Batý Sibirya’da, (Rusya Federasyonunun güney sýnýrýnýn, Kazakistan, Çin ve Moðolistan sýnýrlarý ile birleþtiði bölgenin kuzeyi.) Altay ve Tuva Cumhuriyetlerinin (Özerk bölgelerinin) kuzeyinde, Tomsk, Abakan, Krasnoyarsk kentleri çevresinde ve bu bölgenin batýsýndaki Tobol nehrinin kenarýna kurulu, Tümen, Tobolsk, Tara, Barabinsk kentleri çevresinde, ayrýca yukarýda saydýðým iki bölgenin arasýndaki Baraba bozkýrlarýnda yaþarlar. Ýsimlerini “Baraba” bozkýrýndan almýþlardýr.


1926 yýlýnda yapýlan nüfus sayýmýna göre: Tümenliler 22.636; Tobollular 32.102; Tarlýklar 11.517; Buharalý ve Tomlular 11.659 ve Barabalar 7.828 olmak üzere bölgede yaþayan Türk boylarýnýn kiþi toplamý 85,442'dir. 1970 yýlýna ait rakamlara göre bölgedeki bu Türk boylarý 194.000 nüfusa sahiptirler. Basit bir oranlama ile Baraba’larýn 1970 yýlýnda yaklaþýk 16.700 kiþilik bir topluluk olmalarý gerekmektedir. Bugün (2002) bu rakamýn Türk nüfus artýþý olan yýllýk %o 25 hesabýyla 37.000’e ulaþmýþ olmasý gerekir. Ancak bir baþka kaynakta “Baraba’larýn nüfuslarýnýn, 1979 yýlýnda 8.000 civarýnda olduðu sanýlmakta” denilmektedir. Bu rakam esas alýndýðýnda da günümüzdeki (2002) nüfuslarý yine yýllýk Türk nüfus artýþý olan %o 25 hesabýyla 14.000 kiþi olmalýdýr. Sayýlarý ister 37.000 ister 14.000 olsun, Baraba’lar bölgeye sonradan yerleþen Rus, Ukraynalý ve Tatar (Kazan Tatarý) halklar arasýnda azýnlýk durumuna düþmüþlerdir.


Bölgeye sonradan yerleþen Kazan Tatarlarý’na göre, daha esmer ve kýsa boyludurlar.


Konuþtuklarý Türkçe, Kazan Tatarlarý ve Kazak-Altay (Kýpçak) lehçelerinin benzeri, Batý Sibirya’da konuþulan Tatarcadýr.
19 yüzyýl sonlarýna kadar dillerini korumuþlar. 1930 yýlýndan sonra, bölgede çoðalan Rus yerleþimci ve idarecileri yüzünden Rus dilinin etkisi altýnda kalmýþlardýr. Bugün gençler Rusça’yý daha akýcý konuþurlar. Sosyal ve kültürel hayatta Rusça hakimdir. Anadil ise, yaþlý kuþaklar arasýnda günlük hayatta kullanýlmaktadýr.


Baraba Tatarlarý’nýn, 12. ve 13. yüzyýllarda, Batý Sibirya’nýn, Ural Daðlarýnýn batýsýnda yaþayan Kýpçak kabilelerinin soyundan geldikleri sanýlmaktadýr. 13. yüzyýlda Cengiz Han’a, daha sonralarý 15. yüzyýlda Sibir Hanlýðýna baðlandýlar. Çinliler, Moðollar, Özbekler ve Ruslar ile ticari iliþki kurdular. Bölgedeki Samoyed ve Ugrian gruplarýndan vergi aldýlar.


Rus askeri güçleri bölgeye 1595 yýlýnda girdilerse de, sonradan geri çekildiler. Buna raðmen bu istila Baraba Tatarlarý’ný yerlerinden ederek onlarýn daha kuzeydeki Baraba bozkýrlarýna ve daha kuzeydeki bataklýk bölgelere doðru yürümelerine sebep oldu.
Barabalar 17. yüzyýlda Kazaklara tabi idiler. Ruslar 18. yüzyýlda tekrar bölgeyi iþgale baþlayýp, 1722 yýlýnda ilk askeri kalelerini kurup, bölgeye “sürgün” köylüleri yerleþtirmeye baþladýlar. 1840-1850 yýllarý arasýnda bu yerleþtirme iþi en yüksek boyuta ulaþtý ve Baraba Tatarlarý kendi vatanlarýnda azýnlýk durumuna düþtüler.


1822 yýlýndan itibaren Baraba Tatarlarý aðýr vergiler altýnda ezilmeye baþladýlar. Bu “aðýr vergilendirme” 19. yüzyýl boyunca sürdü.


1919 yýlýndan itibaren, yeni Sovyet yönetimi aðýrlýðýný hissettirmeðe baþladý. 1930 yýlýndan itibaren, arazilerine, sýðýr ve at sürülerine devletçe el kondu. Devlet çiftlikleri kuruldu..


Ýslamiyet’e ve Milliyetçiliðe ait her þeye savaþ açýldý. Camiler kapatýldý, kitaplar yakýldý.....
Ýslamiyet, Batý Sibirya’da 10.yüzyýlda yayýlmaya baþlamýþtý. Baraba Tatarlarý (erkekler), hemen her köyde bulunan cami okullarýnda, mollalar tarafýndan 4-5 yýllýk eðitime tabi tutuluyorlardý. Okur yazarlýk bir hayli yüksekti. 19. yüzyýlda Tatarlar, Batý Sibirya’daki en eðitimli kiþilerdi. 1928 yýlýna kadar Arap alfabesi kullanmýþlar (Kýsa süre Latin harfleri de kullanýlmýþtýr.) bu tarihten sonra da zorunlu olarak Rus alfabesine geçmiþlerdir.


Bütün bunlara raðmen Barabalar, bugüne kadar Terene, Tarý, Kölübü, Kargalý, Langa, Lüvey gibi oymak adlarýný muhafaza etmiþlerdir.

Günümüzde bölge dýþýnda yaþayan “özerk” Tatar topluluklarýndan temin ettikleri ders kitabý, roman, gazete, vs. ile kültürel hayatlarýný sürdürmeye çalýþmaktadýrlar.

Derleyen: Can Macit