Türk halký hem iþgal güçlerine, hem de saltanata karþý büyük bir direniþ ve uyanýþ hazýrlýðý içindeyken Osmanlý Devleti'nin böyle bir antlaþmaya imza atmasý büyük bir aymazlýk ve vurdumduymazlýktý. Osmanlý ile Müttefik Devletler Fransa, Ýtalya ve Ýngiltere arasýnda yapýlan bu antlaþmaya Japonya, Belçika, Yunanistan Polonya, Portekiz, Ermenistan, Çekoslovakya, Romanya, Yugoslavya, Hicaz (Arabistan) devletleri de imza vermiþtir.
433 maddeden oluþan bu dev antlaþmanýn 6. bölümündeki 6 madde (88-93) salt Ermenistan ile ilgilidir. Vilayeti Sitte denilen 6 vilayetin (Erzurum, Van, Elazýð, Diyarbakýr, Sivas, Bitlis) Ermenistan'a verilmesini öngören bu antlaþmanýn 6. Bölümündeki 6 maddeyle 6 rakamý üzerinden Osmanlý ile nasýl dalga geçildiði açýkça ortadadýr.
Buna göre Osmanlý, Ermenistan Cumhuriyeti'nin varlýðýný ve baðýmsýzlýðýný koþulsuz tanýyacak, Osmanlý-Ermeni sýnýrý ile 6 ilin durumu hakem sýfatýyla ABD Baþkaný Wilson tarafýndan belirlenecekti:
"ABD baþkanýnca belirlenecek sýnýr ile söz konusu illerin kýsmen veya tamamen Ermenistan'a terki gerektiði takdirde Osmanlý devleti, karar tarihinden itibaren, terk edilen yerler üzerindeki tüm haklarýndan vazgeçtiðini þimdiden beyan eder."
Söz konusu maddedeki cümle düþüklüðü, mantýksýzlýk ve "þimdiden beyan etmenin" dayanýlmaz anakronizmi bir yana, Osmanlý antlaþmayý imzalamakla o illeri zaten Ermenistan'a vermiþ oluyordu ! Nitekim 22 Kasým 1920'de, (Tunceli ve Diyarbakýr hariç, -zira bu illerin Kürt aþiretlerine verilmesi planlanýyordu-) Baþkan Wilson Trabzon'u da bonus gibi ekleyerek Erzurum, Elazýð, Van ve Bitlis'i sanki babasýnýn çiftliðiymiþ gibi Ermenistan'a verdiðini açýklayacaktýr! Yani bugün aynen Trump’ýn “Golan Tepelerini Ýsrail’e veriyorum” dediði gibi !
Böylece Wilson’un berkitme (tahkim) kararýyla Bitlis, Van, Erzurum, Elazýð ve Trabzon bölgelerinden toplam 103.000 km2lik bir toprak tek kurþun atýlmadan Ermenistan’a hibe ediliyordu! O tarihte zaten Ermeni iþgalinde olan Kars ise otomatikman Ermenistan'a kalmýþ oluyordu.
Bu yüz kýzartýcý geliþmeler üzerine Ankara'da yeni kurulan Türkiye Büyük Millet Meclisi Sèvres Antlaþmasýný çok sert bir bildiri ile kýnamýþ, Ankara Ýstiklal Mahkemesi 1 numaralý kararý ile de anlaþmaya imza koyan üç yetkili ve Sadrazam Damat Ferit Paþa vatan haini ilan edilmiþlerdir.
Ýmdi, Osmanlý ve Vahdettin'i kurtarmaya çalýþan yeni yetme postmodern akiller Sèvres Antlaþmasýný Meclisi Mebusan ve Vahdettin’in onaylamadýðýný ileri sürerler! Ýyi de aslanlar, 10 Aðustos 1920de Sèvres Antlaþmasýný imzalayanlar bizzat Sultan Vahdettin tarafýndan atanan, delege olarak Paris'e giden Sadrazam Damat Ferit Paþa, Bern Büyükelçisi Reþat Halis Bey, eski Maarif Bakaný Mehmet Hadi Paþa ve eski Þurayý Devlet (Danýþtay) Baþkaný Rýza Tevfik Bey deðil miydi? Kim atadý bu adamlarý ? Napolyon Bonapart mý ?
Üstelik, o tarihte zaten Meclis kendini feshetmiþ ve Vahdettin tarafýndan da laðvedilmiþ olduðundan Meclisin onayý diye bir þey söz konusu olamayacaðý gibi Meþrutiyet de sona ermiþti! O halde, bu durumda tek yetkili Sultan Vahdettin idi, ve bal gibi onay vermiþtir.
TÜRKÝYE ERMENÝSTAN SAVAÞI - GÜMRÜ ANTLAÞMASI
Büyük Ermenistan utkusu peþinde koþan Ermenistan 3 Nisan 1920de, ABD ve Ýngiltere’ye güvenerek, Aras nehrinin doðusundaki Vedi kentini ele geçirir. 28 Mayýs 1920’de Ankara’ya bir nota vererek “Batý Ermenistan” olarak gördükleri Doðu Anadolu’daki 6 vilayeti (Erzurum, Van, Elazýð, Diyarbakýr, Sivas, Bitlis) ilhak edeceðini açýklar. 30 Mayýs 1920den itibaren de TBMM hükümeti Ermenistan’a yapýlacak askeri harekatý görüþmeye baþlar. 16 Haziran 1920de Ermeni ordusu Erzurum’a 100km uzakta bulunan Oltu'yu alýr, Dehne boðazýný ele geçirir ve Erzurum’a saldýrmak üzere hazýrlýklara baþlar.
8 Temmuz 1920de Ankara Ermeni Hükümeti'ne Oltu'yu derhal boþaltýlmasý için bir ültimatom verir, bunu 9 Temmuz 1920de Ermenilerin doðudaki kýrýmlarýný kýnayan protesto notasý izler. 28 Temmuz 1920de Ermenistan Türkiye’nin tüm notalarýný reddeder ve Oltu'nun kendisine ait olduðunu bildirir.
Bu arada Osmanlý hükümeti ile Müttefikler arasýnda Paris barýþ görüþmeleri sonlanmakta olup 10 Aðustos 1920de Sèvres Antlaþmasý imzalanmýþtýr. Türk halký iþgal güçlerine, karþý büyük bir direniþ hazýrlýðý içindeyken Osmanlý Devleti'nin böyle bir antlaþmaya imza atmasý büyük bir aymazlýk ve vurdumduymazlýktý.
Sèvres Antlaþmasýnýn uygulanmasýný engellemek ve Ermenistan’ý durdurmak isteyen Ankara hükümeti 20 Aðustos 1920den itibaren Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliði ile görüþmelere baþlar. Sovyet Dýþiþleri Bakaný Çiçerin'in Kafkasya'da Türklere ait bazý bölgelerin ve doðu illerinin Ermenistan'a verilmesini istemesi üzerine görüþmeler çýkmaza girer.
Bunun üzerine Kazým Karabekir komutasýndaki birlikler karþý saldýrýya geçerek Oltu ve Sarýkamýþ’ý Ermenilerden geri alýr (20 Eylül 1920). Bunun üzerine batý ülkelerinden yardým geleceðini uman ve Sèvres Antlaþmasýna güvenen Ermenistan Türkiye’ye savaþ ilan eder (24 Eylül 1920)
Tam o sýrada beklenmedik bir konuk ortaya çýkar: 22 Eylül 1920’de General James G. Harbord baþkanlýðýnda bir ABD heyeti Mustafa Kemal Paþa ile görüþmek üzere Sivas’a gelir! Kuþkusuz heyetin amacý Sèvres Antlaþmasý kapsamýnda Baþkan Wilson tarafýndan Ermenistan’a baðýþlanacak yerleri görmek, Anadolu ve Kafkasya'daki durumu yerinde incelemek, Ermenistan – Türkiye çatýþmasýný engellemek, Mustafa Kemal ve ekibinin SSCB ile olan iliþkilerini araþtýrmak olmalýydý. ABD’nin asýl endiþesi TBMM hükümetinin bir Sovyet cumhuriyetine dönüþmesiydi. Sanýrým Harbord’un ABD kongresine sunacaðý rapor Ermenilerle bir yere varýlamayacaðý yolundaydý. Bu konudaki bilgi kaynaklarý çeliþkilidir..
Bu arada SSCB ile TBMM arasýnda uzlaþmanýn saðlanmasý üzerine Kâzým Karabekir komutasýnda harekete geçen ordu birlikleri Ermeni-Gürcü ordusunun iþgali altýnda bulunan Kars, Ardahan, Artvin, Batum ve Iðdýr'ý geri alýr (30 Ekim 1920). Türk ordusu Ermenistan’ýn baþkenti Erivan'a doðru ilerlerken, bir Sovyet Kýzýl Ordusu da kuzeyden Erivan'a yaklaþmaktadýr. Bunun üzerine 17 Kasým 1920’de Ermeniler ateþkes ister. Tüm bunlara raðmen Wilson ABD’de yaþayan Ermenileri mutlu etmek için 22 Kasým 1920de Doðu Anadolu’yu Ermenistan’a verdiðini açýklayacaktýr
1 Aralýk 1920de Ermenistan ile Gümrü Antlaþmasý imzalanarak Türk-Ermeni sýnýrý 1878 öncesindeki Osmanlý-Rus hattýna çekilir. Bu hat, bugünkü Türkiye-Ermenistan sýnýrýdýr. 2 Aralýk 1920de Kýzýl Ordu herhangi bir direniþle karþýlaþmadan Erivan'a girer ve Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti ilan edilir. Taþnaklar ülkeden kovulur, yönetim Ermenistan Komünist Partisine geçer. (Sonraki bölüm: Batý cephesinde durum: Türk-Yunan savaþý)