1.

Bu qadýn menim uzað eðrabamdý. Qara, boynu-boðazý xezli paltoda, küleyin qarý minib küçelerde at oynatdýðý sazanaqda alçaqtavanlý evimin dehlizinde dayanýb. Çýxýb getmir. Onun geliþi üreyimi çekib ayaðýmýn altýna sermeleyib. Gücüm çata, her ikisini dehlizdece tapdalayam: onu da, yanýna salýb getirdiyi oðlunu da. Bu qadýnýn her geliþi üzür! Qohum-eðraba barede getirdiyi xeberler var: menimçün menasýzdý! Sallaq baxýþlarýmdan, meyit üzü getirdiyim sir-sifetimden bu qadýn itilib-getmeyini arzuladýðýmý görmürmü? Onun qesdi uzaq qohumlardan getirdiyi bed xeberlernen meni sancmaqdý. Canýma oturasadý. Baþdan-ayaða fýrýldaq düyünçesi. Getirdiyinden sevinir: paltosunun derinliyinde fýndýq boyda gözleri parýldayýr... Boðazýndan tutub metbexe teref sürüdüyü zenbile danýþýr: göstermek isteyir ki, öz gününe þaddý. Ailesini (erini, gijdý erini...) haralardan sürüb haralara getirib; güzeranýndan razýdý, urvatlýdý, onun aðlýna, namusuna söz ola bilmez. O göstermek isteyir ki, bedniyabetlik olmasýn, men bu alçaqtavanlý evde heç vaxt xoþbext ola bilmerem. Men de onun bele bilmeyini istedim, mene serfdi! Kiminse yerden götürülmeyi barede (qocalardan biri götürüb ölüb) teferrüatý ile danýþdý: yasý yola vermeyinnen dem tutur. Mayasýndan qayçýladýðý ve boyasý qopub-sökülmekde olan dýrnaqlarýný ovurdunun üstüne qoyub durur. Ara verir. Oðlu az qala bu qadýný dalýyca sürüyüb aparmaqdan özünü gücnen saxlýyasýdý. Men de eliqoynumda. Lodur olub-qalmýþam, soyuq divara sökeneklenib gözlerimi kipriklerimin dalýna atýb gizletmiþem (uzun kipriklerim var).
* * *
Üçkiloluq bankada qatýq da getirmiþdi, özü keçib metbexde yerbeyer eledi, boþ banka istedi: divara danýþýrdý. Men ikisini verdim, o birini aldý...

2.

Elan qezetinin "Adam axtarýram" bölmesini her ikimiz gizlice izleyirdik. Defelerle, gizli de olsa, bura elan göndermek, heç olmasa poçtda gizli ünvan qoymaða getmiþik - ayrýlýqda; men özümü poçtun pillekenlerinde de görmüþem, oturmuþam pillekende, elimi qýçýma, onun arasýna çekmiþem; amma elanlarý berkden, birlikde oxuyanda her ikimiz gülmüþük. Adam axtaranlara gülürük.
-Cýndalar! (ikimiz de birden deyirdik)
Her defe (elanlarý ucadan oxumaq bizde adet halýný alýb) elan sahiblerinden bir neçesinin sesini duymuþuq, o sesi duyanda heç birimiz gülmerik. Bu barede çene-çeneye verib danýþmýþýq. Kimlerse bu xýrda þablon elanlarýn içinde aðlayýb-sýzlayýr, içlerini tutub anqýrýr ve bu elanla qeherlerini havaya atýb canlarýný týncýxmaqdan qurtarýrlar. Eleleri de var, kef onu dingildedir, onda da biz tezeden gülürük... Bunlarýn bezileri deyirsen musiqidi, o musiqiden bizde de var ve biz o sesi bir künce çekilib tenhalýða qapýlanda, yaxud qulaqlarýmýza pleyer qulaqlýqlarý keçirib qaranlýq otaða çekilende eþidirik...

3.

O qýzýn bir de gözüme görünmeyi mene lazým deyil. Bilirdim, bele bir þey olmalýydý. Sen deme o, daim qürur duyduðu beretini... (o özünü fransýz qadýnlarýna benzetmek isteyirdi, amma gezdiyi kiþilerden danýþanda onlarý "özge sinyor" adlandýrýrdý) ...he, bretini az qala boðazýnacan keçirende kaftara oxþadý ve hele menim qolumdan yapýþýb sendeleye-sendeleye yol da getdi, sevgiden danýþdý, menim yolumda durmayacaðýndan, sevgiye göre heç kese, heç kese yalvarmayacaðýndan... yene tekrar eledi... boðazýma keçmeyeceyinden danýþýr. Bu onun ruhu deyil, onun ruhu hardasa uzaqlarda düþüb qalýb ve hetta serxoþlanýb asfaltý cýrmaqlayanda bele o, hemin ruhu caynaqlarýna keçirib qaytarmaq isteyir ve bu zaman ifriteye dönür. Men de onun minib çapmaq istediyi köhne xalçadan savayý bir þey deyilem...

4.

Xalçaný bir sürü hikkeli qadýn getirib evin ortasýna atmýþdý. Üstünde iki þir üz-üze baxýþýrdý, içiçeþnili butalar da qýraqlarýna düzülmüþdü. Özüm, haçansa demiþdim satýlsýn, itsin o xalça gözümnen, bu evden çýxsýn, gödekdi, köhnedi...
Ýndi camaatýn yaxasýndan yapýþmýþam. Nese o xalça fýrransýn gelsin, buralarda hardasa yan-yöremde olsun... Xalça da valikdedi - Ýstanbulda... Evezine gödekce geldi, deyirdiler it derisidi. Deyirdiler bir sürü iti besleyib axýrda sallaqxanaya doldururlar, derisi bu yana, qalaný sabuna-filana gedir...
Yadýmdadý, xalçaný getiren arvadlar (soruþmasam da eminiydim ki, sallaqxanaya küþkürlenen itlerin hamýsý qancýðýydý) bir sürü qoyunu arxaþa yýðýb aðula doldurur, sonra üç ayaðýný sarýyýb birini açýq qoyur ve qýrxýb buraxýrdýlar. Terekeme arvadlarý... Bu sehneden itlerin xoþu gelirdi, qýzýxýb þellenirdiler. Þire dönürdüler. Hemin vaxt da kürsek baþlanýrdý...

5.

Qadýn eþidende ki Onun yaddaþý dumanlýdý, getdikce lap da dumanlanýr, korþalýr, ayaqüstece, dar dehlizde onun yaxasýndan sallaþdý, az qala onu qara paltosunun arasýna salýb sevindiyinden qýzdýracaqdý ki, buna ehtiyac var! Qadýn tez resept dedi, min cür iyne-derman adlarý çekdi ve yazmaða mecbur eledi. Yaxþý ki, yaddaþý dumanlýdý, qadýn gedenden sonra duman söhbetine göre sevindi: belede üzbeüzündeki her þey yaddaþýna yazýlsa, meselen, biri ele bu qadýn, orda yer qalmaz ki. Amma duman çekilmesin, perde olsun ve o daha derinlere - bilmediyi, görmediyi boþluqlara cumsun ve bu dolaþýqdan qurtulmasýn. Qadýn gedenden sonra bildi: bu duman deyilmiþ, zedeymiþ...

6.

Menim altþüurum yaman qýzýb: elebil ona qýzýxma iynesi vurublar ve döyüþde qalib geleceyinden emindi. Budu, o demir barmaqlýqlar arasýnda besdenmiþ karrido öküzü kimi meydana cumur, burda onu qýraqdan alqýþlayýr ve ta hansý hünerler göstereceyini gözleyirler...
Hardansa birden götürüb delliyi tutur: ona öküz kimi baxýrlar! Neyçün? O qýzýxmýþ ve mesxereye qoyulmuþ, elde oynadýlmaqçün boþ meydana buraxýlmýþ öküz olmalýdýrmýýýýýý? O bir vehþidi, o þüurun xarabalýqlarý içinde, geniþ bir meydanda vurnuxur, buynuzunu renglere keçirir, özünü divarlara çýrpýr. Bu meydan onunçün cehennem qebristanlýðýndan savayý bir þey deyil, onu aldadýblar, onu oynadýrlar. Onun qefesinde, sýndýrýb daðýtdýðý barmaqlýqlar arasýnda mýsmýrýq ve qoca þüur oturub...
...Ve o öz qefesine - çaðýrmadýðý qonaðýn üstüne cumur...

7.

Að-qara, að qara, að-qarða... yox, çaþdým, að-qara, að qara... Güzgünün üstüne sancýlmýþ að-qara þekilden yaxalýðý enli, damadama donlu qýz baxýr: ala gözlü, þýltaq, iddialý ve bir az da qorxaq görünür. Gözlerinin derinliyinde yazýqteherlik var...
Men heç vaxt bilmerem, onun þekildeki gözleri, damadamalarýnýn çeþidleri ne renge çalýb... Qucaðýmdadý. Rengler barede uzun-uzadý danýþmaða baþladý. Heç ne!

8.

Her gün, men iþe gelende canciyer dostum çelimsiz cüsseme zillenir. O bilmir ki, men ne iþe gelmek, ne onu, ne de baþqalarýný görmek, ne süret qatarý kimi qabaða getmek istemirem. Birce onu deyir ki, qatar yola düþüb, biz mütleq qabaða getmeliyik. Dostum qabaða getmek barede fikirlerini esaslandýrmaq namine bütün þeheri ve þeherin hereketini, qýsatuman qýzlarý, cib telefonlarýný, Parapetde kaleydeskop qoyub Aya ve Saturna baxdýran fiziki görsedir. Bele çýxýr ki, yaþamað olar! Men bir söz demirem: baþala barmaðýný qatlayýr, getirir keçellenmeye geden alnýma. Döyeclemir. Elini geri qaytarýr. Men gözümü yumuram: döyeclese yaxþýydý. Bele çýxýr ki, yaþamað olar! O bütün ümidlerini mene, en çox da menim dem-dem gelen terpeniþime baðlýyýr... Susuruq. Botanika baðýna gedek! Burda dostumun ümidleri dirilir, tezeden qýzýþýr, proyektler cýzýr, baxýþlarý canlanýr, adamýn laaaap içini silkeleyir. Yene misallar getirir. Qadýnlardan danýþýrýq. Qadýnlarý ala daðdan qara daða çekirik. Dostum bu fikirdedi ki, þeheri gezende qadýnlarýn yeriþine diqqet kessek, görerik ki, onlarýn bir ayaðý yerdedise, bir ayaqlarý göydedi. Bizden qabaq Aya gedecekler! Onlar bizim köyneyimizi içeriden cýrýb bir köynek yana atlanýblar. Biz onlarýn derinliklerine girdikce onlar Göye gedibler ve hemin vaxt kesiyinde rahatlýqla özlerine kosmik stansiyalar axtarýblar... Her gün üstümüzdediler; ele bir qadýn tapmazsan ki, üste çýxmaq istemesin. Onlarýn bize yazýðý gelir. Bizden aldýqlarý tükenib. Her þeyi üstümüze atýb gedecekler. Üste çýxmaq da bu yolu bir addým yaxýnlaþdýrmaqdý. Men buna inanmýram...
* * *
... Biz yene iþ yerimizin uzun ve soyuq koridorunda üz-üze gelirik. Dostum menden el götürecek: yanýnda saçlarý dalðýn bir xaným var...

9.

Ýyne vurdururam: eseb gerginliyine qarþý. Deyirler guya men xesteyem-filan. Ýllerdi, müaliceden baþ götürüb qaçýram. Ýndi iyne vurdururam, yanlarým deþik-deþikdi. Cýzdaðým çýxýr, amma sabah da vurulmaðýna razýyam. Qýraqdan baxan deyer men süni mayalanma zalýna salýnan ineyem. Qýraqdan özüme gücsüz görünürem, mütiyem. Burda en maraqlý meqam menim qeyri-semimiliyimdi. Hetta men özümü yalançý adlandýranda da baþqalarýna növbeti yalan hazýrladýðýmý bilirem... Ýyne vurdurmaqda maraðým her þeyi sýnaqdan keçirmek, öz üzerimde bir daha tesdiq etmekdi ki, men tamam saðlamam ve meni aldadýrlar. Ömür gedir, daha yuxarýlarda ehvali-ruhiyye konveyeri iþleyir ve men Oralardan sýzýb gelen saðlamlýðýmýn sirrini birce özüm bilirem. Gizledirem. Göyden gönderilenlere de badalaq gelmek isteyirem. Görüm, sýzqaný qapamaq gücüm varmý... Sýzqa da sifariþ verilmiþ poçt kimi öz iþindedi. Hansý deþikden olsa öz baðlamalarýný dürtecek, qonþuya verib gedecek, qapýya qoyacaq... Ya sahibine çatmayýnca gelib getmekden üzülmeyecek. Eslinde sirrimi gizletmekçün xestexanaya yýxýlmýþam... Özüm barede geldiyim neticeler deqiqdi: men Tanrýnýn, Peyðemberlerin dediyi yoldayam, sapmamýþam. Amma vaxt keçdikce aþaðýlarýmnan bir xeyanet iyisi gelir. Getdikce günah, xeyanet, sapýntý yýðnaðý oluram. Özüm barede her teze tapýntý köhneleri vurhay qebre yollayýr. Ýndi menim caným sapýntý, xeyanet ve günah qoxusu ifraz eden zavallý konveyer olmalýdý...
Ýyne vaxtý sakitleþdim. Tibb bacýsýna iliþmek istedim, nese alýnmadý... Men en yeke qüvvelerin qabaðýnda acizem, çapalayýram ve en yeke qüvveler - Tanrý, Xestelik, Felaket, Hökumet her an meni istediyi quyuya atar, boðar... Birden tibb bacýsýnýn ellerini, derisinin qoxusunu duydum: en uzaðý bütün münasibetlerden ve mübarizelerden el çekeceyimi ve tibb bacýsýnýn iþine baxacaðýmý düþündüm. Ýnanýrdým ki, bu ve ya baþqa preparat en azý meni yatýrdacaq... Men sadece münasibet xestesiyem! Tibb bacýsý da öz münasibetini, iþ-gücünü, preparatlarýný... ve baþqa haqlarýný dinmezce mene sýrýyýrdý. Mence o neyise duymuþdu. Ýyneni getirende gülümsünürdü. Men indi bildim ki, tibb bacýsý neyise bilirmiþ ve sýzqadan gelen baðlamalarýn qabaðýna özüneserf iddialarla cavab qoyurmuþ... Qýraqdan gelenleri inkar etmekden ötrü onlarýn ünvanýna gülüþler, kinayeler gönderirmiþ. Men xestexanada yatdýðým ara tibb bacýsý her qýraqdan gelen mektubu durmadan cavablayýrmýþ. Men guya etrafýmdakýlarýn bu hereketlerine protest verecem, qayýdýb onlara deyecem ki... (Mütleq analarýný söyesen ki, düzele) Bunu sadece çerenlemek, ya neyise tenqid ve tesdiq etmeyin xatirine deyerdim. Birden dayandým ve bildim ki, bununla da men elimi atýb qapýmýn çölünden oðurladýðým ve minnetdar olmadýðým namelum ünvanýn çoxdan yolladýðý poçtalarýndan istifade etmekdeyem...
* * *
Men tibb bacýsýnýn yanýndayam, çýxýb gezmekden qorxuram. Ýsteyirem o menim yanýma uzansýn...

10.

Dostlar, biz sizinle uzaða geden süret qatarýnýn en rahat kupelerinden birinde þeherden çýxýrýq; bu günü biz çoxdan arzulayýrdýq. Deyirdik, bir yýðýþaq, yeyib-içek, uzaq yol gedek...
Nedense ele bir kiþi görmedim ki, qatarda uzaq yol gedib yeyib-içmeyi xoþlamasýn. Budu, Qaradaðý çýxmamýþ baþlanan þenliyimiz Hacýqabuldan keçir, Kürdemir, Yevlax þoranlýqlarýný arxada qoyur, Kürün üstüne, Gorana, Gencebasar yaþýllýqlarýna teref irelileyirik. Bütün geceni içib danýþmýþýq. Güneþ qatar düzeminin arxasýndan boylanýr ve men aralýða çýxýram. Yulðun kollarý, boy veren þehli arpa zemileri, süretle geride qalan aðaclar, direkler ve men...
* * *
...Men bu barede size lap çoxdan demiþdim, siz de bu barede lap çoxdan unutmuþdunuz. Getsin qatar...

11.

Dar ve alçaqtavanlý metbexin buðlanmýþ penceresine barmaðýynan öz adýný yazdý, sonra elboyda sildiyi yerden bayýra baxdý. Külek qarý baþýna alýb üzbeüz binanýn divarlarýna, pencerelerine, aðaclara çýrpýr, hardansa gelib harasa telesirdi. Küleynen getmek istemeyen çoxlu qar dene(cik)leri vardý. Pencerenin küncüne, çalalara, aðac kovuþlarýna sýðýnýrdýlar. Getmirdiler. Bedeninden sýzýltý keçdi: yerdeki taxta qýrýqlarýnýn, divardaký daþlarýn, havadaký meftillerin yerine. Düþünürdü ki, lüt-üryan kimse-nese zorla onu yerdeki taxta qýrýqlarýyla beraber qoysaydý, o da düþünmezdi...

12.

Qadýn þam iþýðý istemiþdi: þamý nelbekide döþemeye getirdi. Þam yandý, qurtardý. Pencereden özünü içeri soxan iþýq perdelenmiþdi, qabaðý açýldý...
O, erinden bezen qadýnla ortada serilmiþ birdest yataðýn, nelbekinin ve küreyi terefdeki küncden yataða sürünen þnurun sonunda - elinin altýnda dayanan telefonun doldurduðu tekotaqda uzanmýþdý. Elinin altýnda sýðalladýðý telefonun kele-kötürleri erinden bezen qadýnýn geyinib getmesinden daha maraqlýydý...

13.

Qayanýn þiþinde biten tek palýd aðacýnýn qonþu budaðýna sýðýnacaðýný unamazdý. Dünyanýn üzünü su götürüb, bu zalým qýzýnýn az qala çiçeyi çýrtlayasýdý. Su qadýnýn lüt bedene atýb geldiyi qara xezli paltosunun eteklerini yalayýr. Ýmansýzýn qýzý qonþu budaqdakýna haralardansa uzaq geleceklerden danýþýr, neyise Ona görk elemek isteyir. Yaxþý, O heç, budaqlar sýnanacan qalxmaða ümidi var, bu qadýnsa qalxmayacaq. Eksine, budaqdan haralarasa atlanmaq qýrýmýndadý. Qadýn Onun son budaðacan qalxdýðý andan sonraký halýný görmek arzusuynan dayanýb. Elebil qadýn kenqurudu... Onu çaðýrýr! O, qadýnýn isti kisesine sýðýnmaz. Uzaq sefere hazýrlaþan qadýn-kenquru sudan boðulan qayalarýn baþlarýynan atlana-atlana ilim-ilim itmekçün Ona yalvarýr. Diz çökmeye halý yoxdu...
O, qadýnýn hiylesini duyur. Üreyinde Göylere yalvarýr. Ki, bayaqdan suyun üzünde gözaltýladýðý saman çöpünü qadýn görmesin...

1997