Bellek (hafýza), mantýðý olan bir iþlerliðin kapsar lýðý ve kapsamlýlýðýdýr. Beyin de bir sistem olmakla beyinin de bir mantýðý ve hafýzasý vardýr. Bu nedenle bellek ansal da oluþan bir iþlevdir. Ansal iþlevin içi, dýþ dünyadaki iþlerleþen sistem mantýðý ile kapsam veya kapasite edilirler.

Böylece bellek; geçmiþi ya da geçmiþte deney olanlarý aný edip, bu karþýlaþmalarý saklar ve yeniden meydana getirir olmanýn, ansal yetisidir. Hafýzanýn oluþmasýnda dýþta olan þeyin katkýsý asýl ve esastýr. Bu asýl ve esaslarý belleðin kendi baþýna anýmsamasý bellek tutmuþ olmadýr. Bu anýmsama içine belleðin kendi öznel katkýsý da olduðundan hatýrlanan þey çoðu kez uygulamalý olmadýkça bu belleðin çarpýtmasýdýr.

Pek çok baðýntýlarý ve söylem þekilleri olan mantýðý bizler; yukarýda da belirtildiði gibi aþaðýda da belirtilecek olanlar gibi karmaþýk kýlmadan enstantane durumlarýyla yalýn þekilde inþalaþmalar olmasýný anlamak zorundayýz.

Doða bize neden mantýklý geliyordu? Çünkü biz doðayý kendi davranýþýna göre algý ve kavram ediniriz. Doðayý: kurduyla kuþuyla; örtüsü, börtüsü, böceðiyle; daðýyla, ormanýyla, ovasýyla, iniþ çýkýþýyla; akarsuyuyla, iklimiyle, depremiyle bulutuyla vs. bütün oluþla anlarýz. Sonra sistem sistem kategorize ederiz. Kategorize edilenleri de kendi içinde çözümler, sentezlerini yaparýz.

Ýþte doðal mantýðýn temeli ve öznel mantýða kaynaklýk oluþu buydu. Doðada edindiðimiz bu algý ve kavrama olan izlek ve izleðiler de; dýþtaki kendi düzenlerine uygunluklarý aradýðýmýz için doða; bize mantýklý gelir. Bu nedenle deniz, balýkla; hava, kuþla; bulut yaðmurla vs. düþünülüp mantýklý edilirler.

Farklý bir sistem düzeni içinde kökü havada olan bir aðaç, olam ise de þu anki sistem mantýðýmýza göre kökü havada olan bir aðaç bize mantýksýz gelir. Mantýðý, düþünmeyi, mantýki konuþmanýn temeliyle, izlenim ve deneyimlerimizi de doðal sistemlerde bulunan mantýk oluþturur. Ýnsan mantýðý insan öznelliðiyle katkýlý ve insan algý ve öznelliðiyle sýnýrlýdýr.

Doðanýn iþleyiþi, doðanýn gelip geçici olan düzeni ve düzenli iþleyiþleri zorunlu oluþla insan düþüncesini dahi içeriyordu. Ýnsan mantýklý düþünceyi biçimliyordu. Ýnsan mantýðý doðal sistemlerin iþleyiþ mantýðýyla biçimlenirse de insan mantýðý doðal mantýðýn kendisi deðildir.

Ýnsan mantýðý, doða mantýðýndan farklý bir ruh içerir. Doðanýn ruhu ve doðanýn iþleyiþ mantýðý gelip geçici olmakla kendi giriþmeli baðýntý ve düzenleniþlerdir. Doðadaki sistem ve sistemin mantýðý ne hiç kimse içindir. Ne de hiç kimse için deðildir.

Ýnsan totem meslekleri ve ön ittifaklar içinden beri üreten iliþkiler içindedir. Ýnsan, üreten iliþkiler nedenli toplumsal gücü aracýlýðýyla, doðadaki mantýktý ruhun içine kendi ruh mantýðýný boþluk devimleri biçiminde yansýtabilmiþtir.

Ýnsan mantýðý; kiþinin kendi bencilliðinden ötürü kiþinin öznel karýþmalarýný ve kiþinin öznelliklerini içerir. Doðadaki sistem oluþun kendi mantýklý iþleyiþi dýþýnda, bu doðal iþleyiþin kendisine özgü yarar ölçüsü gözeten bir öznel oluþu yoktur. Doða mantýðýnda sistematik oluþ, yasal oluþuyla asal ve esastýr. Düþünmemiz, mantýðýmýz, doðadaki düzenli iþleyiþin; nesnel düzenin bir parçasý ve düþüncesiydi.

Doðal sitemler içindeki iklim gibi, tektonik olaylar gibi, floralar vs. gibi mantýklý iþleyiþler içinde bir þeye ait olma ya da bir þeye ait olmama gibi belirlenim yoktur. Mantýðýn bu türden olasý baðýntýlarý bir belirlenim olmayýp, hep olamdýrlar. Ancak insan mantýðý bir þeye ait olmalarý bir araya getirir.

Oysa dýþ dünyadan esinle biçimlenen insan mantýðý; öznel biçimleniþler içerirler. Söz gelimi toplum sal sistemin sizin dýþýnýzda zorunlu bir doðal mantýðý vardýr. Ve toplumsal sistemler de bu mantýðýn zorunlu olmasýna göre, bir iþleyiþe sahiptirler.

Fakat bencildi kiþi öznelliði bu doðal mantýðýn inþa dizgeleri arasýna öznel çýkarla kedi düþünmelerini inþa eder. Söz gelimi hiç kimsenin mülkü olup olmamak gibi bir derdi olmayan toprak gibi bir üretim gücü; ilk toplumsal inþa içinde kiþinin deðil, ittifakýn sahipliði oluþla üreten iliþkiler zincirini oluþmuþtu.

Köleci inþa, hiç kimsenin olmayan toprakla; kiþiler baðýntýlý üreten iliþkilerinin arasýna, toprak sahibi olan kiþilerin "mülk sahipliði hakký" gibi bir anlayýþý koydular. Mülkiyet hakký diye devreye sokulan pay; üretimi mülk sahibine veriyordu. Toprak gibi üretim gücü ile üreten iliþkiler arasýna "mülk sahipliði hakký" diye konan boþluk devinmesi, sürece hâkim oluyordu.

Ýçinde kiþiler emeðinin hakký olan ya da emeðin hakký olmasý gereken pay da; toprak sahibinin hakký yapýlmakla köleci dönemde emeðin hakký yok sayýlýp; emeðin hakký efendinin merhameti ve lütfu þeklinde, görülmüþtü. Yani böylece özü "totem alanlý, öznel anlamalý mana gücü" köleci dönemde Mamon’du keyfi takdirin sýnýflý mana anlamasýna dönüþmüþtü. Bu anlayýþýn temeli de yöneten mülk sahipliðiydi.

Ýþte doðal mantýðýn kendi iþleyiþi içinde olmamakla beliren özel keyfi tutumlar muktedir mülk sahiplerinin bencil yararlanýþlarý olmaktadýrlar. Olam durumunda olan doðal sistemin mantýki iþleyiþinin içine insan, kendi yararýna olan öznel durumlarý monte edebiliyordu.

Böylece doðal sistemin içi muktedir güç sahibinin bencil yararlanýþlarýna hizmetten oluþturduklarý boþluk devinmeleri amacýyla süreci enfekte ettiler. Böylece "üreten sistemin mantýðý"; ana þema gibi davranýp üreten iliþiklerini gerçeklerken; mülk sahipliði hakký ve mülk sahibinin süreci kontrolüyle sistem kiþileri servet sahibi yaptý.

Kiþisel zenginliði saðlamak için zorunlu inþa mantýðý içinde sekans edilmiþ durumlarýn yer ve sýra deðiþiklikleri yapýlmakla doðal mantýðýn içine öznel mantýk katýlmýþtýr.

Toprak sahipliði (mülkiyet), temel üreten iliþkinin ana esasý ve zorunlu mantýðý deðildir. Zorunlu olan üreten sistem mantýðýna dokunup deðiþtirmeden doðal mantýklý sistem iþleyiþinin içi öznel çýkarla müdahalelerin enfekte katkýlarýyla þiþirilmiþtir.

Ýþte temel sistem mantýðý içine katýlan öznel müdahalelerle, "doðal sistem baðýntýlý" olan temel ruha ve zekâya karþýn, bu öznel karýþmalar insan mantýðýnýn özgün ruhunu ve zekâsýný oluþtururlar. Doðal mantýklý ruh ve zekâ, insan mantýklý ruha ve rengi ruhsara dönüþmüþtür.

Bu nedenle zamanýn; tarihsel oluþun; mantýðý ve ruhu vardýr. Totem dönemle ön ittifaký dönem temelde üretimi paylaþma yapmakla ayný ruha sahiptirler. Ön ittifaklar içinde her bir totem grup her bir ayrý ruh belirmesi olmalarý nedenle ön ittifaklar da çoklu ruhlarýn belirtilmesi oldular.

Böylece ön ittifaklar her bir totem mesleði olan emek ürünlerini komünal paylaþmakla ön ittifaklar içinde temel özgecil ruhu çoðullaþmýþtýlar. Bu nedenle tarihsel olucu mantýða göre erken dönemin kendisine özgü bir paylaþmacý özgecil ruhu ve zekâsý vardýr. Köleci dönemin hep bana, rab bana der oluþla paylaþmacý olmayan kendine özgü bencil bir bir ruhu ve zekâsý vardýr.

Ha keza zamanýmýzýn da bunlardan içermeleri oluþla daha farklý ruhu ve zekâ iþleyiþi vardýr. Erken dönemin ittifaký insanýnýn ruhu, arkaikti olmak dýþýnda köleci dönem ruhu içinde yoktur. Köleci dönem ruhu içindeki efendi, köle ruhu da ön ittifaklar içinde arkaikte olsa hiç yoktur.

Ön ittifaklar ruhu içinde, gruplarýn kendi kültürel ve özgün yaþam haklarý olmakla farkýnda olmasalar bile insan haklarý uç vermiþti. Köleci dönem ruhu içinde efendiye biat ve efendiye itaat ruhu esas ve asýl olmuþtur. Özgün gruplar yaþamý yerinde yeller esmekle sýnýflý yaþam ortaya konmuþ.

Köle sýnýfýn özgün yaþamý yoktu ve yaþamlarý efendinin iznine tabiiydiler. Mülk sahipliði olan efendi haklarý dýþýnda insan olma ve insan haklarý olucu tutumu mikroskopla arasanýz bulamazsýnýz. Ancak günümüz ruhu içinde tam bir açýklýkla olmasa da insan olma ve insan haklarý tutumu açýk açýk deklare edilip sayýlabilmiþtir.

Her dört zamanýn ruhu (erken dönem, köleci dönem, feodal dönem, sanayi dönemi olan günümüz toplumlarý) farklý da olsa her biri bir uygarlýk tarihidirler (totem dönem salt etnik kültür oluþla, sentez olmamakla uygarlýk deðil; sadece kültürdürler).