Chaplin’in Büyük Diktatör filmini izleyenlerin anýmsayacaðý iki can alýcý sahne vardýr. Tomania diktatörü Adenoid Hynkel’in balonla oynarken dans ediþin hissettirdiði haz duygusunun yüzüne yansýdýðý sahne –ki balon daha sonra elinde patlayacaktýr-, diðeri de; bir kaybediþ trajedisini umut vaad eden bir çaðrýya dönüþtürdüðü son perdedeki sesleniþ konuþmasý.

Uzun zamanýn ardýndan bir kez daha izlemenin akýlda doðurduðu sorularýn birbiri ardýna ortaya çýkýp sonrada bir karnaval geçiþi sergileyiþi beni klavye baþýna oturttu. Týpký günün çoðu zamanýný þu an benim yaptýðýma benzer biçimde geçiren “klavyeþörler” gibi…

Zamanýn göreli uzamýnda, sanki hiç var olmamýþ ya da yok olmayacakmýþ gibi bir rahatlýkla klavye tuþlarýna basarak tüketilmeye devam eden hayatýn/hayatýmýzýn doðadan ve ona uyumlu yaþamaktan ne kadar uzaklaþtýrdýðýnýn kaçýmýz farkýndayýz? Hep merak etmiþimdir. Ya adýna bilgisayar denilen mucizevi makine, ya da ondan daha da inanýlmaz bir buluþ olan elimizdeki “akýllý” telefonun tuþunda, sürekli bir þeyleri beðenip yorumladýðýmýz veya yazýþarak konuþtuðumuz... Þaka gibi ama bazen bir adým daha ileri gidip yanýlgý girdabýnýn içine düþtüðümüzün farkýnda olmaktan bihaber yeni dünyalar kurmaya çalýþtýðýmýz bu ortam, insanýn yalnýzlaþtýðý ve yabancýlaþtýðý kaotik bir sahneye dönüþmüþ durumda. Shakespeare’in ünlü, Dünya Bir Oyun Sahnesi’dir þiirinin ilk dizeleri geliveriyor aklýma birdenbire, sanki dalga geçercesine. “Bütün dünya bir sahnedir. Ve bütün erkekler ve kadýnlar sadece birer oyuncu… Girerler ve çýkarlar… Bir kiþi bir çok rolü birden oynar…”.

Mekanlarýn, akýþkan olmaktan çok dalgalarla hareket eden zamanýn hangi noktasýnda durulup bakýldýðý önemsizleþmiþ, insanýn insaný arayýþ öyküsünde... Dünya’nýn koca bir sahne gibi algýlanýþý sadece ortam deðiþtirip, ayný kalmýþ özünde. Hemen herkes; yeni ülkeler kurup sistem deðiþtirilmesine katkýda bulunuyor. Ve gerçekten hemen herkes hem de her gün bir fikrin ortaya atýlýp ertesi gün unutulduðu, kiþilerin var olmaktan ziyade görüntülere hapsolduðu, ses týnýlarýnýn klavye tuþunun didaktik tik, taklarýna kurban edildiði, var olmaktan ziyade var edilmeye çalýþýlan bir dünyanýn parçasý olmuþ çoktan. Týpký Chaplin’in o kült filmin son sahnesindeki sesleniþindeki gibi; “Çok fazla düþünüyoruz ama çok az hissediyoruz. Ýyiliðe, anlayýþa muhtacýz. Bu deðerler olmadan hayat korkunç olur.” Olmuþ da.

Çok düþünmekten düþünmemeye bir kaçýþa dönüþmüþ sosyal paylaþým sitelerindeki yarenlik. Konuþmaktan ziyade, yazýlýr olmuþ. Düþünmek yerine düþünmez olunca insan; hislerde yitip gitmiþ. Çoðu seçicilikten uzak kopyalayýp yapýþtýrýlan iletilerden sýkýldýkça, bir iki satýr yazarak paylaþýlmýþ duygular. Yazýlanlarýn çoðunun kime ait olduðu not düþülmemiþ altýna. Bu pek de umursanmamýþ, sanal ortam herkese ait, bireysel yaratýnýn fazlaca bir önemi yok.

Bireysel yaratýnýn önemsenmeyip insanýn kimliksizleþtirildiði, modern köleler haline getiriliþin hýz kazandýðý neredeyse tek tipe indirgenip makineleþtirilmek istendiði bir dönem yaþadýðýmýz çað. Mitolojinin vazgeçilmez figürü aðzýndan ateþ çýkan ejder misali hepimizi yutmaya çalýþan bu sistemde nefes almaya çalýþýyoruz.

Düþüncelerimdeki hareketlilik Venedik Karnavalý’nda yürüyenler benzeri kostümler giymiþ gibi dans ediyorlar artýk. Birden bir baþka kült filmin sahnesi geliyor gözümün önüne, istemdýþý. Görsel hafýzamýn bir baþka oyunu sanki. Fritz Lang’ýn Metropolis’i… Düzgün sýra olmuþ, bir örnek kýyafetleriyle uygun adým ilerleyen insanlar. Yüzeler donuk ve ifadesiz. Venedik Karnavalý’ndaki maskelerin renklillikleri bile aranýyor bu sahnede. Hiç deðilse onlarda ruhtan bir iz var. Çünkü özgün ve tek her biri.

Özgün ve tek olabilmek. Kimsenin kimseye benzemediðini bilmek. Bireysel farklýlýklarýn yaratýcýlýk sýnýrlarý zorlanarak taçlandýrýlmasýný önemseyip kendimize sahip çýkmak. Biraz gülmece biraz yüzleþme ile geçen hayatta, klavyelerin ardýna gizlenmiþ insan öykülerinin sanal görünmesine raðmen bunun bir yanýlsama olduðunu onlarýn gerçekliðini unutmamak. Dalga geçerken yaþamýn sunduklarýyla, ayný zamanda da keyfini çýkarmak. Ve elbette doðru olmak, olanýn dýþýnda görünme çabasýna girmemek. Bir noktada takýlýp kalmamak, yabancýlaþmamak, ötekileþmemek/tirmemek ekranlarýn ardýnda, klavyenin tuþunda. Gülmece ustalarýnýn ince hicvine kulak kabartmak, göz süzmek. Adenoid Hynkel’in filmin son sahnesindeki trajik konuþmasýnýn bir benzerini yapmamak günün sonunda.

O yüzden; bir yaným hep Chaplin ve o beni hep çok sevdim.


Özlem Salman
Kýbrýs, 08/05/2012