Özgelerinin de yanýnda arvadý ona "caaanýmmm" deyir; herden bu söz bezikdirir, eti ürpenir, istemir kimse duysun. Söz yox, bilir, bircandýlar, amma arvadýna gerekse, tekrardan týncýxsa da bilinmelidi: bir de deyilmeli, yüz de, min de eþidilmelidi ki, arvadýnýn canýdý. Arvadý onun canýdýmý, bilinmir. Mehemmed arvadýnýn canýdý, qoy bunu hamý bilsin, yeter. O bunu her gün eþidir: iþe geder, iþden geler, çörey almaða çýxar, bir çay ister, ferqi yoxdu, evine girende de, evinnen çýxanda da sevgili arvadýnýn dilinden "caaanýmmm" dediyini eþider. Qýraqdan baxan deyer, bu "caaanýmmm" söz deyil, can yanðýsý, iç yanðýsýdý, o andaca sevgiden týncýxýb dura bilecek üreyin çýrpýntýsýdý. Her defe de beledi; boðazdan yuxarý deyil, daha yanýmcýldý, derindi...
Boyca bapbalaca, yaþca çox cavandý arvadý. Soyuð havalarda büzüþüb yorðana girir ve az qala yorðan altda mütekke boyda xýrým-xýrda bir þey olur. Mehemmed iþe gedende paltosunu tutmaða qaçýr: geydimi, tezce erinin qoltuðuna dürtülür, paltonun içindece düymeleri baðlayýb altdan sürüþüb çýxýr, sonra da boynuna sarýlýb titredir. Mehemmed Camalbeyov arvadýný çox sevse de, istirahet günleri onun yanýnda qala bilmir. Ýþe baþ vurmasa kemhövsele olur, boþ þeylere göre donquldanýr. Soyuq günlerde de bele olanda arvadý qeherlenib yataðýna qaçýr, üzünü yastýða bükür; ya da sýzýldayýb bir qurama qurur ki, Mehemmed paltosunu soyunub onun yanýna dönsün, o da sevincinden uþaq teki yataðýn içinde atýlýb-düþsün, sonra da Mehemmedi baðrýna basýb öpüþlerine qerq elesin...
Bele günlerde de Mehemmed Camalbeyov arvadýný gözüyaþlý qoyur ve iþe gedir...
Haný o vaxtlar ki, Mehemmed Camalbeyov niþanlýsýnýn görüþüne çatmaqçün hasarlar aþýr, sevincden ayaqqablarýný çýxarmadan çarpayýsýna atlanýb xeyalýnda göylere uçur, düz seherecen metronun qenþerindeki küçe telefonundan sallanýb qýzýn da yuxularýný göye çekdirirdi. Qayalýq meþelerde biten dað nergizini tapmaqçün dað kendlerinden gelenlere dil çýxarýb yalvarýr, borca girib sevgilisine az qala qucaq boyda bir baðlama getirirdi. Qýz bunu birce defe demiþdi, ele-bele, sözgeliþi demiþdi ki, qerenfildense adi çiçekleri, ya da meselen, dað nergizini seçerdi. Mehemmed de seheri kendden çiçek getiren oðlanlardan özüne dostlar tutdu. Þeher gülçüleriynen de arasý sazýydý; dibçek gülleri barede reseptler yýðýrdý. Ev alan kimi pencerelerin aðzýný gül qablarýynan doldurdu ve sonra nece oldusa da güller solub getdi, qablarý hele de pencerelerin aðzýnda küllüye dönmeyindedi. Heç arvadý da baxmýr: bir az erincekliyi var, hem de meylini yeþik cücelerine salýb, ta güller yaddan çýxýb. Ýki cüt kend cücesini menzilin isti yerinde - Mehemmedin akvariumu ve bilgisayarý olan otaqda yerleþdiribler. Arvadý Mehemmedden cücelerçün de akvarium kimi þeffaf yeþik tapmaðý isteyir. Bir az çetin iþ oldu bu. Ta Mehemmedin hevesi de tükenib... Keçen il 8 martda Mehemmed hardansa qan benövþe tapýb getirmiþdi, qadýn sevincinden bütün günü Mehemmedin baþýna fýrlanýr, gah kefi gelince gülür, gah da saatlarca otaqlarý, metbexi dolanýb qeherlenirdi. Belece, her defe Mehemmedden bir sürpriz görende keçmiþleri ve onun dað nergizlerini xatýrlayýr... danýþýr, danýþýr... "- Ýndi esl daðnergizi ne gezir... - Mehemmed son zamanlar bu qenaete gelirdi, - satdýða qoyulan nergizler parniklerden üzülür; etri de bir þey deyil".
Arvadýna qalsa, lap cýr alça budaðý olsun, teki bayýrdan gelsin; suya qoyacaq, ezizleyecek ve çiçek solduqca da gizlice aðlayacaq... Amma dibçek güllerine gözünün ucuynan da baxmayacaq. Ona göre de Mehemmed evde ettöken merasimlerden bacardýqca qaçýrdý; ancaq sevgisi içinde ve hardasa elçatmaz derinliklerde qalýr, herden ona ele gelir ki, arvadý þeffaf yeþikde dümelenen tenha inqebator cücesidi...

* * *
... Keçen ilki kimi, martýn yeddisinde arvadýyçün daðnergizi almaq behanesiynen evden çýxýb iþe baþ vurdu; orda da iliþdi, yoxsa telefon açdýrmaq dalýyca qaçmayacaqdý. "ATS"de bir tanýþý var, telefon xettine xeter deyende, ya abuneni ödeye bilmeyende qapadýrdýlarsa, iþ dalýnca onu gönderirdiler. Teki iþ olsun, birce hamý bilsin ki, Mehemmed iþ yarýdandý... Gece þehere sulu qar tökmüþdü. Seheri yaðmur sengise de xezri yel vurub yengeler oynadýrdý. - Bu qiyametde ne daðnergizi, otur evinde, caaanýmmm, - arvadý onu saxladý, az qala yalvarýrdý. Mehemmed evden çýxdý, behanesi üzülse de içinde arvadýnýn halýna acýdý ve sabahký bayrama bir sürpriz hazýrlamaq fikriynen qapýný arvadýnýn üzüne baðladý. Bele þeylerde isteyini zorlamaqdan bezmiþdi; ad gününde, bayramlarda kimise yaddan çýxarmamaqdan, arvadýna þirin sözler demekden ve baþqa bunabenzer, yanötülmez gereklerden yorulurdu... O isteyirdi, özü, öz isteyiynen gül alsýn, gözlenilmez sürprizler elesin; birce neyinse xatirine söylenilen sözler-filan olmasýn... ustufca, sakit, qoy arvadý aðlasýn: o balkona çýxýb qýmýþacaq, qoy musiqi onun içini titretsin, o kimsesiz bir yer tapýb zümzüme edecek...

* * *
Hemin gün ATS-deki tanýþý da növbede olmadý; bir cavan qýzýydý, sabahký 8 mart üçün ona að qerenfiller getirmiþdi. Bizde yanvar qýrðýnýna qeder çoxu að qerenfile ayrýlýq remzi kimi baxýrdý. Hemin il þeherin küçeleri, yollarý meydanlar ve qebirxanalar qerenfilin qýrmýzýsýynan boðuldu. Qýrmýzý qerenfiller hamýnýn gözünden düþdü. Bazarý sengidiyinden gülçüler qýrmýzýný az ekirdiler. Mehemmed de ta qan qaraltmasýn deye qerenfilin aðýný aldý. Çýxanda gülleri pencerenin sürahýsýna qoyacaqdý; iþi de düzelmedi... Girecekde qos-qoca bir kiþi qapýný kesdirib yarý rus, yarý yerlice gözetçiye dil çýxarýrdý:
- ... Sene qurban olum cenab, sabah Onu tebrik edecekler, O xestedi... Mene mütleq telefon gerekdi, açýn bizim nömreni! Birce hefteye, söz verirem, pul taparam... olmasa, birce sabah açýn, yene qapadarsýz...
Qocanýn telefonunu açdýrmaqçün bu gözetçinin elinden bir iþ gelmezdi; iþinde teze ve deyingen olduðu göz qabaðýndaydý. Helebir qocanýn üstüne kekelendi, az qala onu qovub bayýra atacaðdý; yaxasýndan yapýþmaq istedi, sifetine baxýb tez de qýraða donquldandý ve baxýþlarýynan Mehemmedden de bir destek umdu. Mehemmed gözetçiye üz vermedi: gözetçi tutaþmaqdan aralanan uþaq kimi þalvarýný dartýb kemerini, üst-baþýný sehmanladý...

* * *
Qocanýn gözleri yaþardý ve dönüb çýxdý. Mehemmed ona çatýb yan cibine ustufca pul dürtmek istedi. Qoca heç üzüne baxmadan ve yerimeyinde - Mehemmedi bileyinden sýxýb saxladý. Beþ addým onu dalýnca çekdi ve dayandý.
- Pulunuzu neynirem, - dedi, - sedeqe vermekdense, sevgili qadýnýnýza, ananýza yetin...
Qocanýn sözü qýrýxlandý ve mavi gözlerinin yaþýný baþ barmaðýnýn üstüne alýb:
- ...onlarýn ayaðýna düþün, elinden öpün, birce kelme þirin söz deyin, ovundurun, baxýþlarýnýza, sözlerinize qerq edin... Yalnýz o, sizin yalançý, ya da semimi olduðunuzu anlaya biler... - dedi.

* * *
Qocaynan tramvay yolunun aðýna düþmüþdüler, onsuz da bir terefe çýxýb metroya-filana girmeliydiler, sazaq Mehemmedin burnunu göynedirdi. Qoca birden dayandý, cibinden ütülü desmal çýxarýb burnunu sildi. Paltosu nimdaþýydý, ancaq yaxýndan baxanda üst-baþýnýn seliqesi sezilirdi. Çekmeleri yana eyilmiþdi, þalvarýnýn balaðý qattalanýb içeriden tikilse de sapýn çöle çýxan yerleri bozarýrdý. Köp-köhne þotland þerfinin tükleri buruxlanýb dururdu. Altdan qalstuksuz, boðazý düymeli bamazý köyneyi görünürdü; Mehemmede ele gelirdi ki, onun aðzýndan çaxýr, ya pive iyi gelmeli, boynunda da qalstuk olmalýydý. Çaxýr iyi-zad da gelmirdi ki, deyesen soyuðu vecine almýr. Bir az Mehemmedi süzdü ve qabaða düþüb taytað vurmaða benzer yeriþle yolunu getdi.
- Telefon iþlemirdi,- dedi, - Marqarita Yevgeniyevnaný aldatmalý oldum... Men onu heç vaxt aldatmamýþam, inanýrsýz? Özüm desteyi qaldýrdým... gördüm kesibler, yoxsa bayramqabaðý qýzlar telefonu daðýdýrdýlar. Tebrik tebrik dalýnca... Oyatmadým ki, qaçýb telefonu açdýrým, heç olmasa axþam qýzlar baþýyalovlu doluþmasýnlar bize. Pozurlar onun rahatlýðýný. Hem de nergiz alacaðdým ona...
- Nergiz?
- Senin qerenfillerin Marqarita Yevgeniyevnanýn kefini açmaz...
Qoca gözaltý Mehemmedin elinde qalýb-sallanan að qerenfilleri süzdü. Dayandý, eyilib ustufca gülleri sýðalladý. Baþýný qaldýrdý. Tükleri pýrpýzlanmýþ papað altýndan necim baxýþ Mehemmede tuþlanmýþdý.
- Vasiliy Daniloviç... Cenabýmýn adý neceydi? - soruþdu.
Mehemmed adýný dedi, eslinde qocanýn davranýþýndan ve ifadeden özünü itirmiþdi; güllerden danýþdý:
- Belke Marqarita Yevgeniyevnanýn xoþuna geldi, bele sazanaqda gül alverçileri çetin nergiz getirsinler... Deyerem bir cenab bunu size gönderdi, Marqarita... herçend özünüz de menimle gede bilersiz, könlü þad olardý.
Mehemmed tutulmuþdu ve Vasiliy Daniloviçi külekli, kimsesiz, hem de uzaq keçmiþin faytonlu küçelerinde bir qrafinyanýn sedaqetli nökeri yerinde görürdü:
- Marqarita Yevgeniyevna...
- Menim arvadýmdý, o dünyadan çaðýrýrlar onu, ölüm ayaðýndadý. Yalvarmýþdým Tanrýma, onun ölümünü mene göstermesin. Görünür, günahým varmýþ... Mennen altý yaþ kiçikdi, onun yaþýdlarý ber-bezeklerinnen qalmýrlar. Onlarý deyirdim bayaq, qartýmýþ qýzlar! Mehemmed, bir de gördün telefon açýlmasa, yýðýþýb þýdýrðý vura geldiler ki, iþ bilmiþik, Marqarita, qem yeme-filan, deyirler... tebrik edirler... Herçend bu ona yaþamaqçün güc vererse, pis olmazdý, Mehemmed... Amma Marqarita bu yaz da menim nergiz gülümü görmese, ölmemelidi: haqqý yoxdu buna.
Qocanýn rengi açýlmýþdý, heç bayaqký deyildi ve Mehemmedin adýný tez-tez, sözlerin arasýnda ele iþledirdi ki, deyerdin onu illerdi tanýyýr ve indice tapdýðý adama erk elediyinden hedsiz sevinir. Arada susdular; eþidilen Daniliçin þporlu çekmelerinin sesi ve sazanaðýn výyýltýsýydý.

* * *
Metroya çatdýlar. Mehemmed yerin altýndan püsküren isti havaya teref yeyinledi. Vasiliy Daniloviçle vidalaþmaq ve daðnergizi axtarýþýndan vaz keçib eve qaçmaq, arvadýnýn yanýna dürtülüb qýzýnmaq, bu ehvalatý teferrüatýyla, arvadýnýn üreyini çeke-çeke astaca onunla bölüþmek qalýrdý. Bu danýþdýqca o, sessizce aðlayacaqdý, baþýný terpedib dinmezce, gözleriynen qocanýn derdine acýyacaqdý ve tezeden Mehemmede vurðun teki onun doðrudan sevgili er olduðunu deyecek, ev qurmaqçün çekdikleri qara günleri bir daha vereqleyecek, yene Mehemmedin soldat þineli parçasýndan tikilen astarý cýrýq paltosunu xatýrlayacaq ve Tanrýsýnýn bu gününe þükranlar söyleyecekdi... sonra da yeþikdeki cüceler kimi ustufca erinin bir küncüne girecekdi...
Mehemmed istiye - metro qapýlarýnýn yanýna düþdü, qoca da dalýnca gelir ve lengiyirdi: deyesen, yolu metroya deyildi, ayaqlarýný sürüyürdü. Qapýlarýn aðzýnda nezakete önem verib geri döndü; qoca gülümsünürdü, onu qabaqladý:
- Sizinle tanýþlýðýma çox þad oldum, - dedi.
- Çoox-çoxdan bu þeherde kimsenin bir özgesine canyananlýq göstermeyini görmemiþdim. Nostalge, menim aðam, nostalji... qoca azarýdý...
O, birinci "nostalge"sini ele aðayana dedi ki, Mehemmed ürpendi: qarþýsýndaký qocaný keçmiþden, ya da hardansa uzaq ve rahat bir ölkeden gelen ruhlarýn adamýna oxþatdý.
- Saatýnýz neçedi? - qoca Mehemmedin saatýna iþareyle soruþdu.
- Elektrondu, daþý qurtarýb, özüm qolumda gezdirirem ki, deyiþmek yadýma düþsün.
- Zehlem gedir, o yapon hoqqalarýnnan. Amma indi özleri de eqrebli saatlara keçirler, dayanmadan... Aðýllýdý onlar...
Vasiliy Daniloviç bir iliþcek axtarýrdý, yaponlar behaneydi. Mehemmedin qabaqký vaxtlarý olsaydý, söhbetden keçmezdi, çene vurardý: bu da ola texnika. Ýndi yorulub, hem de qorxur adamlardan - daha çox iþine baþ qoþur. Zehlesi gedir çox danýþanlardan, üstüne müdam þikayet yaðdýranlardan. Yapon hoqqalarýný da tesadüfi saymýr; azca dayansaydý kiþiynen mübahiseye girecekdi; yene yapon möcüzelerinin insanlýða gereyinden danýþacaqdý... ittiham edecekdi qocaný da, özgesinin uðuruna sevine bilmeyenleri de...
Mehemmed özü bilgisayarçýydý; þeherde her özünnen deyen bilgisayarçý onun qabaðýna çýxammazdý. Özü özünü kölgeye salmýþdý; xýrda metbeelerden birinde dizayneriydi, burdaca zirzemide pullu kurslar qurub ders verirdi. Teze bilgisayarçýlar nesliynen ünsiyyete gire bilmirdi, qorunurdu onlardan. Yoxsa, beleleri vardý: diribaþ proqram oðrularý - þehere axýþan xarici þirketlerden proqramlar oðurlayýr, yerlilere satýr, bir-iki kelme ingilisce qýrýldatmaðý bacaran kimi tanýþlarýný iþe düzeldir, ecnebilerin arasýndan müþteri tutmaqla meþðul olurdular. Belece de þeherde xýrda bilgisayar desteleri yaranýrdý. Mehemmed onlarýn heç birine yaxýn düþmürdü, deyirdi uzaq olsalar yaxþýdý, onlar bilgisayara canlý kimi baxmýrlar ve getdikce özleri de cansýzlaþýrlar...

* * *

- Belke heyvanxananýn etrafýndaký yaþýllýða teref düþüm, belke bir gülden, tumurcuqlu budaqçadan-filandan tapa bildim.
Vasiliy Daniloviç elleri cibinde baþýný yelledirdi ve buna uyðun da sözlerini sürümeyindeydi. Axýr üreyinin sözünü gizletmedi:
- Men size saatlar göstererem, cenab, hayýl-mayýl qalarsýz. Bu yapon saatlarý düþkünlük, unutqanlýq, ne bilim... duyðusuzluq getirir... qoca ustaya inanýn, Mehemmed. Gedek menimle, Marqarita Yevgeniyevnanýn üreyi açýlar, lütfükarlýðýnýza göre borclu qalmaram...
- Allah elemesin. Menim getmeyim neyi deyiþer ki...

* * *
Metroda qýzýnmýþdýlar. Teze bir hevesle baða üz qoydular. Mehemmed budaq tapsaydý, arvadýnýn da könlünü açardý, qoca onu silkelemiþdi...
Ümidi puça çýxdý, amma deyirdin Vasiliy Daniloviç bu baðý günde yüz kere gezib-dolaþýb ve etrafda gözegelimli bir þeyin olmayacaðýna da yüz kere emindi. Tumurcuqlu budaq gezintisinde olanda qoca özü barede söhbetlere güc vermiþdi; Parapet yanýnda 35 il saatsaz iþlediyinden, Rusiyanýn saat zavodlarýyla elaqelerinden ve hetta indilikde o zavodlardan birinin ticaret nümayendesi olmaðýndan, entiq saat yýðýcýlýðýndan danýþdý. Kiþi müþterilerine "cenab", qadýnlara ise "madam" demeyi müþteri yýðmaqdan öteriymiþ. Axýrda bezib - yerlilerin çoxu saat almaða yox, onu dindirmeye gelirlermiþ. Parapet uþaqlarý az qala baþýnda corab höre, danýþýðýný, öten esrden qalan þlyapasýný laða qoyurlarmýþ.
- Rusiya saatlarýný tek avropalýlar götürür, eksponatçün, heç komandir saatlarýna da yaxýn düþen yoxdu, - deye Vasiliy Daniloviç Mehemmedi axýrda aðaclara da baxmaqdan çekindire bildi, - yoxsa, dükanlar yapon saatlarýynan doludu, hem de ucuz...
Parkýn o biri qurtaracaðýnda qoyulmuþ, indi sökülüb ortasýndan armatur pýrtlayan büstün yanýna çatdýlar; burdan o yana yene tramvay yoluydu, vessalam... Mehemmedin qaný qaralmýþdý; üþüntüleri tramvayýn þaqqýltýsýný eþidende sümüyüne iþledi ve düþündü ki, tövbelerine baxmayaraq özünü yene aðýlsýz iþlere qoþur, boþ bir þeyçün bedenini o qeder yorur ki, düþünmeye haleti qalmýr. Dayanacaða düþdüler, bu yerden tramvayla metroya çatmaq olardý. Amma xatýrladý ki, Vasiliy Daniloviçe söz verib. Budaq-zad qocanýn vecine deyildi, Mehemmed özünü canlý sürpriz yerinde gördü ve az qala qocanýn fýrýldaðýný üzüne vurub getmek istedi...
Tramvay yolunu keçende Vasiliy Daniloviç arxaya baxmadan tutduðu ovdan sevinirmiþ kimi ucadan ve hevesle danýþýrdý:
- Marqarita Yevgeniyevnanýn temkinli kiþilerden xoþu gelir, cenab Mehemmed. Düzdü, men özüm her deyende hövsele yiyesi ola bilmirem; neynim, o menim eyiblerime dözmek zorundadý.
Qoca geri döndü, Mehemmedin qoluna girib, üreyini almaq behanesiynenmi, ya yersiz görüne bilecek erkini dolðunlaþdýrmaqçünmü yolboyu Marqarita Yevgeniyevnanýn iztirablarýndan danýþdý:
- Volodya Sakit okeanda Rusiyanýn denizaltý serhedlerini qoruyur; Marqarita Yevgeniyevna deyir ki, oðlumuz ona çekib. Demese de gözgöresi þeydi: bir aðýllý iþden yapýþýb, aile, valideyn qayðýsýný unutmur, çöreyi dizinin üstünde deyil. Qýz soysolduran çýxdý; burdaca Neft Akademiyasýndan bir qara erebe qoþulub getdi, ereb de qucaðýna bir oðlan uþaðý verib küçeye atdý. Aradabir yazýrdý, indi hansý sehrada sülenir, bilinmir. Marqarita onu övladlýqdan çýxarýb...
Qoca özünü yamanlayýrdý ki, qýzýn ona çekmesi barede xanýmýnýn danlaðýndan ne etsin, bilmir, azadlýq vermiþdi ona, baha baþa geldi...

* * *
Menzil tavaný hündür olanlardanýydý, içerini xefifce saat týqqýltýlarý bürümüþdü; saatlar girecekden görünmürdü; gerek içeri keçeydin. Saða burulanda iri, parketli otaða girirdin - oraný büs-bütöv saatlý otað adlandýrmaq olardý. Tavan tündüydü, eslinde bütün divarý asma ve az qala döþemeni de ayaqaltýlý saatlar tutmuþdu. Ve hamýsý iþleyirdi. Bu, ilkin teessüratýydý ki, hamýsý iþleyir; içerilerinde yataný da ola bilerdi, ancaq Mehemmede ele geldi ki, geri qayýtsa, ya da qapýný baðlayýb bir anlýq burdaký seslere özünü hazýrlasa, yaxþý olardý. Mehemmed uzun koridorda saat görmedi, deyesen, o biri otaðda da yoxuydu; ne varsa, bura yýðýlmýþdý. Otaq böyük olsa da, saatlarý tutmurdu, tekce ortalýqda iki kresloluq yer qalmýþdý ve divardan savayý, döþemeye düzülen saatlarýn duruþu, bir-birinin dalýndan boylanmaðý taxta baþdaþlara oxþayýrdý. Vasiliy Daniloviç Mehemmedi ortalýqda qoyub qarþýdaký að qapýlý otaða girmiþdi ve qayýdanda az qala barmaqlarýnýn ucunda yeriyib ehmalca künce sýðýndý. Ellerini qoynuna sýxýb qýmýþýrdý ve Mehemmede baxmadan üzünü yan tutub nese cavab gözleyirdi. Paltosuz cavan ve kübar görünürdü. Her þey öz yerinde, ele bil, bu taqq-çaqqlarýn içinde, bir tenha, yarýqaranlýða bürünmüþ saat orkestri dayanmadan, yorulmadan öz havasýný çalýrdý. Mehemmed qocaya gözucu baxdý ve nese soruþmaq istese de, dayanýb bir de qulaq verdi. Belede heç ne: irili-xýrdalý saatlarýn taqqýltýsýydý, biri nazik, biri yoðun telleri olan sesler yýðýnýydý. Feqet bu, mükemmel bir çalðýydý ve her þey, her þey - bütün eþyalar, pencere önünde yellenen quru budaq da bu "orkestr"e qulaq vermekdeydi. Bayýrda görünen lüt, iri aðaclar deyerdin küleynen yox, saatlarýn çaldýðý havaynan süzüb-yellenir. Vasiliy Daniloviç Mehemmedin donub qalmýþ cübbesini süzürdü. Deyesen, qoca ehtiraslara bir az da rövneq vermekçün otaðýn küncündeki entiq saatýn gözlüyünü açdý, onu iþe saldý. Ve yatmýþ saatýn sedasý "orkestr"in, bayaqdan çalýnmaða baþlanan simfoniyasýna son tebil vurdu. Ve son akkordun coþqunluðundan hürkürmüþ kimi sesini içine, demirine, simlerine sümürüb sonsuzluða qeyb oldu. Daniliç Mehemmedi bu durumdaca qoyub þehadet barmaðýynan ses çýxarmamaðýna iþare etdi ve yeniden pencelerinin üstünde ustufca yan otaða keçdi. Bir az sonra geri qayýdýb eliynen Mehemmedi içeri çaðýrdý.
- Marqarita yatýb, - deye astaca Mehemmedin qulaðýna teref eyildi, - þükür, yata bilmirdi, onu oyada bilmerem, ayýlýb meni yanýnda görmese eymener. Son günler lap uþaq kimi olub. Size yalvarýram, sabah þenbedi, gelin, men o saatlardan beyendiyinizi, - elini saatlara uzadýb, - size baðýþlamaq qerarýndayam. Onunla da, - arvadýna iþare edib, - tanýþ etmeliyem sizi, mütleq; yatýrsa ehvalý düzelecek. Ýsteseniz saatlara baxýn...
Mehemmed baþýný terpetdi, qoca da qaþlarýnýn arasýný ve sifetini anlayýþ elameti olaraq büzdü, barmaðýný qaldýrýb semirsiz durmaðýný iþare etdi. Marqarita Yevgeniyevna arxasý qapýya teref, bir yanýüste üstüaçýqca yuxuya getmiþdi. Menzil istiydi, arvadýn eyninde yun xalat, toppa ayaqlarýnda qalýn toxuma corablar vardý. Her ikisi sessizce ona baxýrdýlar ve her ikisi de qadýnýn nefes alýb-almadýðýný duymaqçün gözlerini ona zillemiþdiler. Vasiliy Daniloviç bir de arvadýna yaxýnlaþdý, qulaðýný onun küreyine söykeyib Mehemmede teref döndü, baþýynan nefes aldýðýna iþare verdi. Bu bir behane oldu: qoca ustufca çarpayýya yönleþib arvadýný qucdu, boynunun arxasýný ve küreyinin görünen yerini ustufca iynedi, saçlarýna el deydi. Sol eliyle astaca arvadýnýn çiynini tumarlayýb Mehemmedi tamam unutmuþ kimi baþýný yastýða qoydu. Arvad heç qýmzanmýrdý, Mehemmed üþündü, tezce dönüb otaqdan çýxdý...

* * *
Saatlý otaða döndü. Sanki saatlar gedir, sense birden donub qalýrsan: sayagelmez anlarýn durmadan tezelendiyini, etrafdaký milyonlarla eþyalarýn ve insanlarýn belece orkestr sedalarý içinde qarýyýb tezeden anlara qovuþduðunu gözlerinle görür ve boþca hava bildiyin o xýrdaca anlarýn içinde özün de itib gedirsen... Bayaqdan o boyda baðda bir tumurcuq tapammadýlar; budu ha, saatlý otaðýn penceresi önünde, heç adýný da bilmediyi bir aðacýn tumurcuqlarý az qala çiçek açacaqdý, emellice pýrtlamýþdýlar. Pencerenin aðzýna uzadýlmýþ köhne saata el çekdi, eynen uþaq qebrine oxþatdý, qaldýrsan, balaca baþdaþýný andýrardý... Eqreblerinin arasýna "Adler Gong" yazýlmýþdý. Gövdesi taxtadanýydý, belesini Mehemmed görmemiþdi, taxtanýn rengi tox benövþeyiydi. Tozunu silseydin, bir az da qýzarardý, herçend içalatý tökülmüþdü... Dönüb bir de otaða baxdý, saatlarýn arasýnda geziþdi. Ölü saat birceydi. Bayaqdan gah o, gah da bu biri eline ötürdüyü að qerenfilleri "Adler Gong"un üstüne qoydu...

* * *
Þenbe günü gele bilmedi. Bazar ertesi axþamüstü Mehemmed Daniliçin evine geldi; qiyamet sengimiþdi. Qapý açýðýydý, boylanýb içeri keçdi, "orkestr" dünenki kimi çalmaðýndaydý. Marqarita Yevgeniyevnaný o gün arxadan görse de, tanýdý: baþýný yun yaylýqla bürümüþdü. Saatlý otaðýn ortasýnda, kresloda oturmuþdu, üç qadýn da yanlarýný pencerenin aðzýna söykeyib durmuþdular. Birisi yanlarýyla "Adler Gong"un üstüne yaymanýb onu görünmez etmiþdi. Marqarita Yevgeniyevna ayaða durub tay vura-vura Mehemmede teref bir-iki addým atdý ve dayandý, kim olduðunu soruþacaqdý, Mehemmed sözünü kesdi:
- Vasiliy Daniloviç...
- Eyleþin, Siz onun dostlarýndansýz? Mehemmed adýný demek istedi. Marqarita Yevgeniyevna üzünü çevirib taytað vura-vura o biri otaða yöneldi ve að qapýnýn astanasýnda dayanýb divara dayaqlandý, qadýnlara teref Vasiliy Daniliçin qarasýna deyindi:
- Saatlarýný bütün aleme göstermiþdi, zavallý...
Mehemmede:
- Size saat-zad söz vermeyib ki... Eslinde onlarý satmaq isteyirdi, bilmirdi adamlara nece desin... Ýsteseniz baxýn, özü qiymet qoya bilmirdi... yasa pul gerekecek. Men bir qiymet qoyduraram... Yox, qoy Volodya gelsin, onun bele þeylerden baþý çýxar...
Marqarita Yevgeniyevna saatlarýn yanýna qayýtdý:
- Telefon andýr da iþlemir, - dedi, - haçan kesdiler bunu, Volodyaya teleqram vurmuþduq, geler el-elbet. Vasiliy rehmetliye on kere demiþdim, gedib keçirsin bu andýrýn pulunu...

aprel-noyabr 1996