29 Mayýs 1453 Salý günü fethedilen Ýstanbul’ un Fatih’ ince, daha þehre girilir girilmez, hiç zaman kaybedilmeden, gidilen ilk mekân olmuþtu Ayasofya…
O saatlerde ilgililere verdiði ilk emir de; 1 Haziran’ da, Cuma namazý kýlýnmasý için, bu mâbedin hiç zaman kaybedilmeden, camiye çevrilme iþlemlerinin baþlatýlmasý olur ve mekândan ayrýlýr.
Her þey plânlanan þekilde gerçekleþir. Ayasofya artýk, Osmanlý Devleti nihayete erdirilene kadar, Padiþahlarýn vazgeçilmez ibadet mahalleri olur. Hatta, ondan 163 sene sonra, hemen karþýsýna, ondan daha haþmetli bir mimârî ile inþaa edilecek olan Sultanahmet Camii dahi, Sultanlarýn ayaðýný Ayasofya’ dan kesemeyecektir.
Bu durum, Fetih’ ten beri , Katoliði, Ortodoksu, Protestaný, Evanjelisti ve de tekmil diðer mezheplerince, asla kabul edilemeyecek, içlerinde iflah olmaz bir hicran yarasýna dönüþecekti.
Hýristiyan dünyasý tarih boyunca, Ayasofya’ nýn, Müslüman bir beldenin camisi olmasýna karþý, sürekli bunu deðiþtirmek için bilenecekler ve fýrsat kollayacaktýlar.
Bu fýrsatý da; artýk Osmanlý Ýmparatorluðu’ nun çözülüp, çökmeye doðru evrildiði, Birinci Dünya Savaþý’ nýn bittiði günlerde yakaladýlar.
Ayasofya’ ya dair ilk çatlak ses, Çarlýk Rusyasý’ ndan gelecektir. Prens Trubetzkoy, Ayasofya üzerine yazdýðý kitabýnda; “ Ayasofya’ nýn minarelerinin yýktýrýlmasýný ve ana kubbe üzerine çan takýlmasýný “ istiyordu.
Ýstanbul’ un, 13 Kasým 1918’ de, Ýngilizlerce iþgal edilmesiyle birlikte, gerek içeride, gerekse dýþarýdaki hýristiyanlarýn, Ayasofya üzerindeki hevesleri hayli depreþecektir. Osmanlý hükümeti, muhtemel bir provokasyonun önlenebilmesi için; Ýstanbul 2. Muhafýz Alayý’ ndaki bir taburu, Binbaþý Tevfik Bey komutasýnda, görevlendirilir ve bu tabur Cami avlusuna çadýrlarýný kurarak görevlerine baþlarlar.
Ayný günlerde, Ýstanbul’ un Rum kesimi ; açýk açýk, “ Patrikhâne’ nin, Fetih’ ten bu yana kapalý bulunan orta kapýsýnýn açýlarak, Ayasofya’ nýn kiliseye dönüþtürülmesini “ isteyecek kadar, kendilerinden geçmiþtiler.
22 Aralýk 1918 günü yapýlmakta olan, Londra Konferansý görüþmeleri esnasýnda, Yunan ve Rus delegeleri müþtereken verdikleri : “Ayasofya’ ya yeniden haç dikilmesi” teklifini, Ýngiliz ve Fransýz delegeleri de olumlu karþýlarlar, yazýlacak barýþ antlaþmasýna, bu hususta bir madde koymayý kararlaþtýrýrlar. Ancak, bu karar’ dan Hindistan Müslümanlarý haberdâr olunca, ülkede protestolar baþlayacaktýr.
Ýngiliz Eyâlet Valisi E. S. Montagu, durumu baþbakaný David Lloyd George’ a iletir. Lloyd George bu hususta geniþ bir görüþme trafiði baþlatýr.
Ýstanbul’ un iþgal dönemlerinde dahi, Osmanlý Hükümeti’ nin kararlý ve dikkatli politikasýya, Ayasofya akkýndaki iç ve dýþ hiçbir tahrike papuç býrakýlmadý. Aksine , camii içinde kesintisiz þekilde, ordumuzun baþarýsý ve zaferi için mevlidler tertip edildi, caminin hemen dýþýndaki meydanda ise, Ýstiklâl Savaþýmýz adýna, sürekli mitingler düzenlendi. Kurtuluþ’ a kadar, minarelerinden 5 vakit ezan okunup, içinde namaz kýlýnmasýna, hiçbir güç engel olamadý.
Ýstiklâl Savaþý kazanýlmýþ, Lozan görüþmeleri bitmiþ, Ayasofya hakkýnda hiç bir olumsuz karar alýnmamýþken; Ressam Avni Lifij, kimin talimatýyla kaleme almýþsa, 22 Aralýk 1926 günlü Vakit gazetesindeki “ Ayasofya’ nýn Tamiri” baþlýklý yazýsýný yayýmlayacaktýr. O yazýda; hükümetin bu hususta Amerikan hükümetinin teklif ettiði, nakdî yardýmlarý da reddetmemesi vurgulanýyordu.
Çok dikkat çekicidir; Avni Lifij’ in makalesini yazdýðý günlerde, Amerikan Bizans Enstitüsü kurulacak ve bu enstitünün ilk iþi de, Ayasofya’ nýn duvarlarýndaki badanalarýn kazýnarak, altýnda gizlenmiþ mozaik ikon’ larýn ortaya çýkarýlmasýný istemek olacaktý. Bu, bir anlamda, Ayasofya’ nýn cami statüsünden çýkarýlmasýnýn baþlangý anlamýna geliyordu. Teklif Bakanlar Kurulu’ nca kabul edildi. Enstitü çalýþmalarýna baþladý. 1931 yýlýna gelindiðinde, bu sefer, çalýþmalarýn, cami içinde cemaat var iken, sürdürülemediðinden bahisle, mâbedin ibadete kapatýlmasý istenecekti.
Bu istek, henüz Ayasofya’ya iliþkin ortada bir Bakanlar Kurulu Kararý olmamasýna raðmen, hemen yerine getirilir. Cami içinde Ýslâma ait hangi figür varsa hepsi kaldýrýlýr. Ayný günlerde, Küçük Ayasofya’ nýn minaresi de bir gece ansýzýn yýktýrýlýr.
Tabii bu yapýlanlardan, dönemin hükümetinin haberi ve izninin olmamasý mümkün deðildir.
Sonrasý mâlum, Bizans Enstitüsü’ nün gerekli restorasyonu tamamlamasýyla, Bakanlar Kurulu’ nun, 24 Kasým 1934 tarihli kararý ile, Ayasofya’ nýn, camilik vasfý kaldýrýlacak ve bir müze statüsüne sokulmasý, kararlaþtýrýlacaktýr.
Ancak; kamuoyunda hala bilinmeyen husus; dönemin hükümetinin bu kararý , hiçbir telkine maruz kalmadan, bizzat kendi tercihi ile mi, yoksa uluslar arasý hegomonyanýn zorlamasý ile mi alýp uyguladýðýdýr.
Tarihçi Mustafa Armaðan, yakýn bir geçmiþte, Ýngiltere Kralý 8. Edward ile Rockefeller'in, birlikte, 1936 yýlýnda, Ayasofya' nýn camilikten çýkarýlmasýný teftiþ için, Türkiye' ye ziyaretlerine dair, bu güne kadar kamuoyundan saklandýðýný ifade eden bir fotoðrafý yayýnlayacak , "Majeste sekizinci Edvard müzeden çýkarken ziyaretlerinden çok memnun kaldýklarýný, ve Ayasofya'nýn camilikten çýkarýlarak bir müze haline getirilmesinin çok isabetli bir hareket olduðunu söylediðini belirterek”, , þu soruyu da soracaktýr : “ Ve o gün bugündür, Rockefeller Vakfý Ayasofya ile neden bu denli yakýndan ilgilenir?..”
Bu konuda söz söyleme hakký olan en yetkin isim, herhalde Falih Rýfký Atay olacaktý; çünkü o, Ýstiklâl Savaþý’ nýn son bulduðu günlerde tanýþýp, sýký bir dostluk kurduðu Atatürk’ ün ölümüne kadar, meþhur akþam sofralarýndaki vazgeçilmez konuðudur. Ayasofya konusunda da ; kaleme aldýðý Atatürkçülük Nedir? isimli kitabýnýn 24. Sayfasýnda þunlarý yazacaktýr :

'' Ayasofya; þeriatçýlýða doðru gidebilmek için kaba, kara ve koyu Atatürk düþmanlarý tarafýndan zorlanan bir kapýdýr. Bu kapýyý kýrmak, Atatürk' ün kabrini eþip, kemiklerini çýkararak yakmak demektir.''

Falih Rýfký Atay, kaleme aldýðý bu cümleleriyle de zaten ; Atatürk’ ün her hangi bir konudaki karar ve uygulamalarýný, menfî bir þekilde yorumlayanlar, beðenmeyenler, eleþtirenleri zaten yok addettiðine göre, Ayasofya kararýnýn da bu þekilde yorumlamaya zorluyordu bizleri….

Her þeye raðmen, bu gün artýk Türkiye, kendisine dýþardan empoze edilecek kararlarý uygulamaya mecbur olmayacak kadar güçlü bir devlet. Ve Ayasofya; ötedenberi kabul edilmiþ bir tanýmla: “ Ýstanbul’ un tapu senedi” olduðuna göre, artýk müze statüüsünden çýkarýlmalý ve tariçi Murat Bardakçý’ nýn bir köþe yazýsýnda ifade ettiði gibi :

“… Ben, Ayasofya’nýn ibadete açýlmasýna taraftarým!
Sebep mi? Ayasofya fethin en mühim sembollerinden biridir, üstelik “kýlýç hakký”dýr, yani bizde fetih sýrasýnda yürürlükte bulunan Ýslâm Hukuku’nun fethedilen þehrin fatihlerine camiye çevirme hakký verdiði en büyük ibadethanedir ve beþyüz seneye yakýn cami olarak kullanýlmýþtýr!
Bundan 84 sene öncesinin siyasî ve milletlerarasý þartlarý neticesinde ibadete kapatýlýp müze haline getirilen böyle kadîm bir ibadethanenin hâlâ müze olarak kalmasýný gönlüm iþte bu yüzden istemiyor…”
Bu gerekçe ile gecikmeden; Dünya konjonktürünün gereði olarak ve Devletimizin hükümranlýk hakký ile milletimizin ýsrarlý taleplerine karþýlýk olmasý bakýmýndan, bir an evvel Ayasofya müzelikten, Ýslâmî ibadethane yapýsýna yeniden kavuþturulmasý þart olmuþtur.

Salih Zeki Çavdaroðlu
30 Mayýs 2020



https://ferahnak.wordpress.com/2020/05/30/ayasofya-camii-nin-kapatilmasinin-bilinen-hikayesi/