Sineklerin Tanrýsý, üzerine birçok incelemenin yazýldýðý bir kitap. Baþta kitabýn çevirmeni olan Mina Urgan olmak üzere birçok kiþi kitabý faþizm-demokrasi ekseninde yorumluyorlar ve haksýz da sayýlmazlar. Fakat bana göre kitabýn, benzer noktalar üzerinden gidilecek olsa da farklý bir perspektifte okunmasý mümkün.

Sineklerin Tanrýsý, Psikanalize Giriþ 101 tadýnda hazýrlanmýþ. Golding, 2. Dünya Savaþý’nda gördükleri üzerine insanlarýn ne denli canavarlaþabileceðini anlatmak üzere yazýyor bu kitabý. Kitabýn konusu basitçe, uçaklarý ýssýz bir mercan adasýna düþen bir grup çocuðun burada hayatta kalmaya çalýþmalarý ve aralarýndaki iliþkiler üzerine kurulu. Fakat alegorik edebiyatýn önemli yapýtlarýndan biri olan bu kitap, elbette yalnýzca bu konuyla sýnýrlý deðil.

Felsefecilerin ve psikologlarýn üzerine sýkça kafa yorduklarý konulardan bir tanesi insanoðlunun saf özüdür. Rousseau’ya göre insan doðuþtan iyi bir varlýk iken, Freud’a göre ise bizler doðuþtan kötüyüzdür. Tabularasacýlar ise tamamen boþ bir levha olarak doðduðumuzu söylerler. Bugün kabul edilen yaygýn görüþ ise doðuþtan hem iyi hem de kötü özellikleri beraberimizde getirdiðimiz. Sineklerin Tanrýsý’da yoðunlukla bu konuya odaklanýyor. Ve bir bakýma Freud’tan bir bakýma ise modern görüþten yana bir tavýr alýyor.

Ýnsanoðlunun özünü tartýþmak için yazýlan bir kitapta kahramanlarý küçük çocuklardan seçmek son derece zekice. Modern psikoloji de bugün insanoðlunun özünü araþtýrmak için sýklýkla bebeklerin davranýþlarýný inceler.

Golding’in bu kitabýnda çocuklarý kullanmasý baþlarda Ýngiltere’de oldukça eleþtirilmiþ. Bir baþka Ýngiliz yazarýn hemen hemen ayný kabataslak formla oluþturulmuþ kitabý ‘’Mercan Adasý’’ bu eleþtirilerde etkili olmuþ olabilir. Mercan Adasý, tamamen toz pembe bir çocuk dünyasý çizerken bir yandan da Ýngiliz propagandasý yapar. Oysa Golding, Hemingway’in deyimiyle gerçeði daha gerçek hale getirmiþ ve sanata ihanet etmemiþtir. Nitekim kitap Mercan Adasý romanýna da gönderme yapar. Golding kitabýn baþ karakterlerinden ikisi olan Ralph ve Jack’in isimlerini Mercan Adasý romanýndan alýr.

Daha önce de söylediðim gibi kitap faþizm-demokrasi ekseninde okunmaya da elveriþli olsa da benim okumam yoðunlukla insanýn özüne iliþkindi. Golding, Orwell’ýn Hayvan Çiftliði’ndeki gibi bir devleti ya da 1984’deki gibi faþizmi eleþtirmekten çok daha bireysel bir alanda doðrudan insaný konu ediyor. Bu okuma, karakterlerin neden çocuklar olarak seçildiði sorusuna da daha uygun bir cevap veriyor. Ýnsanýn özünün anlatýldýðý bir kitapta henüz hiçbir toplumsal baský veya öðreti ile dizginlenmemiþ olan çocuklardan daha iyisi seçilemezdi.

Kitabýn en önemli 3 karakteri Ralph, Jack ve Domuzcuk. Ralph ve Jack liderlik yarýþýndayken Domuzcuk deðeri pek de bilinmeyen bir akýl hocasý. Kitabýn hareket noktasý Freudyen içgüdülerimiz ve bu içgüdüler ile hareket etmeyen tek karakter de Domuzcuk. Fakat ayný zamanda grubun en zayýf halkasý da o. Þiþman, astým hastasý, gözlüðü olmadan göremiyor ve çocuklar arasýnda alt sosyal sýnýftan gelen tek kiþi. Ralph her ne kadar diðerleri gibi Domuzcuk’u aþaðýlasa da ona önem veriyor. Ayný zamanda düzen taraftarý. Jack ise kitapta saldýrganlýðýn en yalýn halini temsil eden karakter.
Domuzcuk ve Jack adada Ralph’in birbiriyle çatýþan iki alter egosu gibi okunabilir. Domuzcuk tamamen mantýðý ile hareket edip hiç güç kullanmazken, Jack tamamen içgüdüsel ve güç odaklý hareket edip mantýðýný asla kullanmýyor. Domuzcuk tüm gerekli önerileri doðru biçimde yapýyor ancak iþlerin ucundan tutamýyor. Jack ise avcýlarýn liderliðini yapýyor ancak adada hayatta kalmak için neyin önemli olduðunu asla anlayamýyor. Ralph bu iki karakter arasýnda sýkýþmýþ durumda.
Bu 3 baþ karakterin temsil ettiði noktalar ise benim okumamýn temelini oluþturuyor. Kitapta Domuzcuk, Ralph ve Jack sýrasýyla süperego, ego ve idin birer temsili.

***

Kitap, Ralph ve Domuzcuk’un karþýlaþmalarý ile baþlar. Domuzcuk suyun içerisinde bulduðu bir denizkabuðunu Ralph’e verir. Ralph denizkabuðunu bir borazan gibi çaldýðýnda bütün çocuklar Ralph’in etrafýnda toplanýrlar. Ralph biraz da bu denizkabuðunun etkisiyle adanýn lideri olur. Eðer adadaki çocuklarýn tamamýný tek bir organizma, tek bir bilinç gibi düþünürsek; Ralph’in liderliði de kitapta egoyu temsil ediyor olmasýndan dolayý oldukça mantýklýdýr. Bu noktadan sonra; insanýn psikolojik saðlýðý için ego bütünlüðü ne kadar önemliyse, adanýn düzeni ve çocuklarýn adadan kurtuluþu için de Ralph’in konumu o kadar önemli olacaktýr.

Ralph’in liderliðindeki çocuklar hemen bir toplantý yapýp kurallarý belirlerler. Toplantýda konuþmak isteyen çocuk önce mutlaka denizkabuðunu eline almalýdýr. Bu kuralla birlikte denizkabuðunun Ralph’in liderliðindeki etkisi düþünüldüðünde, denizkabuðu adada bir tür meclis kürsüsünü, bir meþruiyet simgesini temsil etmektedir.

Kitapta saldýrganlýk içgüdüsü ve idi sembolize etmesiyle ön planda olan Jack, Ralph’in lider seçilmesinden rahatsýz olsa da bunu bir süre için sineye çeker. Ne de olsa hala kendi avcýlarýnýn lideri konumundadýr. Jack’in saldýrganlýðýnýn en temel aracýnýn da avcýlýðý olacaðýný daha kitabýn baþlarýndaki þu ifadeden anlarýz:

‘’Ýzleyip yakalamak ve öldürmek tutkusunu, onu kemiren bu tutkuyu dile getirmek istedi.’’

Ralph için ise adadaki en önemli þey buradan kurtulmaktýr. Ve hem Ralph hem de Domuzcuk bir an önce adadan kurtulmak için neler yapýlmasý gerektiðini düþünürken Jack’in baþka bir hayali vardýr:

‘’Bizi kurtarmalarý mý? Evet, elbette. Ama bir domuz yakalamak isterdim kurtulmadan önce.’’

Freud’un insanýn temel içgüdülerine iliþkin bahsettiði tek nokta saldýrganlýk deðildir. Freudyen yaklaþýmdaki diðer temel içgüdü cinselliktir ancak kitabý okurken çocuklardan oluþturulmuþ bir kitapta Golding’in saldýrganlýk içgüdüsünü cinselliðine nasýl baðlayacaðýný merak edersiniz. Ancak Golding bunu da yapmaktan geri durmaz ki bu durum kitabýn Freudyen bir eksende ilerlediðinin güçlü kanýtlarýndan biridir:

‘’Dünyanýn en pis þeyi nedir?’’
‘’Bu konuyu izleyen anlayýþtan yoksun sessizlik, Jack’in söylediði kaba ve etkili bir tek heceyle bozuldu. Bu tek hecenin yarattýðý rahatlýk, cinsel hazzýn doruðuna varmak gibi bir þey oldu.

Mina Urgan’da kitap için yazdýðý sonsözde bu içgüdünün kitaba yerleþtirilmesini vurgulayarak þöyle der:

‘’Daha sonraki avlarda, özellikle bir diþi domuzun öldürülüþünde, bu sevince neredeyse cinsel diyebileceðimiz kötü bir haz da karýþacaktýr: Jack býçaðýný diþi domuzun gýrtlaðýna sapladýktan sonra, çocuklar hep birden kanayan havyanýn üstüne çullanýr ve diþi domuz çocuklarýn altýnda çöker: Çocuklarý tüm aðýrlýklarýyla doymuþçasýna üstünde kalýrlar. Aralarýnda en acýmasýzý olan Roger, tahta mýzraðýný hayvanýn makatýna sokunca, avcýlar hep birden gülüþürler.’’

Kitapta süperegoyu temsil eden Domuzcuk ise tamamen mantýklý olaný yapmaya çalýþmaktadýr. Daha da önemlisi týpký Freud’un yaklaþýmýnda da olduðu gibi Ralph(ego), sürekli Jack’e(id) yakýnlaþýrken, onun isteklerini yerine getirmeye meylederken Domuzcuk(süperego) bunu engellemeye çalýþýr. Ada hem Domuzcuk’un mantýklý ve olgun davranýþlarýna muhtaçtýr hem de Jack’in avladýðý domuzlara.

‘’Ralph, sabýrsýzlýk içinde kýpýrdadý. Þef olunca düþünmen gerekiyordu, akýllý davranman gerekiyordu. Sorun buydu. Sonra bir fýrsat kaçýrýlýyordu; þef olan hemen karar vermek zorunda kalýyordu. Bu durumlar insaný düþündürüyordu ve düþünce deðerli bir þeydi, sonuçlar veren bir þeydi.
Ne var ki Ralph, þefin oturduðu yere gelince düþünemediði kararýna vardý. Domuzcuk’un düþünebildiði gibi düþünemiyordu Ralph.’’

Bu nedenle Jack’e meyletse de Ralph, Domuzcuk’un önemini de kavramak zorunda hissediyordu kendisini ve aradaki denge unsuru olarak iþlev görüyordu adada. Çünkü ne Domuzcuk’un liderliði ne de Jack’in liderliði adaya kurtuluþu getirmeyecekti.

‘’Eðer Jack þef olursa, yalnýz av yakýlýr, ateþ yakýlmaz. Ölünceye dek burada kalýrýz.’’

Domuzcuk’un olgun davranýþlarý da bu okumada önemli bir yer tutar. Domuzcuk karþýlaþtýðý her olumsuz durumda ‘’Büyükler bu halinizi görse ne derdi?’’ diye tepki gösterir. Süperegonun da ahlaki davranýþlarý toplumun yaþlý üyelerinin yüzyýllarca biriktirdiði mirasça belirlenir.

‘’Maurice bundan önceki yaþamýnda, kendinden küçüðünün gözünü kumla doldurmanýn cezasýný görmüþtü. Þimdi bir babanýn ya da bir annenin aðýr eli sýrtýna inmeyeceði halde, kötü bir þey yapmanýn tedirginliðini hala duymaktaydý. Belli belirsiz, özür dilemek isteði geçti aklýnýn köþesinden. Sonra yüzmeye gideceði konusunda bir þeyler homurdanarak, koþa koþa uzaklaþtý.’’

‘’Analar babalar, okullar, polisler, yasalar, çömelen küçüðü korumaktaydý. Roger’ýn varlýðýndan haberi olmayan, yýkýlýp giden bir uygarlýk, Roger’ýn kolunu koþullandýrýyordu hala.’’

Adada zaman geçtikçe ve Jack avcýlarý yoluyla güçlendikçe iktidarý da ele geçirmek ister. Adaya düþen ve rüzgarla hareket eden bir paraþütçünün cesedi adadaki çocuklarýn onu canavar zannetmesine ve korkmalarýna neden olur. Domuzcuk(süperego) yine mantýðýyla hareket ederek canavar diye bir þeyin olamayacaðýný söylerken, Jack(id), avcýlarý ile onu avlayacaðýný söyler. Ralph’in (ego) yine dengeyi bulma çabalarýyla Jack ile Ralph arasýndaki ilk çekiþme yaþanýr.

‘’Jack: Ralph, Domuzcuk gibi. Domuzcuk gibi konuþuyor, doðru düzgün bir þef deðil o.’’

Belki de bir nevi egosunun en güçlü olduðu, kitabýn her açýdan en makul ve diðerlerinden farklý görünen karakteri Simon bir gün ormanda gezerken, canavar zannettikleri þeyin paraþütçünün cesedi olduðunu görür ve haber vermek üzere kampa koþar. Çalýlarýn arasýndan koþarak çýktýðý anda onu canavar zanneden kamptakiler baþta Jack olmak üzerene Simon’a saldýrýr ve onu öldürürler. Sahne Golding tarafýndan adeta bir ayin gibi anlatýlýr. Bu Jack’in yani ‘’id’’in organizmayý(kamp) ele geçirdiðinde olabilecekleri gösteren ilk toplu cinnet halidir.

Jack artýk diðer çocuklarýn da tamamýný yanýna çektiðinde Ralph’in bütün gücü kýrýlmýþ olur. Saldýrganlýðýn sembolü olan Jack artýk kendilerini ‘vahþiler’ olarak tanýmlar. Bir geminin dumaný görüp adadakileri kurtarmak için gelmesi adýna sürekli yanýk tutulan ve adadan kurtuluþun tek yolu olarak görülen ateþ artýk yakýlmaz olur. Adada Jack’in mutlak hakimiyeti hüküm sürmeye baþlar. Domuzcuk ve Jack yalnýz kalmýþlar hatta Jack tarafýndan hedef haline getirilmiþlerdir. Jack ve avcýlarý avladýklarý domuzlarý piþirmek için ateþe muhtaçtýr ve ateþin yakýlabilmesi için de Domuzcuk’un gözlüðüne ihtiyaç duyarlar. Bu nedenle bir gece Domuzcuk’un gözlüðünü çalarlar. Ralph Jack ve adamlarýnýn denizkabuðunu çalmak için geldiklerini düþünür ancak denizkabuðu yerinde durmaktadýr. Adada meþruiyetin ve düzenin sembolü olan denizkabuðu Jack ve avcýlarýnýn umrunda deðildir.

Ralph ile Domuzcuk hem gözlüðü geri almak hem de belki yaþanan tüm bu sorunu çözmek adýna ‘’vahþilerin’’ kampýna giderler. Fakat bu ayný zamanda son felaketin baþlangýcý olacaktýr. Jack ve avcýlarý Domuzcuk’u öldürürler ve ayný zamanda Domuzcuk’un onlara tekrar düzeni hatýrlatmak adýna yanýnda getirdiði denizkabuðunu parçalarlar. Böylece adanýn hem meþruiyet simgesi hem de mantýklý ve ahlaki tarafý yok edilmiþ olur.

Jack’in liderliðindeki vahþilerin artýk kaçan Ralph’i de bulup öldürmektir. Ancak tam Ralph’i yakalamýþlarken bir gemi adaya yaklaþmýþ ve geminin subayý çocuklarý bulmuþtur. Okuyucu olarak bu noktada þunu düþünürüz: Jack’in (id) ele geçirdiði kampýn(organizma) kurtulmasý bizim tüm okumamýzla çeliþmektedir. Bunun cevabýný Golding subay ile Ralph arasýnda geçen diyalog yoluyla verir.

‘’Subay: Burada patron kim?’’
Yüksek sesle, ‘’Ben’’ dedi Ralph.


Kitabýn sonunda kampýn kurtuluþu yine Ralph’in (ego) liderliðine baðlanmýþtýr.