Þirin beldemiz Mudurnu’nun; yurdumuzun her yöresi gibi, kendine özgü folklorik deðerleri vardýr. Örf – âdet – gelenekleri , halk oyunlarý, halk inanýþlarý, türküleri, atasözleri, mânileri, halk hikâyeleri, yöresel kelime ve deyimleri gibi....Beldemizin folklorik deðerlerinden en zengini kanýmca, yöresel konuþma biçimidir; yani þivesidir. Yöresel kelimeler ve deyimler incelendiðinde, birçoðunun öztürkçe olduðu anlaþýlýr. Bu kelimlerin yine birçoðuna Kaþgarlý Mahmut’un Divan- ý Lugat – ý Türk” adlý eserinde rastlanýr. Ancak bu kelimeler, zamanla bazý harf deðiþimine uðramýþtýr.
Ziya Gökalp bir þiirinde þöyle diyor:

“Güzel dil Türkçe bize
Baþka dil gece bize
Ýstanbul konuþmasý
En saf, en ince bize.”

Bu dizelerde anlatýlmak istenilen düþünceye, katýlýyorum. Ama Mudurnu þivesi, bir Mudurnulu olarak, en az Ýstanbul þivesi kadar ince gelir bana. Çünkü annem bana ninnilerini Mudurnu þivesiyle söyledi; büyüklerim anýlarýný bu þiveyle anlattýlar, öðütlerini bu þiveyle yaptýlar. Ýþte o nedenle Mudurnu þivesi benim kulaklarýmý okþar, ruhumu dinlendirir.

Ýþte Mudurnu Halk Dilinde yerini bulan yöresel deyimler:




A

Ayrýksa olmak: Herkesten, alýþýlagelmiþ þeylerden farklý olmak. ( Bu pasta ayrýksa bir þey oldu.)

Avkýrý olmak: Herkesten, herþeyden farklý olmak. Alýþýlagelmiþ duruma ters düþmek.( Düðüne gitmemek çok avkýrý olacak.)

Aklýný fýydýrmak: Aklý baþýndan gitmek, çok þaþýrmak. ( Seni aniden karþýmda görünce, aklýmý fýydýrýyordum.)

Annacýndan bakmak: Karþýsýndan bakmak.( Ben burada ölesiye çalýþýrken o, annacýmdan bakýp duruyor.)

Aðýzlým yüzlüm: Doðru dürüst, istenilen þekilde.( Þöyle aðýzlým yüzlüm yemek yiyenedim.)

Avkýrý soytarý: Ýstenilen þekilde olmayan, baþtan savma yapýlan iþ.

C

Cýðýzlýk yapmak: Oyunda mýzýkçýlýk etmek.

Cýmbýldaklýk etmek: Hafif meþrep kadýn gibi davranmak.

Caný acýklýk etmek: Parasýna veya bir eþyasýna zarar geleceðinden korkmak.Cimri davranmak.

Cicik deyip gitmek: Ziyaretine gittiði bir yerden, çok çabuk ayrýlmak. (Biraz daha kalýn. Cicik deyip gidiyorsunuz her zaman.)

Cincombalak kýlmak: Takla atmak.

D

Dil çýrtmak: Güzel konuþmak için kendini zorlamak. Gülünç duruma düþmek.

Diline virdetmek: Diline dolamak.

Dingabak gitmek: Kafasýnýn üstüne düþmek.

Dikdek bakmak: Sert bakmak.

Düþeyazmak: Düþmekten son anda kurtulmak. Düþme pozisyonuna girmek.

E

Elini aðzýna çaldýrmamak: Birini çok fazlasýyla meþgul etmek. Onun baþka bir iþ yapmasýna engel olmak. ( Bu çocuk bugün, elimi aðzýma çaldýrmadý; her iþim yarým kaldý.)

Eline dutlaþtýrmak: Birisinin eline, herhangi bir þeyi alelacele vermek. ( Tombala oynayan hamýmlar, bir kartela da benim elime dutlaþtýrdýlar.)

Eþitmezden gelmek: Duymazdan gelmek.

Eriþli argaçlý gidip gelmek: Ý þ yaparken, zamanýný iyi kullanmak. Bir þey almaya giderken, oraya götürülmesi gereken þeyi beraberinde götürmek.Eli kolu dolu gidip, eli kolu dolu dönmek.Böylece zaman kazanmak.

F

Feni feni dönmek: Telâþtan ne yapacaðýný bilememek.( Ayþe’ye yemeðe gittik; feni feni döndü.)

Fehem etmek: Evhamlanmak. ( Deprem olacak diye fehem ediyorum, sabaha kadar uyuyamýyorum.)

G

Gücü kurumak: Çok bunalmak. ( Bilgisayarý kullanýrken, pek gücüm kurudu. Bir türlü yapamýyorum.)

Gömgök dargýn olmak: Birisine temelli küsmek. ( Fatma bana gömgök dargýn.)

Gasiyan etmek: Kusmak

Gýran gomak: Çok sinirlenip, baðýrýp çaðýrmak.Herkesi sindirmek.

Gözüne almak: Birine çok kin duymak.Sürekli o kiþiyle uðraþmak. ( Ayþe beni gözüne almýþ bir defa; ne yapsam kýzýyor.)

Gýra gitmek : Gurbete gitmek.

Gýnamsýklýk etmek: Bir konuda , gerekenden fazla titiz davranmak. ( Sen böyle gýnamsýklýk ettikçe, iþin ter gidiyor.)

Göynü bulanmak: Midesi bulanmak.

Gýmcýklanmak: Herhangi bir þeyi yapmaya karara verince, tez canlý davranmak, bir an önce giriþimde bulunmak istemek.

H

Habar atmamak: Laf atmamak, birisiyle konuþmamak.

Hey Allahýna kalkmak: Birden bire çok sinirli davranýþlar göstermek.

Hapahap denk gelekalmak: Birisiyle aniden, hiç umulmadýk yerde karþýlaþmak. ( Pazar yerinde, Zeynep’le hapahap dengele kaldýk.)

Hatýrýndan çýkmak: Unutmak. ( Ekmek almasý hatýrýmdan çýkmýþ.)

He þu baþýma gelen: Bak sen þu olan iþe.Þu baþýma geleni gördün mü?

Hoþaf olmak: Kýrýlmak, parçalanmak. ( Mehmet düþmüþ, diz kapaðý hoþaf olmuþ.)

Hamur yazmak: Yufka açmak.

Hora geçmek: Makbule geçmek.( Arkadaþýn bana yardým etti. Çok hora geçti.)

Hora geçirmek: Yaptýðýný, istenilen, beklenilen þekilde yapmak. ( Ablam, yaptýðý herþeyi hora geçirir.)

Hava yelli olmak: Avare olmak, sorumsuz davranmak.

Hýþdýnmamak : Hiç oralý olmamak.

Hiyonk hiyonk etmek: Konuþulmamasý, sessiz kalýnmasý bir durumda; yanýndakiyle alçak sesle konuþmak.

Hartý hurtuna geçmek: Yaþlýlýk nedeniyle vücudun, bazý özelliklerini kaybetmesi.

I

Ingýraz gitmek: Hastalýktan bir türlü kurtulamamak. ( Bu çocuk ýngýraz gitti, büyüyemdi.)

Ý

Ýçi bir kýsým olmak: Ýç sýkýntýsý duymak.( Þu çocuktan bir haber gelseydi ; içim bir kýsým.)

Ýçine guylaþmak: Sýkýntýsý, üzüntüsü veya acýsý içine oturmak. ( Bacaklarýmýn aðrýsý içime guylaþtý.)

Ýçine dammak: Olacaklarý önceden hissetmek. ( Bunun böyle olacaðý içime damdýydý zaten.)


K

Karný yanmak: Birisi için çok üzülmek, içi yanmak. ( Savaþta ölenlere pek karným yandý.)

Karný varmamak: Birinin zor duruma düþmesine gönlü razý olmamak. ( Kýzýma ceza vereceðim ama, karným varmýyor.)

Karný takýlmak: Biri için endiþe duymak, merak etmek.

Karný arkasýna yapýþmak: Kötü bir olay olacak diye, sürekli huzursuz olmak. ( Bizim oðlan eve dönmedi hâlâ
; karným arkama yapýþýp duru.)

Karný geniþlemek: Sýkýntýdan, dertten kurtulmak.

Karnýný çekip durmak: Kötü bir olay olacak diye, sürekli huzursuz olmak.

Karný çürümek: Þüphelenmek.Ý çine kurt düþmek.

Kuyruk tutmak: Dedikodu etmek.

Kýt görmek: Birisini veya herhangi bir þeyi, tam gözden kaybolmak üzereyken son anda görmek.

Keleve gibi dönmek: Misafire çok hizmet etmek. Onlarýn ayaðýnda dönmek.

Kepeksiz saðýlmak: Baþkasýnýn yönetimi altýna girmek. ( Bu adam da kepeksiz saðýyor beni.)

Kürtün yýðmak: Rüzgârýn etkisiyle, yaðan karýn, bir tarafa yýðýlmasý. (Yola , kar kürtün yýðmýþ.)


L

Lafý damzýrmak: Kinayeli konuþmak. ( Amcam lâfý damzýrýr konuþurken.)

Lâf gavutlamak: Kendisine söylenilen sözleri unutturmak için, ya da konuþulan konuyu unutturmak için, araya baþka laflar sokmak. (Söylediklerim iþine gelmeyince, laf gavutlamaya baþladý.)

M

Müzmahal etmek: Ýyi bir durumu, iyi bir þeyi bozmak, berbat etmek. (Ayþe, kumaþý biçeyim derken müzmahal etmiþ.)

Mahna bulmak: Ayýplamak.

N

Nerem deyonuz?: Nereniz aðrýyor?

O

Okuyuculuk yapmak: Birisinin düðününe, mevludüne, davetlileri kapý kapý gezerek davet etmek.

Ö

Öðür olmak: O’nsuz yapamamak. ( Ýki kardeþ hiç ayrýlmýyorlar birbirlerinden, iyice öðür olmuþlar.)

Öküz buzaladý: Hiç akla gelmeyen þey oldu.

P

Pangal yumak gitmek: Ýki kiþinin yerde , sarmaþ dolaþ yuvarlanmasý, þakalaþmasý veya dövüþ etmesi.

Parýl parýl etmek: Soðuktan, heyecandan veya korkudan titremek.

Pýyýr pýyýr giymek: Çok temiz, dikkatli giyinmek.Giyimine her zaman özen göstermek.

T

Türbesini tutuþturmak: Birisine çok büyük bir kötülük yapmak.

Tevatir etmek: Abartmak.

Y

Yalýn ayak çama çýkmak: Korkudan ya da telâþeden ne yapacaðýný bilememek. ( Hava öyle soðuk ki; adamý yalýn ayak çama çýkartýyor.)

Yapýþaklýk etmek: Titiz davranmak.Ýnce eleyip sýk dokumak.

Yalabýk olmak: Kaygan olmak. ( Çamaþýr suyundan ellerim yalabýk oldu.)

Yüzü yerde olmak: Alçak gönüllü olmak.

Yere beraber olmak: Alçak gönüllü olmak.

Yere kapaklanmak: Yüzünün üstüne düþmek.

Yüreði kalkmak: Çok korkmak. ( Gece kapý çalýnca, yüreðim kalktý.)

Yürek gakgýný olmak: Bir olayýn etkisinde kalarak; sürekli herþeyden korkar duruma gelmek. ( Depremden beri yürek gakkýný oldum.)

Yýkýp yemirmek: Sinirlenip, her tarafý alt-üst etmek. Kýrýp dökmek.

Yalap deye gelmek: Bir þeyi hemencecik yapmak. Bir yere çarçabuk gidip gelmek. ( Ali’ye bir iþ buyur; hemen yalap deye gelir.)

Yemek vurmak: Ocaða, piþirmek üzere yemek koymak.

Yangýþtým yangýþtým gitmek: 1- Beklenmedik bir durumla karþýlaþýnca, bulunduðu yeri terketmek zorunda kalmak.2- Yengeç gibi yan gitmek.

Z

Zýddýna gitmek: Sinirine dokunmak, sinirlenmesine sebep olmak. ( Þu adam çok zýddýma gidiyor.)


(DEVAMI GELECEK / Yöresel kelimeler )