Sovyetler Birliði Neden Yýkýldý?
Sovyetler Birliði’nin ne kadar büyük bir devlet olduðunu hiç düþündünüz mü? Ne Ýskender baþardý bu büyüklüðü ne de kadim Roma! Elinize bir atlas alýp bakýn; tabii atlasýn biraz eski olmasý gerekiyor. Tek kelime ile müthiþ!
Durumu açýklamak için böyle bir devlet sýrf bu büyüklüðü nedeniyle “yýkýlýr” kolaycýlýðýna da kaçabiliriz. Ama mantýklý deðil.
Sosyalist sistemin aþýrý bürokratizmi ve planlý ekonomi yaklaþýmý da ciddi birer neden olarak deðerlendirilebilir. Ama yeterli deðil.
SSCB düþmanlarýnýn oluþturduðu dýþ ve iç dengelerin ayný anda en üst seviyede etkin olmalarý yýkýmý saðlayan etken olarak kabul etmek en makul görüþ gibi geliyor.
Ancak bu durum dünyadaki pek çok devlet için de geçerli deðil mi?     
Mesela bugün…
SSCB buna neden karþý koyamadý?
Devletleri ayakta tutan “yurttaþ-birey” kavramýnýn içini dolduran deðerlerin; adalet ve özgürlüðün içi boþaltýldýðý için yýkýldý SSCB. Veya hiçbir zaman içi doldurulmadýðý için.
Bir insanýn doðduðu toprak ile arasýnda baðý kuran pek çok unsur vardýr. Ama bunlar asla en temel deðerlerin tatmin edilmesi anlamýna gelmez.
“Ekmek ve barýþ” sloganýyla kurulan bir devletin “açýklýk ve yeniden yapýlanma” gibi muðlak iki kavram ile yýkýlmasý azýcýk mantýk sahibi hiç kimseyi ikna edemez.
Ancak belki de sorgulanmasý gereken daha muðlak kavramlar “ekmek ve barýþ”tý.
Beni en çok rahatsýz eden taným yapmaksýzýn kelime fetiþizmi yapýlmasýdýr. Ekmek, vatan, sevgi, barýþ, dayanýþma, emek, vb sözcükler hepimizde o kadar çok imgenin birden uyanmasýna ve adeta bizi hipnotize etmesine neden oluyor ki “aklýmýzla” iþ yapamaz hale geliyoruz. Ta ki “acý gerçek” yüzümüze ya da biz ona çarpana dek!
Ýnsanlar gerçeði sevmez. Bana bile birisi gelip benim hakkýmda bir gerçeði söylese öyle çok kolay teþekkür edemem, kim eder ki? Ancak “hayatta kalmak” için gerçeklere ihtiyacýmýz var. SSCB bence olaðanüstü bir çaba göstererek muazzam bir büyüklükteki coðrafyada inanýlmaz çok sayýda insana “bir hayali” dayatmýþtýr. Sürenin yetmiþ yýl olduðunu düþününce etkilenmemek imkansýz: bu üç kuþak demektir.
SSCB’nin yýkýlýþýnýn bence en temel nedeni “adaletsiz ve boðucu iklimiydi”. Benzer bir durumu bugün ABD yaþýyor. Güya tam tersi kutbu temsil eden ülke. ABD’nin içine sürüklendiði tablo herhalde Benjamin Franklin’i, Lincoln’ü mezarlarýnda ters çevirmiþtir. ABD artýk adaletsizliðin “kanýksandýðý” ve özgürlüðün çok çeþitli bahanelerle kýsýtlandýðý bir ülke.
Ben SSCB’nin yýkýlýþýnýn ne dünyada ne de Türkiye’de ciddi anlamda deðerlendirilmediðini düþünüyorum. Aradan bunca yýl geçmesine raðmen bu konudaki birikimsizlik ürkütücü. Bu yönetim ve entelektüel kesimlerin içine düþtüðü açmazý ortaya koyuyor. “Oh ne iyi oldu da þu komünistlerden kurtulduk.” diye düþünenler o komünistlerin düþtüðü hataya düþüyorlar.
Gerçek amansýz bir dedektif gibidir, saklandýðýnýz delikte gelip sizi bulur. Gerçek acýmasýzdýr. Yakalar. Yýkar. Yakar. Ezer. Geçer!
ABD çok önemli bir ülke.
Çoðumuz için “kötülükle” eþ tutulsa da ABD insanýn bir baþarýsýdýr ayný zamanda. Eðer baþarýlý olsaydý SSCB de öyle olacaktý. Ama oranýn temel kurgusu “doðru” olmadýðý için baþarýlý olamadý.
Oysa ABD öyle deðil. ABD insanlarýn yüzyýllardýr damýtýp geliþtirdikleri çok deðerli iki kavramýn; adalet ve özgürlük deðerlerinin temel deðer olarak kabul edildiði bir devlet olarak kuruldu. ABD bu yüzyýlýn baþýndan itibaren kendi temel deðerlerine karþý hareket etmektedir. Son elli yýldýr süre giden yozlaþma günümüzde doruk noktaya yaklaþmýþtýr. ABD’de bu deðerler kayboldukça dünyada adlarýnýn bile unutulacaðýný düþünüyorum ve gelecekteki karanlýk tüylerimi ürpertiyor.
Ben SSCB’nin neden yýkýldýðýný enine boyuna tartýþmayan ama dünya tarihinin en kültürlü olduðu iddia edilen aydýnlarýnýn ve yöneticilerinin olduðu bir zaman diliminde yaþadýðýma inanamýyorum.
Sahi SSCB neden yýkýldý?
(Not: Alev Alatlý’nýn son kitabýný ayrý deðerlendiriyorum.)