Meraklý Eþek Arýsý: Sokrat, beni o kandýrdýðýn saf, aptal, bilgisiz Atinalýlar gibi görmekten vazgeç! “Demek ki sende de vicdan varmýþ.” Gibi cümlelerinle beni yola getiremezsin.

Sokrat: Gene zehrini akýtmaya baþladýn Meraklý Eþek Arýsý. O nedenle kendi kendime diyorum ki: “Býrak zehrini akýtsýn, aksi halde çok tehlikeli bir varlýk haline gelecektir.” Ancak bu gibi durumlarda kullanýlmak üzere çok etkili bir panzehre sahip olduðumu da bilmelisin. Sonra, þurasýný da öncelikle düzelteyim ki, Atinalýlar öyle senin zannettiðin gibi saf, aptal ve bilgisiz deðillerdi. Bu insanlarýn düþünce ve bilim tarihinde oldukça saygýn bir yerleri vardýr. Onlarýn ortaya attýklarý sorularýn binlerce yýl tartýþýlýyor olmasý söylediklerimin kanýtýdýr. Hele onlarý kandýrdýðým iddiana hiç katýlamam… Ben insanlara akýllarýný doðru kullanmayý öðretmeye çalýþtým. Sorgulayan bir kafaya sahip olmalarýný istedim. Aklýný doðru kullanan, sorgulayan bir insaný ise deðil ben, hiç kimse kandýramaz.

Meraklý Eþek Arýsý: Bende olmayan özellikleri bana yüklemeye çalýþýrsan daha þiddetli saldýrýlara da hazýr olmalýsýn.

Sokrat: Uyuyanlarý uyandýrmak istedim. Uyanmasý için her insana bir þans verilir. Birden fazla þans verilenler kesin aptaldýr. Öyleleri ile de ben zaten ilgilenmem. Bir komþum vardý, geçimsiz mi geçimsiz. Adam etrafýyla hýrlaþmayý o kadar çok seviyordu ki, sýrf kendisine rakip olmasýn diye bahçesini bekleyecek bir köpek almaktan bile kaçýnýyordu. Umarým senin de böyle bir beðenilmeyen tarafýn yoktur!

Meraklý Eþek Arýsý: Benzetmeni beðenmedim. Buna raðmen seninle bir tartýþmaya girmeyeceðim. Ancak þu soruyu da sormadan edemeyeceðim: Baþkalarýna doðru yolu göstermeye çalýþanlara, doðru yolu gösterecek yok mu? Tecrübelerime dayanarak bir þeyler söylemeye çalýþýyorum. Mesela hapishanede saf insanlarý kandýran uyanýklara çok rastladým. Ýyi, kötü her türlü iþlerini bunlara yaptýrtýyorlardý. Yemek, çay, yatak düzeltme hatta birini þiþleme…

Sokrat: Ufkunun geniþlemesini istiyorsan, aþaðýdan daða bakma; daðdan aþaðýya bak.

Meraklý Eþek Arýsý: Þimdi bu söz de ne demek?

Sokrat: Boþ ver!Öylesine söyledim iþte.

Meraklý Eþek Arýsý: Bilgelere “kaçýk” diyenler galiba haklýlar. Baksana olur olmaz bir yerde aklýna bir þeyler geliveriyor…

Sokrat: O sözü unut! Ve þu soruma cevap ver: Sen hapse de mi düþtün?

Meraklý Eþek Arýsý: Evet, askerden geldikten bir ay sonra asýlsýz bir dedikodu yüzünden… Oradaki hayatý anlatmaya kalksam saatler alýr. Ne ararsan var! Hýrsýzý, huysuzu, katili, sapýðý… Bu insanlarla küçücük bir koðuþu tam altý ay paylaþtým. Orada kazanýmlarým da oldu, ama gene de bir kez daha hapse girmek asla istemem.

Sokrat: Ne suç iþledin?

Meraklý Eþek Arýsý: Birini býçakladým.Halbuki suçsuzmuþ. Benim aleyhimde kötü þeyler söylediði dedikodusunu duyunca çok sinirlendim, doðru mu deðil mi araþtýrmadan gidip onu býçakla 3-4 yerinden yaraladým.

Sokrat: Bu dedikoduyu duyduðunda benim “üç filtre sistemi” yöntemimi uygulasaydýn hayatýnýn bir bölümünü hapiste geçirmek zorunda kalmazdýn.

Meraklý Eþek Arýsý: Nasýl bir yöntemmiþ bu bahsettiðin?

Sokrat: Sana dedikoduyu ulaþtýracak olan kiþiye daha o anlatmaya baþlamadan önce üç tane soru soracaktýn: 1- Bana birazdan söyleyeceðin þeyin doðru olduðundan yüzde yüz emin misin? (Gerçeklik filtresi.) 2- Bana söyleyeceðin þey iyi bir þey mi? (Ýyilik filtresi.) 3-Söyleyeceðin þey benim iþime yarar mý? (Yararlýlýk filtresi)

Meraklý Eþek Arýsý: Diyelim ki bu sorularý sordum. Sonra?

Sokrat: Eðer o kiþi bu sorularýn üçüne de “hayýr” cevabýný verdiyse ona diyeceksin ki “Eðer söyleyeceðin þey doðru deðilse, iyi deðilse, iþe yarar ve faydalý deðilse, bana neden söyleyesin ki?” Zaten bunu dedikten sonra da o kiþi, duyduðunu söylemekten vaz geçip oradan ayrýlacaktýr.

Meraklý Eþek Arýsý: Üç filtre sistemini tuttum. Bundan sonra benzeri bir durumla karþýlaþýrsam uygulayacaðým.

Sokrat: Mutlaka uygula. Ýþine yarayacaðýndan eminim.

Meraklý Eþek Arýsý: Bir tartýþma programýnda duymuþtum: Felsefenin ele aldýðý önemli konulardan biri de varlýk problemiymiþ. Varlýk nedir Sokrat?

Sokrat: Sorunun cevabýný ben deðil de sen versen!

Meraklý Eþek Arýsý: Cevabý bilsem neden sorayým?

Sokrat: Biliyorsun, biliyorsun… Bana þunu söyle: Sen bir varlýk mýsýn?

Meraklý Eþek Arýsý: Evet, ben bir varlýðým.

Sokrat: Neden sen bir varlýksýn?

Meraklý Eþek Arýsý: Çünkü varým ve var olduðumu da biliyorum.

Sokrat: Söylediklerinden bir çýkarým yaparak, varlýðý tanýmlayabilirsin.

Meraklý Eþek Arýsý: Varlýk, var olan þeydir, desem doðru bir taným yapmýþ olur muyum?

Sokrat: Evet, doðru bir taným yaptýn.

Meraklý Eþek Arýsý: Var olan bu þeyler yani varlýklar yok olduklarýnda ne olacak? Yani var olan her þey belli bir zaman süreci içinde yok olunca, varlýktan söz edemeyecek miyiz?

Sokrat: Varlýkyani var olan hiçbir þey yok olmaz. Sadece þekil deðiþtirir.

Meraklý Eþek Arýsý: Aksini sana kanýtlayacaðým: Bak, þu elimdeki kâðýdý yakýyorum. Alev ve duman çýkararak küle dönüþüyor. Külü de rüzgâr alýp götürüyor. Ýþte, yok oldu…

Sokrat: Hayýr, yok olmadýðýný sen kendi aðzýnla söylüyorsun. Diyorsun ki alev ve duman çýkararak küle dönüþtü. Yani þekil deðiþtirdi. Önceden de vardý, þimdi de var.

Meraklý Eþek Arýsý: Peki, bu þekil deðiþtiren varlýk tekrar eski haline döner mi? Yani bu duman, alev ve kül tekrar az önceki kâðýt olur mu?

Sokrat: Hayýr olmaz. Çünkü deðiþme ileriye ve yeniye doðrudur. Geriye doðru deðiþme geçekleþmez. Kâðýt alev, duman ve kül oldu; alev, kül ve duman da daha sonra bir baþka þeye dönüþecektir.

Meraklý Eþek Arýsý: Var olan her þey deðiþir mi?

Sokrat: Evet var olan her þey deðiþir. Deðiþmeyen hiçbir þey yoktur. Öyle ki evrende bir saniye içerisinde bile sayýsýz deðiþme meydana gelir.

Meraklý Eþek Arýsý: Ben bir varlýk olduðuma göre, öyleyse deðiþmem de kaçýnýlmaz. Deðiþtiðimi fark etmiyorum ama…

Sokrat: Evet, sen de deðiþiyorsun. Mesela, þimdiki sen ile biraz önceki sen ayný deðil.

Meraklý Eþek Arýsý: Bana bu açýklaman saçma geliyor. Çünkü az önceki ben de þimdiki ben de ayný þey. Deðiþen ne? Doðrusu kafam iyice karýþtý.

Sokrat: Kafaný karýþtýrmadan, ayný konuda biraz deðiþik bir açýdan düþünmeye çalýþalým: Sen var olduðun için mutlu musun?

Meraklý Eþek Arýsý: Olmam mý gerekiyor? Var olduðum için neden mutlu olacakmýþým? Beni mutlu edebilecek baþka o kadar çok þey var ki…

Sokrat: Þayet var olduðunun tam anlamýyla bilincine varýrsan bundan hiçbir þeyden duyamayacaðýn bir mutluluk tadabilirsin. Bir düþünsene, bu devasa evrende var olan varlýk’ýn bir parçasýsýn.

Meraklý Eþek Arýsý: Sadece var olan ben deðilim ki! Sonsuz sayýda var olan þey söz konusu. Hepsi de bundan mutluluk mu duyacak?

Sokrat: Evet, bu var olanlardan bilinç sahibi olanlar mutluluðu tadacak. Var olan her þeye hayranlýkla bak! Ne görüyorsun, ne hissediyorsun?

Meraklý Eþek Arýsý: Saçmalýk… Çünkü hiçbirþey hissetmiyorum. Üstelik hayran da olamam. Neden olayým ki?

Sokrat: Çünkü evrende var olan her þey ayný zamanda bir mucize… Ýnsanlara bu güne kadar kim bilir ne kadar çok mucize anlatýlmýþtýr. Oysa bu anlatýlanlarýn hiç biri bir masal olmaktan öteye gidemez. Gerçek mucize her yerde, yaný baþýmýzda, gözlerimizin önünde… Ben, evrende var olan her þeyden baþka mucize kabul etmiyorum.

Meraklý Eþek Arýsý: Gene lafý döndürüp dolaþtýrýp kendime getireceðim: Ben de mi bir mucizeyim?

Sokrat: Evet, sen de gerçek bir mucizesin. O nedenle evrende var olan her þeye önce hayretle sonra da hayranlýkla bakýyorum ve saygý duyuyorum.

Meraklý Eþek Arýsý: Sýkýldým, dersem kýzar mýsýn?

Sokrat: Neden kýzayým? Senin hoþuna gidecek bir kýssadan hisse anlatýp sýkýntýný hafifletmek istiyorum.

Meraklý Eþek Arýsý: Dinliyorum.

Sokrat: Hintli bir yaþlý ustanýn her þeyden þikayet eden bir çýraðý varmýþ. Onun bu davranýþlarý ustayý býktýrmýþ. Bir gün çýraðýna bir avuç tuz verip bunu bir bardak suya atýp içmesini söylemiþ. Çýrak denileni yapmýþ ve içer içmez de tükürmeye baþlamýþ. Usta: “Tadý nasýl?” diye sorunca öfkeyle “Acý!” diye cevap vermiþ. Bunun üzerine usta her þeyden mutsuz olan çýraðýnýn elinden tutup onu bir gölün kenarýna götürmüþ. Bu kez de bir avuç tuzu göle atýp, gölden su içmesini söylemiþ. Çýrak bir bardak suyu bir dikiþte içip, aðzýnýn kenarlarýndan akan suyu koluyla silerken usta, ayný soruyu sormuþ: “Tadý nasýl?”, “Ferahlatýcý” diye cevap vermiþ genç çýrak. Yaþlý usta tekrar sormuþ: “Tuzun tadýný aldýn mý?” “Hayýr” diye cevaplamýþ çýraðý.

Meraklý Eþek Arýsý: Bu kýssadan hissenin sonunu merak etmeye baþladým.

Sokrat: Sabýrlý olursan anlatacaðým. Zaten sonuna geldik.

Meraklý Eþek Arýsý: Tamam, sustum.

Sokrat: Bunun üzerine yaþlý adam, suyun yanýna diz çökmüþ olan çýraðýnýn yanýna oturmuþ ve þöyle demiþ: “Yaþamdaki ýstýraplar tuz gibidir, ne azdýr, ne de çok. Istýrabýn miktarý hep aynýdýr. Ancak bu ýstýrabýn acýlýðý, neyin içine konulduðuna baðlýdýr. Istýrabýn olduðunda yapman gereken tek þey ýstýrap veren þeyle ilgili hislerini geniþletmektir. Onun için sen de artýk bardak olmayý býrak, göl olmaya çalýþ.”

Meraklý Eþek Arýsý: Sonra?

Sokrat: Ustanýn söylediðini hayattaki birçok olaya uygulayýp göl olmaya çalýþmalýyýz. Þimdi sana bir sorum var: Meraklý Eþek Arýsý, bardak mý yoksa göl mü olacaksýn?

Meraklý Eþek Arýsý: Daha bardak olmayý bile becerememiþken, göl nasýl olabilirim? Sohbeti burada bitirelim.

Sokrat: Tamam. Hoþça kal.

● ● ●