GÜMÜÞHANE EÐÝTÝM TARÝHÝ VE ÝSMAÝL HAYAL
M. NÝHAT MALKOÇ

Þehirler, içinde yaþayan insanlarla deðer kazanýr. Þehirleri deðerli ve muteber kýlanlar, orada yaþayan insanlardýr. Bu insanlarýn bir kýsmý ön plandayken, bir kýsmý da geri planda durur. Fakat þehirleri sýrtlayan birkaç insan mutlaka bulunur. Bunlar o þehrin gözü, kulaðý ve dilidir. Tabir caizse gözbebeðidir. Bu insanlar þehre hizmet noktasýnda daima önde yürürler. Ýþte bunlardan birisi de, yaþadýðý þehrin kültürel açýdan imarý için canla baþla çalýþan Ýsmail Hayal’dir. Gümüþhane’mizin kültürel deðerlerini ortaya koyma gayreti içerisinde olan araþtýrmacý-eðitimci-þâir ve yazar Ýsmail Hayal, yaþadýðý þehrin tanýtýmýný saðlýyor.
Eðitimci-yazar ve þâir Ýsmail Hayal, Gümüþhane’mizin mühim deðerlerinden biridir. Bugüne kadar kaleme almýþ olduðu 12 kitapla Gümüþhane’nin kültürüne ve eðitimine ayna tutmuþtur. Bu kýymetli gönül insanýnýn hayatýna kýsaca bir göz atmak istiyoruz: “Ýsmail Hayal, 1969 tarihinde Gümüþhane’de doðdu. Ýlk, orta ve liseyi Trabzon’da, yükseköðrenimini Ankara Gazi Üniversitesi Eðitim Fakültesi’nde tamamladý. Kars Kaðýzman, Gümüþhane Kürtün ve Gümüþhane’de idareci ve öðretmen olarak çalýþtý. Gümüþhane Rehberlik Araþtýrma Merkezi Müdürlüðü, Gümüþhane Ticaret Meslek Lisesi Müdür Baþyardýmcýlýðý ve 2012-2014 arasý Gümüþhane Milli Eðitim Þube Müdürlüðü yaptý. Halen Gümüþhane Özel Eðitim Uygulama ve Ýþ Uygulama Merkezi Rehber Öðretmeni olarak görev yapmaktadýr.
Eðitimci Ýsmail Hayal, kültür ve sanata gönül vermiþ bir insandýr. Bugüne kadar ulusal ve yerel gazete ve dergilerde birçok þiirleri, makaleleri, desen ve karikatürleri yayýmlandý. Birçok defa ödüller aldý. Kuþakkaya, Gümüþkoza, Gümüþkent, Türksesi ve Karadeniz’in Sesi gibi yerel gazetelerde köþe yazýlarý yayýmlandý. Kuþakkaya’da “Hayal Dükkâný” adýyla en uzun soluklu kültür ve sanat sayfasýný hazýrladý. Gümüþhane Gazeteciler Cemiyeti üyesidir. Evli ve iki çocuk babasýdýr. “Hayalce(2006), Köyüm Demirören(2007), Gümüþhaneli Þairler Antolojisi(2008), Fýkralarla Gümüþhane-1(2009), Gümüþ Portreler(2010), Diyemediðim(2011), Fýkralarla Gümüþhane-2(2011), Hýfzý Kenan Çetiner(2011), Ekmek Arasý Domates(2012), Mahmut Oltan Sungurlu(2013) ve Ahmet Ziyaüddin Gümüþhanevî (2013) adlý eserleri yayýmlandý. “Gümüþhane Eðitim Tarihi” yazarýn on ikinci ve son eseridir.
Vefalý bir dost olan Ýsmail Hayal, “Gümüþhane Eðitim Tarihi” adlý kýymetli eserini þahsýma gönderince bu esere kayýtsýz kalamadým. Bu kapsamlý kitap beni öðretmenliðe baþladýðým ilk senelere götürdü. Zira öðretmenliðe ilk kez 1992 senesinin Aralýk ayýnda Gümüþhane Lisesi’nde baþladým. Gümüþhane beþ yýl ikinci yuvam oldu. Hayata ve öðretmenliðe dair birçok güzelliði burada yaþadým. Öðretmenliði burada sevdim, benimsedim.
Ýsmail Hayal’in, zorlu araþtýrmalar neticesinde hazýrlamýþ olduðu “Gümüþhane Eðitim Tarihi” adlý kitabýný henüz baþtan sona okuyamasam da iyice tetkik ettim. Neticede Hayal’in, çok zor bir iþi baþardýðý kanaatine vardým. Kadim bir þehrin eðitim tarihini tek baþýna araþtýrmak ve bunu 848 sayfalýk devasa bir eser haline getirmek öyle her baba yiðidin yapabileceði iþ deðildir. Kendisini, cesaretinden ve baþarýsýndan dolayý yürekten kutluyorum.
“Gümüþhane Eðitim Tarihi” adlý kýymetli kitabýn “Sunuþ” yazýsýný duayen siyasetçilerden Adalet ve Milli Savunma Eski Bakaný Mahmut Oltan Sungurlu kaleme almýþ. Sungurlu “Sunuþ” yazýsýnda þu ifadelere yer veriyor: “Ýsmail Hayal, Allah vergisi kabiliyeti ve eðitimi ile Gümüþhane’miz için adeta bir þans olmuþtur. Birçok eserinde ana temasý Gümüþhane’dir. Çok çalýþmakta, okumakta ve her sahada eserleri ile edebiyata, kültüre ve bilhassa da eðitim alanýna katký saðlamaktadýr. Bugün yine yeni bir eseriyle karþýmýzdadýr. ‘Gümüþhane Eðitim Tarihi’ adlý eserinde Gümüþhane’nin eðitim geçmiþine inmekte ve o günleri bizlere tarihî fotoðraf ve belgelerle sunmaktadýr. Tespit edebildiði eðitimcileri anlatmaktadýr. Adeta bizi bize tanýtmaktadýr. Deðerlerimizi daha bilinir hale getirmektedir.”
Tarihî bir þehir olan Gümüþhane’mizin deðer(li)leri geçen zaman içerisinde bu þehrin mekteplerinde yetiþmiþtir. Bu yüzden þehrin eðitim geçmiþini bilmek mecburiyetindeyiz. Daha düne kadar Gümüþhane’nin eðitimiyle ilgili derli toplu bir esere sahip deðildik. Zira Gümüþhane için anlamlý bir eser olan “Gümüþhane Eðitim Tarihi” alanýnda ilk ve tek olma özelliði gösteriyor. Hayal, kitabýn Önsöz’ünde þu görüþlere yer veriyor: “Gümüþhane’nin eðitim tarihiyle ilgili bugüne kadar kapsamlý bir çalýþmaya rastlayamýyoruz. Birçok deðerli çalýþma kaleme alýnmýþ; ancak bunlar yeterli deðildir. Gümüþhane’nin eðitimiyle ilgili bazý kitaplarda ve alt bölümlerde yer verilmiþtir. Eðitim tarihi çok geniþ bir çalýþma konusudur. Bu çalýþmada en önemli tarihî kaynaðýmýz Trabzon Vilâyeti Salnameleridir. Osmanlý Devleti’nin Canik, Gümüþhane, Lazistan ve Trabzon Sancaklarý’nýn baðlý bulunduðu Trabzon Vilâyeti’nde ilk salname 1869 yýlýnda yayýnlanmýþtýr. 1904 yýlýna kadar aralýklý olarak yayýmlanan Trabzon Vilayet Salnamelerinin tamamý 5754 sayfa olup 22 cilttir. Bugünkü idarî taksimatta yer alan Samsun, Ordu, Giresun, Trabzon, Gümüþhane, Rize ve Artvin illerimiz ile 1878 yýlýna kadar Batum, Trabzon Vilayet Salnameleri’nin ilgi alanýný oluþturur.”
Örgün ve yaygýn eðitim, milletleri kalkýndýran ve geleceðe hazýrlayan bir güçtür. Yerel anlamda Gümüþhane’ye, genel anlamda da Türkiye’ye deðerli bir eser kazandýran araþtýrmacý-yazar Ýsmail Hayal “Gümüþhane Eðitim Tarihi” adlý kitabýnýn muhtevasýyla ilgili olarak þöyle diyor. “Bu kitap bir arþiv, bir albüm hükmündedir. Ayrýca Gümüþhane’deki okullar ile ilgili bilgiler verilmiþtir. Buna ilaveten Gümüþhaneli öðretmenlerimizden ulaþabildiklerimize yer verilerek onlarýn hatýralarýna baþvurulmuþtur. Fotoðraf albümlerinde yer alan hatýralarý kalýcý olarak Gümüþhane eðitim ve kültür dünyasýna kazandýrýlmýþtýr.”
Gümüþhane’nin kültürüne ýþýk tutan Ýsmail Hayal’in kaleme aldýðý “Gümüþhane Eðitim Tarihi” kitabý bizi mâziye yolculuða çýkarýyor. Bu kýymetli eseri okurken geçmiþin ikliminde soluklanýyoruz. Dünden bugüne, bugünden yarýna bir köprü vazifesi gören eserin “Ýçindekiler” kýsmýnda þu baþlýklara yer veriliyor: “Milli Eðitim Bakanlýðý, Gümüþhane Tarihçesi, Osmanlý’dan Cumhuriyete Gümüþhane, Trabzon Salnamelerinde Gümüþhane Sancaðý, XIX. Yüzyýlda Gümüþhane Sancaðýnda Eðitim, Gümüþhane’nin Eðitime Ait Verileri, Gümüþhane Eðitim Defteri, Eðitim ve Öðretim Faaliyetleri, Sabri Özcan San’ýn Gözünden Gümüþhane’de Eðitim, Cumhuriyetin 15. Yýlýnda Gümüþhane, Gümüþhane’de Okul Yýllarý(Gönül Derviþoðlu), Gümüþhane Milli Eðitim Müdürlüðü Tarihçesi-Eðitim Öðretim Faaliyetleri, Gümüþhane Eðitim Kurumlarý, Kelkit-Þiran-Torul-Köse-Kürtün Eðitim Kurumlarý, Gümüþhane Milli Eðitim Müdürlüðü, Gümüþhane’de Yüksek Öðretim ve Gümüþhane Üniversitesi, Gümüþhane Halk Kütüphaneleri, Öðrencilerinden Hocalarýna Yazýlar, Özlenen Yýllar(Yýldýz Eskicioðlu), Anýlardan Bir Demet(Melek Neyyire Demirel), Kim Bu Amca(Nazire Nalçaçý), Okul Sýralarý(Hýfzý Kenan Çetiner), Okul Yýllarý(Op. Dr. Ekrem Saatçý), Eðitimde Bir Üstad: Yusuf Sadýk, Gümüþhane Eðitiminde Maziye Yolculuk(Hasan Pir), Tepedeki Mektebim(Haþim Erdener), Mustafa Yerli ile Gümüþhane Eðitimi Üzerine, Zihni Gümüþtekin’le Anýlara Yolculuk, Eðitim Duayeni: Fahri Akagün, Gümüþhane’nin Eðitim Arþivi: Metin Yüce, Þiran’ýn Iþýðý Niyazi Bal ile Unutulmaz Eðitimci Behzat Kurt, Babam Kemal Saygýnar, Dün ve Bugün(Meliha Kantek), Anýlardan Bir Demet(Hasan Odabaþ), Gümüþhane’nin Manevî Mimarlarý, Gümüþhane’de Hayýrda Yarýþanlar, Beþikdüzü Köy Enstitüsü’nde Gümüþhaneliler, Gümüþhane’de Eðitim Arþivi(1967), Osmanlý Arþivlerinde Gümüþhane ve Eðitim, Eðitimle Ýlgili Komik Anekdotlar, Bir Zamanlar Öðrenciydik, Gümüþhane Okullarý Albümü”
Bir bilgi hazinesi hükmündeki “Gümüþhane Eðitim Tarihi” kitabýnýn son 48 sayfasýnda Gümüþhane’nin eðitim tarihine ayna tutan 176 siyah-beyaz fotoðrafa yer veriliyor.
Kýymetli yazar Ýsmail Hayal, Gümüþhane eðitimine çok mühim bir eser kazandýrdý. Bence kendisi bundan sonra Milli Eðitim için hiçbir þey yapmasa da, bundan önce aldýðý ve bundan sonra alacaðý bütün maaþlarý fazlasýyla hak etmiþtir. Gümüþhane ona minnettardýr. Her Gümüþhaneli aydýnýn kütüphanesinde bulunmasý gereken bu kýymetli kitabý temin etmek isteyenler, 0530 607 29 29 no’lu telefonla irtibata geçebilirler. Yazarýn ihayal@hotmail.com e-maili üzerinden de iletiþime geçerek söz konusu eseri ödemeli olarak temin edebilirsiniz.