Geçen hafta sonu, yüzde elli indirim yapmýþ küçük ama kalabalýk bir maðazada beþ on dakika tutuklu kaldýk. Maðazadaki herkes arandý ama feryatlarýyla ortalýðý yýkan zavallý genç kadýnýn cüzdaný ne yazýk ki bulunamadý. Dahasý kadýncaðýz yaþadýðý þoktan sonra, nerede çaldýrdýðýný, hatta kendi adýný bile hatýrlayamaz hale geldi. Hafif nemli, çaresiz gözlerindeki ýstýrabý yüreðimin içinde hissettim. Kim bilir ne zor kazanýlmýþ helal bir paraydý. Çalýnan para ve kimlikler için yapýlacak bir þey yoktu ama bir an önce kredi kartlarýný iptal etmesi için deneyimli biri olarak yardýmýna koþtum. Bu olay, geçtiðimiz yýlbaþýmdan geçen bir vukuatýn içimde kalmýþ közlerini yeniden canlandýrdý.

Bir bayram arifesi akþamý, zorunlu olarak, son güne býraktýðým bir alýþveriþ hengâmesinin ortasýndayým. Market týklým týklým. Kasa kuyruðundaki sýra, nihayet bende. Alýnan yiyecek-içecekler poþetlerde. Parayý ödemek için çantamý açýyorum, cüzdan yok... Kendim bile aradýðým bir þeyi zar zor bulduðum çantamýn içindeki cüzdan kayýp. Altlara mý düþtü acaba? Adres defterimin arasýna girmiþ olabilir. Nereye gitti bu? Yok. Çalýnmýþ... Hangi maharetli el aldýysa almýþ. Yok.Yok iþte. Tam kasanýn önündeyim, poþetler marketin arabasýna yüklenmiþ, ben hala çantamdaki olmayan cüzdanýmý arýyorum. Buralarda bir yerlerde olmalý, daha demin buradaydý. Poþetlerden birinin içine düþmüþ olabilir mi? Nafile. Uzun yorgun kuyruk, iþimi bitirmemi dört gözle, sabýrsýzca ve olabildiðince kibar bekliyor. Biri bir þey mi dedi? Kuyruktaki o þapkalý adam biraz kýzgýnca bakýyor gibi. Aramaktan vazgeçmeliyim artýk. Ýptal etmeliyim aldýklarýmý. “Anla artýk, bal gibi çaldýrmýþsýn, baþýn raflarda sen saf saf dolanýrken, tilkiler sarmýþ çevreni. Seni kaz seni. Seni tedbirsiz seni.” -Ben böyle üzülürken öteki ben de dalgasýný geçmeye devam ediyor. “Hadi evine git artýk, yapacaðýn bir þey yok, üzülmenin faydasý da. Bu iþleri son saatlere býrakýrsan, olacaðý bu. Ama önce karakola.” Karakoldan çýkarken hala köþe bucak aranmaya devam ediyordu gözlerim. Bir mucize olacak da, yýllardýr kullandýðým eprimiþ derili cüzdaným; “þaka yaptým, iþte buradayým” diyip ortaya çýkacak diye bekliyordum. O akþam, komþudan aldýðým parayla taksi paramý ödedim. Nüfus cüzdaným, sürücü belgem, kredi kartlarým, oðluþumun, yeðenlerimin her cüzdanýmý açtýðýmda beliren bebiþ yüzleri hep birlik olup bayram boyunca beni terk ettiler sanki. Kimliksiz bir dokuz gün; biri kim olduðumu sorsa, kendimi kanýtlayacak hiçbir belgem olmadan, kabus dolu dokuz gün, dokuz gece evden dýþarý çýkamadým.

Maðazadaki genç kadýnýn kederli nemli gözleri beni terk etmemekte direniyordu o gece. Tam o sýrada televizyondaki haberler arasýnda dolanýrken bir habere takýldý gözlerim; Emniyet Genel Müdürlüðünden bir basýn açýklamasýydý bu, ve o sýkýntýlý günün akþamý için oldukça dikkat çekiciydi. Ülke genelinde mala karþý suç iþlemede, bir önceki yýla oranla 2005 yýlýnda -bildirilmeyenler hariç- % 48’lik bir týrmanýþtan bahsediliyordu. Basýn sözcüsü, 2004 yýlýnda % 38 olan aydýnlatma oranýnýn 2005’te % 28 olarak gerçekleþtiðini söylüyordu. -Rakamlara bakýlýrsa yan kesiciler güvenilir yeni metotlar bulmakta kendilerini sürekli geliþtiriyorlardý.- Diðer bir kanalýn haberinde ise, enflasyon canavarýnýn iþinin nasýl bitirildiði anlatýlýyordu. Enflasyon ile suç, ters orantýlý iþliyordu demek, biri düþerken anlaþýlan diðeri tavana vuruyordu.

Eðer bir toplumda, suç oranlarýnda bu kadar tehlikeli bir artýþ var idiyse, sivil toplumlarýn, ilgili kurum ve kuruluþlarýn hemen harekete geçmesi beklenmez miydi? Artýþýn nedenlerinin sosyokültürel, psikolojik ve ekonomik açýlardan irdelenmesi, deðerlendirilmesi ve çözümlerin üretilmesi, hukuki boyutta caydýrýcý tedbirlerin alýnmasý ve gerekli yasalarýn çýkarýlmasý gerekmez miydi? Tedbirler alýnýyordu da bizim mi haberimiz olmuyordu? “Hadi caným” dedi içimdeki ses, “caydýrýcý önlemler alýnmýþ olsa, her gün bu kadar yürütme, kapkaç, hýrsýzlýk suçu iþlenir mi? Son iki senede yalnýzca oturduðun apartmandaki dört hýrsýzlýk olayýný, ne çabuk unutuyorsun. Ýki kez senin kapýný da zorlamadýlar mý? Daha geçenlerde yýlbaþýndan üç gün önce üst kattaki komþunun kýrýlan kapýsýnýn önünde polisin iki elini yana açarak yapacaklarý tek þeyin parmak izi almak olduðunu, “Dýþarý çýkarken kapýlarýnýzý iyice kilitleyin” tembihlerini. Ya iþ yerindeki arkadaþýnýn, annesinin evindeyken uðradýðý silahlý saldýrýyý. Peki, çantasý için yerlerde sürüklenen Sevinç Hanýmýn vücudundaki morluklarýn iyileþmesinin üzerinden kaç gün geçti? Üstelik bunlar yalnýzca kendi çevrendekiler. Yurdun dört bir yanýnda olup bitenlere ne demeli? Hýrsýzlýk, gasp, kapkaç, dolandýrýcýlýk ve yankesicilik vakalarý, binlerce faili meçhul olay. Sonuçta iflah olmaz suçlularla birlikte, güvensiz bir ortamda yaþamak zorunda olan masum insanlar.

Becerilerini geliþtirmek için çaba harcayan dolandýrýcýlar kadar masum vatandaþlarýn da kendilerini koruma yöntemlerini geliþtirmeleri gerekir. Ýþlenen suçlarýn yoðun olduðu bölgeler, olasý tüm mekânlar, zamanlar ve yöntemler bir araya getirilip deðerlendirilerek etkili tedbirler üretilebilir. Ýnsanlar, sýk sýk yapýlan hatýrlatma ve duyurularla uyarýlabilir ve medya yoluyla bilgilendirilebilir. Kalabalýk mekânlarýn sorumluluklarý artýrýlýp, koruma görevlileri, kameralar gibi kontrol sistemleri zorunlu hale getirilebilir. Ve tüm bunlarýn ötesinde, asýl yapýlmasý gereken þey, suç oranlarýndaki bu denli tehlikeli artýþýn altýnda yatan temel nedenleri mercek altýna almak ve köklü çözümler getirmektir.

Birey olmaya giden yolda ilk adým insanýn yiyecek, içecek, barýnma gibi en temel fizyolojik ihtiyaçlarýnýn karþýlanmasýdýr. Ýkinci adýmda ise güven gereksinimi vardýr. Üçüncü adýmda beklentiler, baþkalarý tarafýndan kabul ve saygý görme, aidiyet ve sevgi þeklinde belirir. Son aþama ise var olma duygusunun tatmini, kiþiliðinin baþkalarýndan ziyade kendisi tarafýndan onaylanmasý, yani kendini gerçekleþtirmektir ve bu süreç yaþam boyu devam eder. Ve bir toplum ancak bu son mertebeye ulaþabilmiþ insanlar aracýlýðýyla sosyokültürel geliþimini tamamlayabilir.

Ne yazýk ki daha birinci ve ikinci basamaklardaki kuyruklarda bekleye bekleye umutlar gibi yaþamlar da bir bir tükenip yok olmakta. Bu durumda güven duygusu tatmin edilmeyen bireyin toplumdaki diðer insanlara saygý duymasýný, onlarý sevmesini, çevresindekilere empati beslemesini ve yararlý bir þeyler üretmesini beklemek ne kadar gerçekçi olabilir?