Meraklý Eþek Arýsý: Merhaba Sokrat! Bugün ne yapýyoruz?

Sokrat: Merhaba Meraklý Eþek Arýsý! Bugün konumuz serbest çalýþma olsun. Yani konudan konuya atlayarak bir düþünce fýrtýnasý yaratmayý öneriyorum.

Meraklý Eþek Arýsý: Öyleyse sorumu sorarak baþlýyorum: Çoðunlukla doðrudan, iyiden, erdemden bahsediyorsun. Yoksa sen bir peygamber misin?

Sokrat: Bu da nereden çýktý?

Meraklý Eþek Arýsý: Çünkü seni bir bilge, bir filozof, bir düþünür olarak tanýtanlar olduðu gibi; bir peygamber olduðunu söyleyenler de var. O nedenle ister istemez bu soru aklýma geldi.

Sokrat: Yok böyle bir þey! Bu iddiayý þiddetle reddederim. Hak etmediðim övgü ve makamlar bana hakarettir. Halbuki ben öðrencilerime þu telkini verdim hep: Övgüyü hak ediyorsan kendini övebilirsin; ama bunu yaparken lütfen biraz sessiz ol! Benim peygamber olduðumu düþünenleri sanýrým “Ýçimde duyduðum bana hep doðru yolu gösteren ilahi bir ses vardý.” demem yanýltmýþ olmalý.

Meraklý Eþek Arýsý: Bir arkadaþým çektiði acýlarý anlatýrken sanki bununla övünüyor, hatta zevk alýyor gibi geldi bana. Ona “Acý çekmekle övüneceðine, acýlarýný azaltmanýn yollarýný ara.” Dedim. Bu lafým üzerine çok kýzdý ve kalýp gitti. Giderken yüzüme kin dolu gözlerle baktýðýný fark ettim.

Sokrat: Cenaze töreninde aðlamaktan kendini helak etmiþ olan kadýný gösteren biri yanýndaki bilge kiþiye der ki: “Çok acý çektiði aðlamasýndan belli. Korkarým, bu aðlamalarý ona zarar verecektir.” Bilgenin bu yargýya cevabý ise þöyledir: “Aðlatan acýlardan deðil, aðlatmayan acýlardan kork. Çünkü gözyaþlarý bedenin koruyucusudur, savunma silahýdýr.”

Meraklý Eþek Arýsý: Bazen ruhumun acý çektiðini hissediyorum.

Sokrat: Ruhunu acýdan kurtarmak istiyorsan, tasalanmayý hayatýndan çýkar.

Meraklý Eþek Arýsý: Sahi Sokrat, ruh var mýdýr?

Sokrat: Ýþte bu soru hiç olmadý, sana yakýþmadý Meraklý Eþek Arýsý!

Meraklý Eþek Arýsý: Neden yakýþmadý, hatam nerede?

Sokrat: Çünkü bu soruyu sormamasý gereken tek kiþi varsa dünyada, o kiþi de sensindir. Sen þu anda ne yapýyorsun, kiminle konuþuyorsun?

Meraklý Eþek Arýsý: Küçük bir çocuða sorar gibisin! Tabii ki seninle konuþuyorum.

Sokrat: Konuþtuðun bu kiþi etten, kemikten meydana gelmiþ bir Sokrat mýdýr?

Meraklý Eþek Arýsý: Özür dilerim. Çok büyük bir hata yaptým. Son günlerde biraz dalgýným, kafamda çözemediðim çok sayýda problem ve cevabýný veremediðim onlarca soru var. Lütfen baðýþla Sokrat…

Sokrat: Anlatmak ister misin? Duygularýný kendine saklama, onlarý bir dostunla paylaþ. Acý da olsa tatlý da olsa paylaþýlan duygular sana mutluluk olarak geri dönecektir.

Meraklý Eþek Arýsý: Zihnimi en çok meþgul edeni söyleyeyim: Yatýrým yapabileceðim alanlarý araþtýrdým. Ýki tanesi bana oldukça kârlý göründü. Uzun süre bunlardan birini seçemedim. En sonunda birinde karar vermiþ olmama raðmen aklým hâlâ ötekinde. Acaba benim için iyi olan daha doðrusu hayýrlý olacak olan bu muydu, yoksa diðeri mi sorusunu durmadan kendime soruyorum.

Sokrat: Ýki ihtimalli durumlar karþýsýnda kalýp da bir tanesini seçtikten sonra “Acaba, diðerini seçseydim daha mý iyi olurdu?” sorusunu çoðu zaman kendimize sormuþuzdur. Burada bizim için iyi olaný, hayýrlý olaný istemekten kaynaklanan bir kaygý vardýr. Belki de tercihimizin dýþýnda kalan seçenek bizim için iyi ve hayýrlý olmayacaktý! Bununla ilgili bir hikâyeyi hatýrýmda kaldýðý kadar anlatayým: Bir kral ve çok samimi arkadaþý varmýþ. Bunlar her yere birlikte giderlermiþ. Kralýn arkadaþý olumsuz bir durumla her karþýlaþtýðýnda “Bunda da bir hayýr vardýr!” Dermiþ. Bir gün kralla ava çýktýklarýnda bunun hatasýndan dolayý kral tüfekle bir parmaðýný koparmýþ. Çok öfkelenen kral arkadaþýný zindana attýrmýþ. O “Bunda da bir hayýr vardýr!” deyip zindandaki günlerine sabýrla katlanmýþ. Kral, gene ava çýktýðý bir gün yanýndakilerle birlikte yamyamlarýn eline düþmüþ. Yamyamlar onlarý piþirip yemek için kazanlarý su ile doldurup altlarýndaki ateþleri yakmýþlar. Esirleri de tepeden týrnaða soyup vücutlarýný kontrol etmiþler. Çünkü onlarýn inancýna göre uzuvlarý eksik olan bir esir yenemezmiþ. Tabii kontroller sýrasýnda kralýn eksik parmaðýný görüp onu serbest býrakmýþlar. Kral arkadaþýnýn hatasý sayesinde kurtulduðu için hemen onu zindandan çýkarmýþ ve “Sen haklý çýktýn, bak gerçekten de bunda da bir hayýr varmýþ ve ben bu sayede kurtuldum,” demiþ. Ayrýca, zindana attýrdýðý için de arkadaþýndan özür dilemiþ. Arkadaþý da “Özür dilemene gerek yok, çünkü bunda da bir hayýr vardýr.” Demiþ. Kral da “Hadi caným sen de, zindanda yatmada ne hayýr olacak?” deyince arkadaþý “Bir düþünsene, zindanda yatýyor olmasaydým ben de senin yanýnda olacaktým.” Demiþ.

Meraklý Eþek Arýsý: Hikâye güzel de, benim derdime çare deðil. Çünkü sýkýntýmý, acýmý gidermiyor.

Sokrat: O zaman þöyle diyeceðim: Zenginin acýsý, fakir için çerez gibidir. Ve ekleyeceðim: Kararsýzlýk pasifliðe, pasiflik korkuya, korku baþarýsýzlýða, baþarýsýzlýk üzüntüye, üzüntü de hastalýða yol açar. O nedenle hastalýklardan korunmanýn bir yolu da karasýzlýklarýmýzý yenmektir.

Meraklý Eþek Arýsý: Acýlardan kurtulmak, zevk dolu bir yaþam sürmek istiyorum. Belki de sadece ben deðil, birçok insan bunu arzu ediyordur. “Acýdan kaçýp, hazza yönelmek insanýn doðasýnda vardýr.” Yargýsý sence doðru mudur?

Sokrat: Hedonistler’e uygun bir yargý. Hedonizm temsilcileri hazza yönelmeyi, acýdan kaçmayý söylerler. Onlara göre en üstün iyi, hazdýr. Ancak gerçek haz sürekli olandýr. Sürekli olan hazza da bilgelikle varýlabilir. Bu öðretiyi savunanlarýn arasýnda benim bazý öðrencilerim de yer almaktadýr.

Meraklý Eþek Arýsý: Sen ne kadar gamsýz bir adamsýn Sokrat? Dev gibi bir problemi bir iki lafla cüceye dönüþtürüyorsun. Yoksa sihirbaz mýsýn, diyeceðim. Diyemiyorum. Kýzarsýn diye korkuyorum.

Sokrat: Dingin bir ruhun varsa atýn, katýn, yatýn olmasa da ne gam! Ben düþündüðüm için, düþünmeyi sevdiðim için, düþünerek sorunlara çare ürettiðim için insanlara gamsýz biri olarak görünmüþ olabilirim. Bence düþündüðün kadarsýn; ne az ne de fazla. O nedenle iyi, olumlu düþüncelerini eyleme dönüþtürerek her zaman kullanabileceðin bir mutluluk reçetesine sahip olabilirsin.

Meraklý Eþek Arýsý: Bu reçeteyi bana da yaz!

Sokrat: Iþýk, sadece aydýnlatýr, görmek senin iþindir.

Meraklý Eþek Arýsý: Yani, söylediklerimin içinden payýna düþeni al mý, demek istiyorsun?

Sokrat: Anlamýþ olmana sevindim.

Meraklý Eþek Arýsý: Mükemmeli aramak, mükemmele ulaþmaya çalýþmak hep tavsiye edilir nedense? Senin yaptýðýn da buna benziyor. Daha sýradan þeyleri bile anlamamýþken birden sýçrama yapýp mükemmele ulaþmamýz mümkün olabilir mi?

Sokrat: Kahraman karþýsýndakine cesaret, korkak ise korku vermeye çalýþýr. Anlayacaðýn, kimde ne varsa, ancak onu verebilir. Bende olan ise deneyimdir ve ben bunu sana aktarmaya çalýþýyorum. Biliyorum ki, insan beyni bir fabrika gibidir, verilen hammaddeye göre ürün üretebilir. Beynine iyi, yararlý, güzel þeyler yükle ki deðerli düþünce ürünleri ortaya koyabilesin.

Meraklý Eþek Arýsý: Baþka insanlarýn beni mükemmel biri olarak görmelerini isterdim. Bu çok hoþuma giderdi…

Sokrat: Mükemmel görünmeye çalýþmazsan mükemmel bir davranýþta bulunmuþ olursun. Farklý görünmeye çalýþma, ne isen o ol! Kendini olduðun gibi kabul edersen, bir gün mükemmel bir insan da olabilirsin.

Meraklý Eþek Arýsý: Kendimi ve diðer insanlarý incelemeye baþladým bile.

Sokrat: Önce kendini dizginle; baþkalarýna sýra sonra gelsin…

Meraklý Eþek Arýsý: Bu incelemeden diðer insanlara bahsetmekten çekiniyorum. Çünkü benim de kendime göre bazý sýrlarým var. Bilinmesi istemem tabii ki…

Sokrat: Baþkalarýnýn sýrlarýný açýða çýkarmak için uðraþanlar, kendi sýrlarýnýn öðrenilmesinden niçin korkarlar? Baþkalarýný çok da fazla önemsememeli. Çünkü baþkalarýný gereðinden fazla önemseyenler, kendilerini yitirme tehlikesiyle karþý karþýyadýrlar.

Meraklý Eþek Arýsý: Konudan konuya atlayacaðým, ama tartýþmanýn akýþýný etkilerim diye de korkuyorum.

Sokrat: Korkmana, endiþe duymana gerek yok. Tartýþmanýn baþýnda konunun serbest olduðunu söylemiþtik.

Meraklý Eþek Arýsý: Doðru dersin… Son günlerde kendimle ilgili bir gözlemimden bahsedecektim. Gördüm ki eskiden yaptýðým bazý davranýþlarý artýk yapmýyorum. Mesela insanlarý kandýrmaktan zevk almamaya baþladým. Oysa onlarý kandýrmak, zorda kaldýklarýný görmek beni çok sevindirirdi.

Sokrat: Olumlu bir deðiþiklik, senin adýna sevindim. Ne zamandan beri böyle?

Meraklý Eþek Arýsý: Seninle konuþmaya baþladýðýmýz günden bu yana hiç kimseye zarar vermediðimi, kandýrmadýðýmý fark ettim. Bunu dedim diye sakýn beni de deðiþtirdiðini zannedip havalara girme. Ben öyle kolay kolay deðiþebilecek bir kiþi deðilim. Bugün böyleyim, ama yarýn gene eski halime dönebilirim.

Sokrat: Geçmiþte baþkalarýný kandýrmakla boþuna zaman harcamýþsýn. Kandýrmak hoþuna gidiyorsa kendinden baþlayabilirdin. Çünkü en kolay kandýrabildiðimiz kiþi, kendimizdir.

Meraklý Eþek Arýsý: “Aptal olan kandýrýlmayý da hak ediyor demektir. Uyanýk olsun, kanmasýn!” Diye düþünüyordum.

Sokrat: Senin bu görüþünü destekleyen bir örnek vereyim: Eski Isparta Devleti’nde hýrsýzlýk suç deðil tam aksine övülecek bir davranýþ olarak kabul ediliyormuþ. Hýrsýzlýk yapýp kendini kanýtlamayan gençler toplumda kabul görmüyormuþ. Mantýk þu bu olayda: “Biri baþkasýnýn malýný çalýyorsa, demek ki o kiþiden daha uyanýktýr, daha zekidir. Diðeri de gözünü açsýn, uyanýk olsun ve malýný çaldýrmasýn.”

Meraklý Eþek Arýsý: Tam da bana uygun bir anlayýþ.

Sokrat: Belki de ileride bu düþüncenden dolayý utanacaksýn, hatta böyle düþünenleri kýnayacaksýn.

Meraklý Eþek Arýsý: Sana katýlmýyorum.

Sokrat: Katýlsan da katýlmasan da sözü edilen davranýþ onur sahibi bir insan açýsýndan utanýlacak bir durumdur.

Meraklý Eþek Arýsý: Bu ifaden de çok aðýr kaçtý. Senin de saðýn solun belli deðil. Ne yapacaðýný, ne söyleyeceðini bir türlü kestiremiyorum.

Sokrat: Bir kiþi varmýþ, sözleri çok sivriymiþ. Yakýnýnda bulunanlar bu bilge kiþiye “Ýfadeleriniz çok aðýr geliyor, insanlar bazen kaldýramýyor efendim.” Dediklerinde þu cevabý almýþlar: “Kütükler için keskin balta gerekir.”

Meraklý Eþek Arýsý: Ýltifatýna çok teþekkür etmem gerekiyor galiba!

Sokrat: Etmesen de olur! Ben gidiyorum. Hoþça kal.

Meraklý Eþek Arýsý: Güle güle Sokrat. Kütükten sevgilerle!…

● ● ●