Gülmekten Öldüren Terör…

Seval Deniz Karahaliloðlu

Dünyanýn hiçbir oyununda, vahþete ve teröre bu kadar çok gülünmemiþtir. Ve hiçbir oyunda bu kadar çok insan ve bu kadar çok kedi katledilmemiþtir. Kan gövdeyi götürürken biz seyirciler, cehennem zebanileri gibi kahkahadan kýrýlýyoruz. Kan, ölüm, vahþet ve iþkenceyle beslenen bir gülmece anlayýþý. Sanki, her gün yaþanan terörden ve beyaz cama akseden görüntüsünden dehþete düþen bizler deðiliz. Her gün dehþetle izlediðimiz ama en kötüsü giderek kanýksamaya baþladýðýmýz ve gündelik, sýradan olaylar haline gelmeye baþlayan insanlýktan çýkmýþ bir terör ve vahþet yaþanýyor sahnede. Biz de gülmekten kýrýlýyoruz. Hatta ön koltuklardan birinde oturan hanýmefendi deyim yerindeyse gülme krizine yakalanmýþ. Katýla katýla gülüyor. Bayaný tutmak ne mümkün? Meme uçlarý kopartýlan bir adam, seyircilerin gülme kaynaðý olunca bir an durup düþünme gereði duyuyor insan. Ýnsani duygularýmýzý bu kadar mý yitirdik? Ya da ‘kral çýplak’ misali o býçak üstü hassaslýðýndaki sýnýrý geçeli çok mu oldu diye. Biz en iyisi bir bilene soralým dedik ve Ýnishmorelu Yüzbaþý oyunun baþ rol oyuncularýndan Mehmet Birkiye’ye sorduk.

SDK – Herhalde dünyanýn hiçbir oyununda vahþete ve teröre bu kadar çok gülünmemiþtir. Öyle deðil mi?
Mehmet Birkiye – Sanmýyorum. Gerçekten. Bu yargýnýzda çok haklýsýnýz. En azýndan ben baþka bir oyun bilmiyorum. Bu vahþetin ve terörün tiyatro diliyle anlatýldýðý bir oyun. Bu tamamýyla, oyunun üslubuyla ilgili.

SDK – Oyunun yazarý Martin Mc Donagh Ýrlandalý. Dolayýsýyla, oyunu Ýrlanda terörü ve Ýrlanda çeteleri üzerinden anlatýyor deðil mi?
Mehmet Birkiye – Evet, Ýrlanda yüzyýllardan beri terörden çok çekmiþ bir ülke. Yýllardan beri, terör belasý baþlarýnda.

SDK – Alt okumalarý çok fazla bir oyun. Mesela kadýn çocuðuna, okula giderken kaldýrýmdan git der gibi, ‘aman çocuklarý öldürmemeye dikkat et’ diyor.
Mehmet Birkiye- Çünkü terör çok kanýksanmýþ. Artýk hayatýn bir parçasý olmuþ. Terör, doðal bir hale gelip, hayatýn bir parçasý olunca, ‘onu yapýcaðýz nasýlsa, ama bari onunda bir standartý, bir ahlaký olsun’ gibi bir anlayýþ hakim. O da iþte, ‘çocuklara dikkat et, çocuklarý öldürme’ gibi bir tavýr. Orada, zaten kýz söz vermiyor. Annesi de ‘sen elinden geleni yap, söz önemli deðil’ diyor.

SDK – O zaman, resmen terörün bile bir standartý var ve ritüelleri oluþmuþ diyebilir miyiz?
Mehmet Birkiye - Yazar þunu söylemek istiyor, ‘terör bir ülkede öðle yemeðine çýkmak gibi, sandviç almak gibi bir hale gelirse, tabii ki bir standartý olur. Neden olmasýn? Çünkü çok doðal bir þey. Doðal olduðuna göre de, bunu yapmanýn bir biçimi, yolu yordamý olmasý lazým.’ Zaten arkadaþlarýnýn kýzgýnlýklarý da bundan kaynaklanýyor. ‘Yani, öldürdün ipin ucunu kaçýrdýn’ diyorlar. Yoksa, öldürmek kötü deðildir. (kahkahadan kýrýlýyoruz…Þu anda öldürmekten bahsediyoruz ve hala gülüyoruz.)

SDK – Ben, on altý yaþýnda bir kýzýn elinde tüfekle ona buna ateþ açmasýna takýldým. Özellikle, ineklerin gözlerini kör etmesi esprisi tek kelimeyle bir harika.
Mehmet Birkiye - Burada, bir espri, siyasi bir ironi var. Öyle düþündüðünüz zaman, her türlü yakýþtýrmaya, her þeyi yapabilirsiniz. Mesela, ben aðaçlarý kesiyorum, çünkü kapitalizmi yok edeceðim. Bir mantýk bulabilirsiniz. Ya da aðaçlarý kesiyorum, sosyalizmi yok edeceðim diye bir mantýk bulabilirsiniz. Veya aðaçlarý kesiyorum, Siyonistleri yok edeceðim diyebilirsiniz. Yani, istedikten sonra, hepsine bir mantýk uydurabilirsiniz. Ama burada asýl maksat aðacý kesmek. Bütün hikaye o. Çünkü baþka yapacak hiç bir þey yok. Ýþte orada bir aðaç, bir balta ve siz varsýnýz. Ve yapacak hiçbir þey yok. O da aðacý kesiyor. Kýz da ineklerin gözünü çýkarýyor. Kýz terörist olmak istiyor. Kýz, niþancý olmak istiyor.

SDK – Yani, çocuklarýn futbolcu, pop yýldýzý olmak istemeleri gibi ‘terörist’ olmak istedikleri bir dünya portresi çiziliyor. Öyle deðil mi?
Mehmet Birkiye – Tabii ki. Çünkü, orada ‘terörist’ kiþi aslýnda en baskýn kimlik. Yani, ‘terörist’ olursanýz bir ‘kimlik’ sahibi oluyorsunuz.

SDK – Orada bir toplumun kimliði çizilirken dünyanýn gittiði noktayý iþaret ediyor deðil mi? Sanki, oyunda ‘dikkat edin, dünya buraya doðru gidiyor’ diyen bir hava var.
Mehmet Birkiye – Aslýnda, dünya oraya gidiyor demiyor. Dünya zaten bu noktada diyor. Ama þunu da kaçýrmamak lazým. Dünya bu noktada derken, bir þeyi gözümüzün önüne seriyor. Bu serdiði þey, ‘peki, dünya nasýl düzelebilir?’ sorusu. Ýþte, onu söylemiyor. Söylemesi de gerekmez zaten. O, sadece bir gerçekliði ortaya çýkarýyor. Bu gerçekliðe baktýðýnýz zaman, siz bu ‘terörizmden’ ne anlarsýnýz? Nasýl müdahale edersiniz? Bu bataklýðý nasýl kurutursunuz? Bunun hakkýnda bir þey söylemiyor. Onu söylerse zaten siyaset yapmýþ olur. O zaman ya Bush gibi konuþacak, ya bilmem kim gibi konuþacak. Bu nedenle, siyaset yapmak yazarýn derdi deðil. Onun derdi, gerçeði göstermek.

SDK – Oyunun sonunda kýz, ‘ben, bu iþten sýkýldým, adam öldürmek o kadar eðlenceli deðilmiþ, ben bu konuyu yarýna kadar düþüneceðim’ diyor. Orada, ‘yarýna kadar düþünme’ meselesi çok güzel, deðil mi?
Mehmet Birkiye – Evet, adam öldürmek artýk o kadar sýradan olmuþ ki, adam öldürmek onu çok ilgilendirmiyor. Mesela, toplu bir katliam yapsa belki daha ‘baþarýlý’ olur. Öldürme eylemi yerine, bir þeyleri havaya uçursa. Adam öldürmek, sýkýcý gelmeye baþlýyor. Öldür, öldür ayný þey. Bir þey deðiþmiyor ki. Orada, bunu çok esprili bir þekilde anlatýyor. Kýza o eylem de yetmiyor. Yetmeyince, iþi büyütmek zorunda kalýyor. Burada, terörü bir amaca oturtamýyorsunuz yani.

SDK – Ýki Meksikalý bir araya gelince bir çete kurar. Üç Meksikalý bir araya gelince, devrim yaparmýþ. Ýþte bu hikayede olduðu gibi oyunda iki Ýrlandalý bir araya gelip ‘Kara Kediler Kurtuluþ Cephesi’ isminde bir örgüt kuruyorlar deðil mi? (Kahkahadan kýrýlýyoruz gülmekten…)
Mehmet Birkiye – ‘Orada ‘terör’, yaþamýn parçasý olmuþ’ lafý bile yeterli deðil. Yaþamýn ‘kendisi’ olmuþ. Günlük hayat gibi olmuþ. ÝRA dediðiniz nedir? Oradaki halkýn, pubdaki halkýn ta kendisi. Ýþte, puba gidiyor, aþaðý silahlarý koyuyorlar, ÝRA ya da bir fraksiyonu oluyorlar. Yýllardan beri süregelen bir çekiþme. Bunun nedeni ne? Nasýl bir siyasi çözüm olur? Sebep sonuç iliþkisi nasýl olur? Kim haklýdýr, kim haksýzdýr? Bir kenara. Ama temel noktanýn ekonomik bir fakirlikten doðduðunu biliyoruz. Yoksa, Ýrlandalýlar, Amerikalýlardan, Fransýzlardan ya da Türklerden daha farklý olduðu için deðil. Hayýr, bu sadece ekonomik bir mesele. Sadece coðrafya ve bulunduðunuz koþullarla ilgili bir mesele bu. Bugün Filistinli çocuklarýn yaþadýðý yerlere baktýðýnýz zaman o þartlarda kalan çocuklar tabii ki, terörist olur. Bilim adamý mý olacak yani? Öyle kampta kalan bir çocuk baþka ne olabilir ki? Ayný þekilde, Ýrlanda’nýn ücra bir köyünde bu þartlarda yaþayan, bu politik ve siyasal geçmiþe sahip birinden ne olur ki? Bataklýðý kurutursanýz, terörü bitirirsiniz ama dikkat ederseniz yazarýmýz terörü bitirmekle ilgili bir þey söylemiyor. Sadece, terörün saçmalýðýna dikkati çekiyor. Manasýz bir þey diyor. Zýrva.

SDK – Oyunda, kýz ben yarýn daha baþka bir þey bulacaðým, bir soruþturma açacaðým diyordu.
Mehmet Birkiye – Ama kýzýn yarýn bulacaðý þey terörden dýþý bir þey deðil. Daha baþka bir terör. Daha þiddetli bir terör.

SDK – Yani, bizi umutsuzluða mý itiyor?
Mehmet Birkiye – Hayýr, oyun öyle bir þey söylemiyor. Kýz, bunu söylüyor. Zaten dikkat ederseniz, ölünüyor, ölünüyor, ölünüyor ve bir sonuca da ulaþmýyor. Yazar, bir anlamda da oyunun sonunu getiriyor. Sýkýldýk bundan. Ne oldu yani, sonuçta? Hiçbir þey deðiþmedi. Çünkü, Ýrlanda’da terörün dayandýðý bir anlam, bir amaç, bir hedef yok. Terör sadece terör için var orada. Terör, terörü besliyor. Kendi kendini beslenmesinden öte, varlýk nedeni de kendisi.

SDK – Bir de oyunun üzerine kurulduðu ve bir katliamýn yaþanmasýna sebep olan Arap isminde bir kedi var deðil mi? (Gülüþmeler..) Arap olay olup bittikten sonra ortaya çýkýyor. Meðer, son iki gündür hovardalýk yapýyormuþ.
Mehmet Birkiye – Ýþte, anlamsýzlýk oradan ortaya çýkýyor. Biraz meseleye dikkatli bakýlsa, aslýnda bütün bu olaylarýn olmasýna hiç neden olmayacak. Oyunun sonunda ‘ Yani, bu terör boþu boþuna mýydý?’ diyor. E, tabii, boþu boþunaydý. Terör boþu boþuna ama tuhaf bir þekilde kaçýnmanýn imkaný yok demeye getiriyor. Yazar, oyunda terörle ilgili bir çözüm vermiyor. Durumun anlamsýzlýðýný gösteriyor. Bunun nasýl çözüleceði, insanlara, politikacýlara, siyasete kalacak.

SDK – Oyunda, ‘kedi’ üzerinden insani duygularý irdeleniyor. Mesela, ‘kedim benim tek dostum’ diyor.
Mehmet Birkiye - Ama dikkat ederseniz insanlarla dost deðil hiç biri. Alay ediyor Ýngiliz toplumuyla. Hayvanlarla dost. Sevgi oraya yönelmiþ. Ýnsan sevilecek bir þey deðil. Ýnsan ya Protestandýr, ya Katoliktir, ya yoldaþtýr ya da karþýdýr. Vurusun, öldürürsün, filan, iþ biter. Ama kedi, cici kedi, o sevilir.

SDK – Cici kedi diyorsunuz ama oyunda kafasý kopartýlmýþ ve ölmüþ kedilerden geçilmiyor.
Mehmet Birkiye – Evet, her þeyin ironisini çýkarmýþ Martin Mc Donagh.

SDK – Ýronisi çýkartýlan baþka bir sahne de sanýrým iþkence sahnesiydi deðil mi? Kendi hesabýma, iþkence sahnesini görünce ilkin tüylerim diken diken oldu ve salondan kaçmayý istedim. Ama birkaç dakika sonra, inanýlmaz bir biçimde, en çok gülen de ben oldum.
Mehmet Birkiye – Bir þeyin ciddiyeti anlamýyla baðlantýlýdýr. Bir þeyin ciddiyeti, amacý ve durumuyla baðlantýlýdýr. Bir insana iþkence etmek hiçbir þeyle baðlantýlý deðildir. Oradan öðreneceðiniz bilginin herhangi bir deðeri yoktur. Hani, bir takým casus filmlerinden görüyoruz. Ýþkence ediliyor, ediliyor da ne oluyor. Ne öðreniliyor? Ne deðiþiyor? Hiçbir þey deðiþmiyor. Sadece bir insanýn bir insaný yok etme, tahakküm etme, ona kendini üstün hissetmesinden baþka bir þey yok. Ýþte, yazar bunu çok gülünç duruma getirmiþ. Dünyada iþkence yapýldý da ne deðiþti? Arjantin’de 600.000 kiþiye iþkence yapýldý da ne oldu? Arjantin’de iþkence yapanlar kaldý mý? Kalmadý. Bir þeyi deðiþtiremediler de.