýlsýn. Sizleri tarihin huzurunda, toplumun huzurunda sorumluluklarýnýzla baþ baþa býrakýyorum. Hoþça kalýnýz.” [1]

Server Tanilli

1973'te basýlan "Uygarlýk Tarihi" eseri, üniversitelerde ders kitabý olarak okutulmasýnýn ötesinde bir baþucu kitabý olarak deðer buldu. Bu çalýþmanýn önemi, insanlarýn yaþamlarýndan öncesini, güncel zamaný ve geleceði yorumlamasýnda bir ýþýk kaynaðý olmasýndandý. Uygarlýk Tarihi eserini okuyan herkes, bir dünya görüþü kazanarak geçmiþte yaþanmýþ, yaþanan ve yaþanacak olaylarý yorumlayabilir. Uygarlýk Tarihi eserini okumak; yaþadýðý çaða karþý saðlam temellerden beslenmek; hayat bilgisi ile donanmak ve geleceðe ýþýk tutan gerçekçi bir rehber edinmek demekti. Bu nedenle bu güçlü eser, o puslu zamanlarda DGM mahkemelerinin haksýz çarkýndan geçti ve Server Tanilli’nin yargýlanmasýna sebep oldu. Ýþte yargý sürecinde Server Tanilli hocamýn savunmasýndaki sözleri, bu onurlu duruþu beni hep etkilemiþtir.

Server Tanilli hocamla tanýþýklýðýmýz, 12 Mart karanlýðýnýn þafaðýnda, üniversite ortamýnda duyarlý olan gençliðin, sendikacýlarýn, öðretim görevlilerinin yüreklerinde atan aydýnlanmanýn heyecanýnda yazýlan Uygarlýk Tarihi’ nin teksirle çoðaltýlýp bir araya getirilerek iki kalýn cilt olarak kitaplaþtýrýlmasý ve aydýnlanma isteði duyan kitlelere ulaþtýrýlmasý sürecinde tanýþtým. Tanilli hocamý dinleme fýrsatý bulduðum ve bu çalýþmalara katýldýðým için kendimi hep mutlu saydým.

Daha sonraki görüþmelerimizde babasýnýn Nahiye Müdürü olduðunu, çocukluðunun Kars Cilavuz’ da geçtiðini, ilkokula orada baþladýðýný; Cilavuz Köy Enstitüsü’nü, okula gelen köy çocuklarýný ve o okullarýn baþarýlarýný orada gördüðünü ve tüm bunlarýn sonraki yaþamýný nasýl etkilediðini anlatmýþtý. Ben de Cilavuz’lu olduðumu, orada okula baþladýðýmý ve onunla ayný okulda okuduðumu söylediðimde birbirimize yakýnlýðýmýz, dostluðumuz daha da pekiþmiþti. ‘’Eðer bir gün fýrsat bulabilirsem tekrar oralara gidip oralarýn havasýný solumak istiyorum’’ diyordu.

Server Tanilli, aydýnlanma sürecinin en önemli çeliþkilerini karanlýktan aydýnlýða bilgece bir görev ve sorumluluk bilinciyle açýða çýkarmýþtýr. Türk ve benzeri ezilen ve sömürülen halklarýn özgürlüðü için; aydýnlanmanýn kaynaðý olacak eserler üretmiþtir. Eserleri, insanlýk tarihini ve onun savaþýmýný bize anlattýðý gibi, çaðýmýzda yaþanan çeliþkileri sýnýfsal dünya bakýþý açýsýnda deðerlendirmemizi saðlamýþtýr.

Osmanlý Ýmparatorluðu’nun son döneminde Aydýnlanma hareketinin Cumhuriyet’in ilanýyla yeni bir ivme kazandýðý ve Aydýnlanma’nýn tek partili sistemin görüþlerinden sýyrýlýp daha halkçý ve emekçi yýðýnlarýn bilinçlendiði bir dönemde; köy enstitülerinin varlýðýný ve önemini hepimiz biliyorduk. Fakat ardýndan gelen dönemde Köy Enstitülerinin kapatýlmasý, çok partili düzene geçiþ ile Türkiye tarihinde toplumsal anlamda büyük yaralarýn açýldýðý ve þüpheli bir karanlýðýn baþladýðýna dair kuþkular doðrulandý. Bu alacakaranlýðýn sonrasýnda bir Aydýnlanma, sorgulama çaðýnýn uyanýþýna þahit olduk. Bu süreçte toplumdaki politik ve sosyo-ekonomik deðiþimler, diðer dünya ülkelerinin çoktan kazandýðý ‘sýnýfsal bir dünya görüþü’ fikri, kavramýný geçte olsa tetikledi.

Sovyet Sosyalist devriminin paralelinde baþlatýlan Kurtuluþ Savaþý ve kurulan Türkiye Cumhuriyeti sonrasýnda bir ayrýþmaya giden Türk Aydýnlanma Hareketi, dünyadaki halk devrimlerine paralel olarak geliþme gösterdi. Ýþte bu süreçte halklar kendi kahramanlarýný, önderlerini var ettiði gibi kendi sorunlarýný irdeleyen aydýnlarý da var etti. 1950 sonrasýnda sýnýfsal dünya görüþü, iþçi sýnýfý, iþveren, grev, boykot, askeri darbe sözcükleri toplumda bilinir oldu. Toplumsal yaþama duyarlý yazarlarýmýz öykü, roman, þiir, makale ve tez yazarak var olan ýrksal ve dinsel söylemin dýþýnda daha insancýl söylemleri ve yaþamsal çeliþkileri dile getirmeðe baþladýlar. Bu ýrksal ve dinsel söylemin dýþýna çýkýþýn ileri dönüþümü sancýlý, acýlý, iþkenceli ve ölümcül olmuþtur. Bu çeliþkileri dile getiren kim olursa olsun düþüncelerinden ötürü cezalarýn en aðýrýna çarptýrýlmýþ ve mahkûm edilmiþtir. Düzeni var eden ve savunanlarýn yasal çarkýný kýran emekten ve emekçiden yana olan aydýnlar faþist çetelerin saldýrýlarýyla ya öldürülmüþ ya da sakat býrakýlmýþtý. Ýþte bu düzenin koruyucularý, yasalarýyla engel olamadýðý; sorunlara bilimsel biçimde yanýt bulan ‘aydýnlanma kaynaðý’ Server Tanilli’yi susturmanýn yöntemini 7 Nisan 1978 günü kara-faþist bir saldýrýyla noktalamýþtýr. Server Tanilli, omuriliðini zedeleyen kurþunla felç oldu ve tekerlekli sandalyeye mahkûm edildi. Tekerlekli sandalyede yaþayan bedeni; düþmana inat daha bir dirençle emekten, emekçiden, insandan, bilim ve sanattan yana savaþýmýný bilemiþtir. Bedenini taþýyan tekerlekli sandalye ile faþist anlayýþý ezerek, beyniyle üretkenliðini sürdürmüþtür.

Ýnsanlarýn tek tek kýyýlarak sömürünün devamýný ve hýzýný her þeye karþýn yavaþlatan gençleri, emekçileri, sendikacýlarý, genel olarak aydýn ve aydýnlanma yoluna girenlerin yolunu kesmek için 12 Eylül 1980 ‘toplu insan kýyýmý’ ný yasallaþtýran generaller, düzenin koruyucusu olarak görevi devraldýlar. Sanayici ve iþ çevreleri rahat bir nefes almakla birlikte, diðer devlet görevini sürdüren partililer de tatile gönderildi. Yani böyle tek tek faili meçhuller yerine; onlarýn adýna yasal olarak tümünü ben kýyacaðým! dediler… ve kýydýlar!

Server Tanilli, 80 yýllýk yaþamý boyunca bir bilim emekçisi olarak toplumun her sorununa çözüm olacak eserler yazdý. Eserleri, felsefi nitelikte, geliþen ve deðiþen dünyamýzda gittikçe yolu aydýnlatan bir ýþýk kaynaðýdýr. Eserleri bir baþýna anlam ve nitelikli olduðu gibi, birbirinin tamamlayýcýsý niteliðinde bir bilgi bütünüdür. [2]


Filiz Berk Doðutürk , Voltaire ve Dostlarý, tuval üzerine yaðlýboya, 1998

Server Tanilli, kitaplarýyla genç kuþaklara aydýnlanma felsefesinin yolunu açtý. Kýzým onun kitaplarýný okuyarak büyüdü, resimlerini yaptý; yaþamýna bilimsel ve sanatsal yön verdi. Tezinde Tanilli’nin kitaplarýndan yararlandý ve onlarý baþ kaynak olarak gösterdi. Tanilli, 2004 yýlýnda Tüyap Sanat ve Kitap Fuarý’nda kýzým Lizberk’e kitap imzalarken ona bir soru sorar: ‘’Bir genç olarak benim kitaplarýmý okurken onlarda ne buluyorsun?, Ne hissettiriyor sana yazdýklarým?’’ Lizberk ‘’Kitaplarýnýzý okuduðumda ayaklarýmýn yere daha saðlam bastýðýný hissediyorum!’’ diye cevap verir. Bu Server hocamýn çok hoþuna gider ve gülerek ‘’Beklediðim yanýt buydu iþte ‘’ der.

Server Tanilli, 33 yýl tekerli sandalyede ýþýðýný yaymayý sürdürdü, direnerek yaþadý. Ve eserleriyle insanlýk var oldukça yaþayacaktýr. Düzen sahiplerinin av mevsiminin karanlýðýnda yazdýðým bir þiirle yazýmý sürdürmek istiyorum.

DÖNER FAÞÝZMÝN KURÞUNU

Öldürülürler
Özgür dünyayý özlerken
Sabah
Akþam
Gece.

Duyurulur
Akþam
Ekranlarýnda
Gece
Radyolarýnda
Sabah gazetelerde
Öldürüldü
Devrim Dinçer!
Öldürüldükçe sütunlarda
Bir bir
Tohumlaþýr
Çoðalýr
Derinleþir bu dava.

Ölümünü sezdiði içindir ki
Sütunlarda öldürür
Bedrettin Cömert'i
Doðan Öz'ü
Fahrettin Yýlmaz'ý
Kaftancýoðlu'nu
Ayaklarýndan eder Server Tanilli’ yi
Daha nice
Sayamadýklarýmýzý.

Kanlý eli þakaðýmda
Uyanýrým
Halkýmýn sesiyle
Döner faþizmin kurþunu
Kendine doðru...

Canip Doðutürk
1979

Server Tanilli savunmasýnda savcýlara ve yargýçlara söylediði gibi faþizme ödün vermeden insanýn insanca yaþamasý için üretti. Bunun için savaþým verdi. Uygar olmanýn, onurun, erdemin, hukukun ve aydýnlanma ýþýðýnýn öðreticisi bir bilim insaný. Server Tanilli eserleri, eylemi ve yaþam biçimi ile bizi aydýnlýk yarýnlara taþýyacaktýr.
‘’Döner faþizmin kurþunu / Kendine doðru...’’ O’nu sevgi ve saygýyla anýyoruz...


Canip Doðutürk

Kaynak :
[1] Avukat M. Emin DEÐER
Bir Bilim Adamýnýn Savunmasý, Ýst.1978

[2] . Server Tanilli toplu eserleri ,
•     Uygarlýk Tarihi (1973)
•     Devlet ve Demokrasi: Anayasa Hukukuna Giriþ
•     Nasýl Bir Eðitim Ýstiyoruz?
•     Yüzyýllarýn Gerçeði ve Mirasý" (6 cilt)
•     Candide ya da Ýyimserlik
•     Yaratýcý Aklýn Sentezi: Felsefeye Giriþ
•     Deðiþimin Diyalektiði ve Devrim
•     Dünyayý Deðiþtiren On Yýl
•     Fransýz Devriminden Portreler
•     Anayasalar ve Siyasal Belgeler
•     Nasýl Bir Demokrasi Ýstiyoruz?
•     Ýslam Çaðýmýza Yanýt Verebilir Mi?
•     Din ve Politika
•     Voltaire ve Aydýnlanma
•     Ve çevirisi: Robert Mantran Osmanlý Ýmparatorluðu Tarihi