Mantýk, aklýn bir iþleyiþ þekli mi? Doðanýn sistemler halinde bir iþleyiþ þekli mi? Ya da þöyle soralým aklýn doðru ve uygun düþünme yetisi neye göredir? Yürütülen akýldaki doðruluk, düzgünlük, tutarlýlýk neye göredir? Akýl yürütmede; yürütmeye konu ve kýyas olan þey, nereden geliyordu?

Doða ve giderek evren bir sistemler iliþkisidirler. Sistemlerin giriþ çýkýþlarla bir iç iþleyiþleri vardýr bir de dýþa göre iþleyiþleri vardýr. Bunlardan iç iþleyiþe özel baðýntý. Dýþa göre iþler olmasýna da genel baðýntý diyorduk. Ýþleyiþler karþýlýklý ve baðýntý saldýr. Ýþleyiþler sistemin her kesikli olaylarýný destekler biçimde deðildir. Ama her bir iþleyiþler bütünü sistemin tümel akýþýna destek verir olmakla, sistemdendirler.

Her sistemin bizim dýþýmýzda bir mantýðý ve hafýzasý vardýr. Bu mantýk ve hafýza bizim öznel dünyamýza yansýr. Bu yansýmalar öznel dünyamýz içindeki kategorik kalýplý algý ve bilgilerimizi oluþurlar. Özne alan da dýþ dünya gibi algýlardan kaynaklý bir yansýmalar dünyasýdýr.

Dýþtan deney sel ve gözlem sel, dokun sal, iþit sel vs. algýlarýn bütünsel yansýmasýyla öznel dünyamýz oluþur. Öznel dünyamýz içindeki bu bütüne dek baðýntý giriþmelerde anlaðýmýzdaki depo kalýp bilgileri oluþur. Birçok ayný durum karþýlaþmalý yaþantý olan deneyleriyle algý olan süreçlerin içi bað giriþmeleri yavaþ yavaþ birbirine eþletilmeleriyle özne öðrenmeleri baþlar.

Yani özne aðacý dallarýyla, yapraklarýyla, kök ve gövdesiyle, meyvesiyle parça iliþkilerine doðru çözüm oluþlarýyla kavrar. Parça iliþkileri yeniden birleþtirerek bütünü baðýntý kýlan eþletiþleriyle tekrar iliþkiler.

Dýþtan deneyimleriyle, algý yanýlmalarýyla edindiði bu gölge yansýmalý analiz sentez durumlarý, öznel dünya içindeki kalýp durumlar üzerinde de çözümleme bileþtirme gibi fantezilerine dönüþür. Öznenin anlak faaliyeti yaptýðý öznel durumlu öznel âlemi (ortamý), kendi içindeki kalýp durumlarý analiz eder.

Yani kalýp bilgiden elde edilen kesikli sürekli parçalarýn iþleyiþi olan þeylerin baðýntý durumlarýný kendi öznemiz, kendi anlaðý içinde soyundurur, giyindirir.

Öznel dünyamýz, analiz olaný yeniden sentez haline getirir. Anlaðýmýz; çözümleme, birleþtirme olan iki süreç arasýndaki her bir parça oluþmalarýn kendi baðýntý giriþmelerini ve bað ayrýþmalarýný öznel dünya içinde bilip, fikir (düþünme) edinir.

Edindiði bilgi ve fikri dýþta kýlgýn (uygulama) yapmakla özne; kendi bilgi ve fikrini güçlendirir. Özne sistemin iþleyiþini kavramakla, sistemin sistematiði olan sistem mantýðýný da (sistemin davranýþýný da) edinmiþ; kavramýþ olur. Artýk sistem þematikleri entegre (tümletilme) edilmiþ olur.
Bu entegrasyonda kopan bað kýrýlmalarý ve giriþen bað bileþmeleri öznel âlem içinde soyut deneyimler yansýmasýný vermekle, özne anlak düþünme yapmýþ olur. Yani düþünür. Artýk anlaðýn kendi düþünme ve kýyas (mikyas) etme referans konularý, yavaþ yavaþ oluþmakla; giderek karmaþýklaþmaya baþlar.

Düþünmenin temeli gel git ya da çekme itme devinmesi oluþla beyinde depo edilmiþ olan kategorik kalýbýn parçalanmasý, parçalarýn yeniden kalýba dönme eðilimi içinde olmasýndan ötürü düþünme ve düþünmenin plastik oluþu ortaya konur.

Unutmayýn ki siz, ilk kesinde odayý bütün oluþla kavrarsýnýz. Sonra yerleþme düzenini ve yerleþme baðýntýlarýný zihnimizde yerli yerine oturturuz. Yani bir süre sonrada odayý parçalý kullanýmla ve parça iliþki konum durumlarýyla hatýrlayýp kalýp baðýntýsýný elde eder olmanýz; anlak içinde kalýplardaki bu kopmalar, kalýplarýn da parçalanma eðilimli oluþun ta kendisidirler.

Odaya girdiðinizde her parçalý hareketi bütünleyiþle süreci bütün yaþarsýnýz. Kanepe, kapý, televizyon, hatta odanýn þekli vs. gibi her biri bambaþka bir parçayý iliþkiler baðýntýsý olan oda içi baðýntýlarýný siz; kapýnýn arkasýnda olmayýp ta, televizyon karþýsýnda olan kanepeye, oturmakla; televizyonu izlersiniz.

Þunu da unutmayýn. Kapý, kanepe, televizyon birbirine ve sadece seyrediliþe göre konumlanmazlar. Bunlarla birlikte; bu giriþenler odanýn þekline, ýþýða göre de bir baðýntý yansýtmayý yapmak zorundalar.

Ýþte beynimiz içinde olup biten parça-bütün (sistem) iliþkisi de bu türlü yansýmalarladýrlar. Bu akistik yansýmalarý belleðimize resmediþ içinde oda uzay zaman boyutu giriþenleri, anlaða dek kalýptý bütünü oluþurlar. Oda algýlý bütünlüðün içinde kesikli olan kapýyý, kanepeyi, televizyonu beyin içindeki anlak; sizin algý ediniþine göre yeniden analiz (ayýrma, ayrý ayrý görme) ve sentez (bileþtirme) ediyordu.

Tek giriþli bir odada, kapý ile koltuk takýmýnýz birbiriyle zorunlu bir baðýntý oluþtururlar. Kapý ve koltuk zorunlu bir konum durum giriþmesi olmalarýnýn daðýlým ya da düzenlendim iliþki yansýmalarý vardýr.

Eðer kanepeniz kapý arkasýna konmuyorsa bu oturma odasý olan sisteminin, bir iþleyiþ mantýðýdýr. Bu mantýktý oluþa göre sürekli ve akýþ þeklinde giriþ çýkýþlarý yapýlan kapýnýn arkasýna kanepe konmazdý.

Bu oturma odasý ya da giriþ çýkýþý oluþla oda iþlevli sistemin kendilik durumla konumlanmasýydý. Bu konum, odanýn kullanýlmasýna deðin baðýntý sal bir iliþki tipini ele vermektedir. Bu baðýntý olan þekil, o odanýn kuralý ve yasallýðý olur.

Kural ya da yasalar; oda baðýntýlý sistemin her bir parçalý olayýný zorunlu oluþla yer konum iliþkisi içinde düzenler. Kurallar ya da yasalar, sürekliliði; kesikli, devamlý olmanýn olay süreçleri haline getirirler. Her bir olay da o olayýn kendisine özgü tavrý da, bellek (hafýza) tutuþ olmanýn parmak izlerini ele verirler.