Gilenar. Divar.

Biz iki "Jeep"de geldik, onlar da iki "Toyoto"da. Mehelleye çatmamýþ gilenar sýrasý baþladý. Üstü cýlxa qara gilenar. Küçenin ortasýnca düzüllenib. Yolu ikiye bölür. Ayaqlarý ehengli. El deymemiþ. Hele tamahýmýz da düþdü. Ayýblandýqmý, nemi? Hem de tezbazar içeri dürtüldük. Küçe de ne küçe: hasarý damlarýna qeder qalxýb üstü suvaq cýzýqlarýynan bezeklenen...
***
Darvazadan sola balýqlar üzen üçmü, ya dörd çerhöüz. Ýçinde xallý balýqlar. En zehlem geden balýqlarýn adýný sadalamaqdý. Bir de görürsen, restoranda balýðý yeye-yeye baþlayýrlar adýný, sortunu sadalamaða. Ýstedim stressi atmaq üçün prikola keçim, soruþum bu xallýlarýn adýný. Biri gözümün qaçaraðýnda tutdu: qayýtdý ki, qýzýl balýqdý, o biri dedi fareldi. O biri de qayýtdý ki, farel çay balýðýdý...
- Balýðýn ele hamýsý bir zibildi. - Men dedim.
***
Ev, iridi. Tavanýna qeder dörd metr, iyirmi santý. Bizi iki daþ evin arasýndaký þüþebende ötürdüler. Nerd geldi. Taxtasýný açan olmadý. Piyalelerde yaþýl çay, qoz lepesi, mer-meyve, mezesi, lele-gülesi. Ot-elefi de üstünde: qulluqgösteren dedi ya özünüz basýn, ya isterseniz, men. Dedim buxarlan burdan, men özüm. Qaçdý. Þirniyyat dalýnca gedirmiþ. Orda da þirniyyat bir qepiklik! Heç ne sýxmadýq, elimizi de uzatmadýq: iþ baþýnda qýzdýrmamaða söz var...
***
Ýþare geldi: biz heyete! Ýkisi qalýb danýþacaq. Bir çerhöüz keçdik, iki çerhöüz, üç çerhöüz, dörd, beþ... dalýmýzca demir barmaqlýq danqýldadý. Elimi qurþaðýma atdým ve geri dönende barmaqlýqlarý geriye - taybatay açýb tezim elediler. Ýstedim ta getmiyim, dalýmca gelenlerimiz iþare verdiler. Qerez, bir qefes, üstü kümbeze benzerdi, eni olardý, üç yarýmýn dörde, hündürü de hasar boyda. Ýçinde balaca bir meymun vardý. Çýxartdýlar. Ýki fehle, kendçimi, dediler qul bazarýndan tutublar, çmo gününde, getirib saldýlar, meymun her ikisinin üstüne atýldý. Hamý güldü. Onlar da yalandan güldüler.
***
- Bu ssukalar mescid tikirdiler. Kerpic ...iþdiribler. Þef yeddi sutka it yalýynan yedizdirir. Günüzü qaranlýq damda, geceni burda. Aya baxýrlar, özleriyçün... Hamýmýzýn þaqqanaðý ve meymun atlanýb birinin çiyninde oturdu. Mescidin minaresine baxdým. Ele her terefden görüneni oydu. Qefes baðlandý ve her iki þef de bize yaxýnlaþýb gülümsediler. Biz tez qýraða çekildik, onlar yene ikilikde - qefesin qýraðýnda durub ayaqüstü danýþdýlar. Men yanýmdakýlara üç heriflik söz demek istedim. Sonra evezinde balýqlarýný söydüm ve bütün balýqlarýn fahiþe olduðunu dedim. Sonra küçeye çýxdým ve bir gilenarý qol-budað eledim, bir qolunu da sýndýrýb "Jeep"in dalýndaký teker yerinin üstüne taxdým. Ýri bir budaq. Mescidin yanýndan keçende berk bir siqnal verdim. Gelenbaþ minare-zad görmemiþdim. Belke gedende de görmezdim. Divarlarý minareye qeder hasar yerineymiþ...
Nese, biz iki "Jeep"de getdik...

Qoca-2

"...Bezen bütün ümidler eyvandaca ölüb-qurtarýr. Eyvaný olmayanlar ümidlerini uzaqlardaký feza boþluqlarýnda öldürüb-itiribler. Bezen, itib-getmek üçün boþluqlar da yaramýr. Ele-bele, o boþluqlar, o görünen boz tutqunluqlar ve aydýn semalar adýyla görünen divarlar durmadan ayaq altýndan itib-geden körpülere benzeyir. Ne yaxþý ki, ne yandýrmaða, ne geride qoyub getmeye körpüler qalmýr. Tüpürüm, sizin keçidler ve uçurumlar üzerinde qurduðunuz körpülere... Az qala ölüb-geden duyðularýnýzýn mene dexli yoxdu..."
***
- Çox qezebli yazýrsýnýz.
- Niyeki?
- Bele olmur.
- Nece?
- Bele de, bele!
- Yeni nece?
- Meseleni ictimaileþdirmisiniz.
***
"... Metronun birinci stansiyasýndan qaçýram. Tunel boyu. Arxamca meni qovan qatarýn arxasýnca da quyular yaranýr. Yer eriyib gedir. O qatar dönmeye tunel tapmayacaq. Onun menim dalýmca qaçmaðýnýn ebesliyini maþinist ve distpeçer bilseydi..."
***
- Tuneller var! Tuneller var... Çox yazýlýb tuneller. Sen bu tunellere ve onun maþinistlerine bax! Yaxþý ve ciddi.
***
"...Sen deme, eyvanda oturub-qalmaq hele aciz adam olmaq deyilmiþ. Her zaman, her zaman dirilmek ve fövqelade bir varlýq olmaq mümkündür. Qoca, aciz men deri çekelekler, cýndýrý çýxmýþ boz-semavi köynekde, naxýþlý hengamalara dayaqlanýb küçeye baxýram. Menim eyvaným hava boþluðunda ele dayanýb ki... Qürurla, þestle...
Övladlarým yarýyýb. Onlar meni, men de onlarý unutmuþuq çýxýb-gedib. Bu menada her þey hamý üçün rahatdýr..."
***
- Övladlarýn ne dexli?!
- Ele-bele, övladlar hemiþe detaldýr. Çoxlu, çoxlu ve çoxlu. Oynadýb buraxdýðýmýz oyuncaq. Amma onlarýn mahiyyeti bizim iþimizde çoxdur. -
Ne menada?
- Onlar yardýmçýdý. Zavallý, xebersiz yardýmçý.
- Siz bu sirri aça bilersiz?
- Yox.

Qoca-3

...uçub-gedir, uçub-gedir, uçub-gedir, uçub-gedir, uçub-gedir, uçub-gedir, uçub-gedir göylere...
***
- Söz vermiþem, ta onu söymemek! Arvadýn cenazesinin altýnda söz verdim. Gedelerim meni dürtmeleyib çýxartmaq istedi. Utanmadým...
- He, men görmüþdüm. Siz onu çox sevirdiniz...
- Men onunçün ölürdüm...
- He, men görürdüm...
- Paltarýný, ayaðýný yuyurdum. Bunacan. Ele de getdi de... Men onnan yetim qaldým.
- He, he, paltarlarý da...
- Deyirdi danýþma! -
Rehmetlik özü de...
- He, yeddi-sekkiz ildi eþitmirdi de... Deyirdim, bextin varmýþ... Men danýþanda aðzýmnan-elimnen bilirdi. Göz bereldirdi, ayaðýmý basýrdý...
***
- Þer yazýram. Niye danýþým? Ýtirmeye bir þeyim var?
- ...hamý eledi...
- ...uçub-gedir, uçub-gedir, uçub-gedir, uçub-gedir, uçub-gedir, uçub-gedir, uçub-gedir göylere!
Uçub qalxýr yerlerden... Barmaðýmýn ucuna bax, ucuna bax. Bax bele, beþ barmaðýmýn beþi de, lap on barmaðýmýn onu da yýðýlýr, yýðýlýr, uçub-gedir, uçub-gedir göylere...
- ???
- her þey, her þey...

Saz. Caz

- Bizi ömrümüz boyu acýdil padþahlar idare edecek.
- Neyçün?
- Zehrimar içib sað qalmýþýq...
Xrom çekmesinin ucuynan bir çýnqýl da qýraða vurub-atdý.
***
Aþýq qaya töküntüsünden sonra çýnqýllýqda tek biten baþdaþýnda oturub danýþýrdý. Sedefli sazýný dýnqýldadýr ve çýnqýllý vadinin üfüqüne baxýrdý. Caz barede soruþdular. Solundaký sýldýrýmlý qayalýðý, saðýndýký kollu tepeleri qarþýsýndaký vadini isnat verdi. Oðlunu çaðýrtdýrdý.
***
Oðul: " ...belke de torpaðýn altýnda gizlenmiþ bir sesdi. Ses. Saz köhne sesdi! Qatý açýlýb. Sazý barmaðýnýn arasýndan dünyaya baxan adamlar doðub-atýblar... Babalarýmýz onu alete çevirib. Caz ise... her gün bizimledi! Meþede, qoyun dalýnda, çayda, biçinde. Caz teze sesdi. Biz sazýn elinden qaçýb gizlenirik, çünki saz onu eþitmeye, mehz eþitmeye vadar edir. Saz þah yemeyi kimi bir þeydi. Saz suretperest oðlandý. Biz sazýn qorxusundan cazý eþide bilmirik, ona göre de sazdan yoruluruq. Baxýn..." Oðul atanýn sazýndan bir-iki dýnqýldatdý, ata onu sazýn ucuynan vurub baþdaþýnýn üstünden aþýrdý. Atanýn üzüne varmadan, ordan çekilib cib telefonunun düymesini basdý...
***
Oðul: "Biz indi vadiye teref gedirik. Siz gedirsiniz, amma men süzülürem. Ve bütün bunlarý size açýb danýþýramsa caza minnetdar olmalýsýnýz..."
- Belke saz barede...
Oðul: "Saksofon, fortepiano, zerb... hele caz demek deyil. Saz da hele caz demek deyil..."
Ata (arxadan): "Caz þeriyyatýn içindedi."
Oðul: "Caz bütün qarýn boþluðunda ve bütün ezalardadý."
Ata: "Caz havalý baþdadý!"
***
Oðul: "Bizi ömrümüz boyu acýdil padþahlar idare edecek."
- Neyçün?
Oðul: "Zeher içib ölmemiþik, ona göre."
- Zeherin ne dexli?
Ata: "Zeher dilin altýndadý, amma heyatýmýzýn cövheridi..."
Oðul: "Ýkinci defe yaþamaq bele olur. Zeherden sonraký heyat! Bizim de, padþahlarýmýzýn da esl heyatý zeherden sonrakýdý. Caz, birdefelik bilin, ikinci heyatý sevmir..."
***
Dönüb qolunu atasýnýn boynuna saldý. Ýksinin de baþpapaðý eyildi. Qol-boyun oldular. Geri döndüler. Oðul sað böyrüyle atasýna dayaqlanýb sol yanýný qaldýrdý. Cins þalvarýna taxdýðý cib telefonunu yerinden çýxarýb þellene-þellene, yayxana-yayxana haraynansa, kimiynense danýþdý. Telefonu Yerine taxdý. Ata oðluna her gücüyle dayaq durub gedirdi. Sazýný qoltuqlayýrdý. Qenfeyi þalvarýný çekirdi. Xrom sapoqlarýnýn içine girib nazilen çeyirtkesayaq ayaqlarýný dolaþdýra-dolaþdýra aðzýyuxarý dýrmanýrdý. Qýmýþmaðý da boynunun dalýndan bilinirdi...

Ýkimertebeli. Beþmertebeli.

Nikolay evlerinin arasýndan çýxýb iþýqfora teref yol aldým. Üzülünceye qeder paltar iplerinin bir ucundan yapýþýb divara asýllý durmuþdum. Bele bir dözümün qarþýsýnda çýxdýðým küçedeki bütün iþýqforlarýn yaþýlý bir köpüye deymezdi...
***
Xaqani küçesiyle qaçýrdým. Her yerde yaþýl, yaþýl... Maþýn týxacýna çatanda qandým ki, dalýmca düþen yoxdu. Kimin mennen ne iþi? Týxaca lap direndim ve lap durdum. Menim de eylenclerim varmýþ. Varmýþsa neyime gerek, lenete gele bilerse gelsin bu eylencleri ve men de qarþýmdaký avtomobilin dal qapotuna atlaným. Sonra bir ayaðýmý maþýnýn damýna çatdýrdým. Gerek sürüþmesin, gerek arxa þüþeye deymesin, sýndýrmasýn. Gören olmasýn...
Maþýnýn damýna atlandým. Damda baþqa menzere var! Duruxdum. Etrafda maþýn damlarý ve maþýn antenalarý göz çekince uzanýb gedir. Aðaclar çetirinde yolun geriye ve qarþýya uzunnamasý görünür. Qanqala benzer iþýqforlar durub...
***
Menim duruxmaða haqqým varmý? Yox, özüme baþqa bir sual vermeye gerek duydum: "Menim duruxmamaða haqqým varmý?" Menim qeddimi düz tutmaða ve kefim gelince qaçmaða yolum ve imkaným var. Burda artýq haqqýn var, yoxdu, keçmir. Qabaqda müxtelif markalý maþýnlar: sovet maþýnlarý, rus maþýnlarý, alman, yapon, koreya, fransýz maþýnlarý... Ýþýqforun yaþýlýna baxmayaraq heç kes terpenmir. Ýþýqforlarýn arasýnda, altýnda, her yerinde, boþ bir qarýþ da görünmür: hamýsý týxac ve hamý sakitce durub gözleyir...
***
Antennalara deyib keçdikce arabir FM-lerin cýr seslerini eþidirdim. Dayandým ve bir antennadan yapýþýb qulaq verdim. Hardansa, Ezizbeyov terefden gelenler var. Yollar baðlý olacaq, belke de bir neçe gün. Hardasa canlý yayým var: adamlar kameralara, mikrofonlara düzülübler. Men Xaqaninin qurtaracaðýnda, saðýndaký TV-studiyaný xatýrladým. Orda menim yaxýn dostum iþleyir. Qaçdým, iþýqforun yaþýlýndaký maþýnlarýn da belini adladým, sekiler de doluydu. Ýndi TV binasýnýn girecek qapýsýný axtarýrdým, aþaðý, yanlara baxýrdým. Qapýlarýn birinde siviþib içeri gire bildim.
***
Dostum meni tanýmadý. O, canlý yayýmýn aparýcýsýydý. Belke de buna göre, belke de men onun xetrine deydim, iþini pozmaq istedim. Heç sesimi de eþitmedi. Neyime lazýmdý, geri qayýdým, harasa çýxmaq, nese demek. Sadece, burda - pillekende oturub qalmaq rahatdý. Maþýnlarýn damý ve sonsuz iþýqforlarýn yaþýlý daþlýq-qemberlik kimi bir yoldu. Ayaqlarýmýn altý aðrýmýr, yorulmamýþam, ezilmemiþem. Sadece üreyim sýxýlýr. Damlarýn üstüyle yerimekden bezmiþem.
***
Pillekenlerde oturdum. Stalin binasýnýn pillekeninde. Bir mühendis mene demiþdi ki, beþmertebeli stalinkalarýn çoxu ikimertebeli nikoloyevskilerin üstünde tikilib, bilirsenmi. Dedim, yox. Dedi bil. Dedim, gürcü köpeyoðlu...

2000