Tarih boyunca istihbarat çeþitli aþamalardan geçmiþtir. Bunlarýn en çok bilinen ve en eskisi olan Ýnsan Ýstihbaratýdýr (HUMÝNT veya Human intelligenc). Ýstihbarat kaba anlamýyla ikiye ayrýlmaktadýr: Klasik Ýstihbarat ile Modern Ýstihbarat. Dünyada bilinen onlarca ülke istihbaratý mevcut olmakla birlikte, ülkeden ülkeye ihtiyaca göre deðiþiklik arz etmektedir. Ülkenin ekonomik-sýnai ve coðrafyasýna göre deðiþen bu müthiþ organ çalýþma tarzlarýyla farklýlýk göstermektedir. Ancak özellikle Modern Ýstihbaratta ülkeler arasýnda iþ birliliðinin yaný sýra, ortak terminoloji göze çarpmaktadýr. Buna kýsaca JARGON denilmektedir. Dünyanýn en ünlü istihbarat teþkilatlarý ise: KGB (sonra FSB ve SVR), MOSSAD, MI6, CIA dýr. Bu servislerin Dünyada ün kazanmasýnýn yaný sýra yurtdýþý operasyonlar yaparak sýk sýk medyaya konu edilmiþlerdir. Modern istihbarattýn en büyük özelliði ise teknik olarak daha profesyonel olmasýdýr. Bunun anlamý ise; gelen her bilgi ham madde olarak kabul edildikten sonra deðerlendirir ve iþlenir. Ýþlendikten sonra ise gereken (ilgili) yerlere servise olarak sunulur. Bu teknik ihmal edildiði takdirde, varýlan sonuçlar karþý aldatmalarla dolu olcaðý ihtimali her zaman var olacaktýr. Özellikle çaðýmýzda “belge/bilgi/duyum” la (bazen de çakýþan) dolu olduðunu düþünerekten deðerlendirilmelidir. Bu kargaþadan çýkmak için genel bir uygulamayý dile getirmek istiyoruz. Belge ve bilgilerdeki çeþitliliðin beraberinde kaynak tespiti getirir, böylece genellikle elde edilen malzemeler açýk kaynaklar, yarý kapalý kaynaklar ve kapalý kaynaklar diye üçe bölünür. Ayný zamanda kaynaklarýnda tasnifi; çok emin kaynaklar, emin kaynaklar, güvenirlirliði þüpheli olan kaynaklar ve güvenilmez kaynaklar diye dörtte bölünür. Kaynak türü olarak; karþýlýklý diyalog, haberleþme (sözlü ve þifahi konuþmalar , konuþmalarýn (telsiz, internet ve telli), yazýþmalarýn olduðu kaynaklar (gizli ve açýk kaðýt üzerinde olan) ve arþiv ve dosyalarýn oluþturduðu kaynaklar (birer bilgi deposu olan yerler). Burada unutulmamasý gereken çok önemli nokta ise; “Ýstihbarat üretimidir”. Ýstihbarat üretiminde çeþitli kaynaklardan yararlanýlýr. Bu alanda faaliyet gösteren tüm istihbarat kuruluþlarýnda kaynak daðýlýmýnýn, kapalý kaynak için yüzde 10, elektronik ve teknik kaynaklar için 5, açýk ve yarý açýk kaynaklar için yüzde 85 olduðu kabul edilir. (1)
Görüldüðü gibi ham maddeleri yararlý hale getirmek istihbari anlamda ne kadar önemlidir. Bu önlemlerin çoðu yanlýþ bilginin sisteme girmesini engellemek içindir. Bu olayý açýklýða çýkarttýktan sonra ikinci önemli noktaya intikal etmemiz gerekir. Deðinmemiz gereken ikinci nokta ise: Dünyadaki istihbaratýn yapý ve benzerlikleri. Genel olarak ülke istihbaratýný incelediðimizde hemen hemen hepsinin çeþitli amaçlarý olan bir topluluk halinde hareket ettiðini görürüz. Bunu en fazla hedef alanlarý açýsýndan görüyoruz; söyle ki bir ülkede Siyasi, Askeri, Ekonomik, Sosyal, Sýnai-Teknolojik, Bilimsel, Meteorolojik-Kartograf, Ekolojik, Arkeolojik, Biyografik, Terörizm – Ýllegal Faaliyetler Ýstihbaratýna rastlayabiliriz. (2) Bunun tamamýna ise belirli ülkenin Ýstihbari gücünü temsil etmektedir. Birden çok istihbarat teþkilatlarýnýn ülke güvenliði için çalýþtýðýný görürüz. Buna topluluk sistemi (community system) denmektedir. Bu çalýþmanýn tamamý bir ülkenin toplam istihbari gücünü (kapasitesini) ifade eder. Genel olarak Ýstihbaratýn geniþ ya da dar bir “çekirdek kadrosu”, özel yetiþtirilip eðitilmiþ, uzun süre devamlý deneyim kazanmýþ, iþleri ve yönetimi belirli bir hiyerarþi içinde elinde tutan kimselerden oluþmuþ bir insan gücü mevcuttur. (3) Ýstihbaratta genellikle, esas kadro (devamlý), geçici kadrolar (fahri veya ödeme karþýlý görev yapanlar), angaje edilmiþ ajanlar (kýsa veya uzun süreli çalýþanlar) ve gönüllü muhbirler ( konuyu bilen ve yaþamýþ kimseler) olarak dört çeþit eleman vardýr. Alýnan kiþilerin eðitimi, doðal yetenek ve disiplini, servis için esastýr. Çünkü, “ham madde” dediðimiz bilgilerin toplanmasý, deðerlendirilmesi (fabrikasyonlarýn tespiti gibi), bir sýzmanýn (Penetration) veya köstebek tespitinde ve angaje edilmiþ birinin tespiti için önemlidir. Kýsacasý, elemanlarýn kalitesi arttýðý oranda elde edilen bilgilerin veyahut yapýlan iþinde kalitesi artacaktýr. Çünkü, istihbarat teþkilatýnýn yerine getirmesi gereken görev ve sorumluluklarýn yaný sýra aksiliklerle de karþý karþýya pekala kalabilirler. Burada Ýstihbaratçýnýn doðal yetenek ve Ýstihbarat Prensiplerine (4) riayet etmesiyle zorluklarý aþabilir.
Tabi ki araç ve gereçleri de unutmamak gerekir. Çünkü modern istihbaratýn en önemli özelliklerinden biri de kullanýlan yüksek teknolojidir. Genel bakýmdan Devletler, Ýstihbarata ayýrdýðý kaynak harcama konularýnda (Amerika’da 11 Eylül saldýrýsý akabinde olduðu gibi) zaman bakýmdan farklýlýklar göstermiþtir. Bu ihtilaflar, Ýnsana mý yoksa Teknolojiye mi daha fazla fon harcanmalý sorusunu akla getirmektedir?
Genel olarak teknik istihbarat þöyle sýnýflandýrýlýr: Siber Ýstihbarat, Telemetrik (mesafe ölçme) istihbarat (Telint), Radarlar Ýstihbarat (radint), Uydular, uzay araçlarý ve istihbaratý, Görüntü/Fotoðraf istihbaratý (Photint/Ýmagery), Echelon sistemi (devkulak), Dinleme Ýstihbarat (Comint ve Sigint), Elektronik Ýstihbarat (Elint). (5)
Yukarýda saydýðýmýz teknik istihbarat araçlarýný tek tek açýklamak konumuz açýsýndan elzem görmüyorum. Ancak ülkelerin bu tür çalýþmalara ayýrdýðý kaynak ve emeði düþünmek, olayýn büyüklüðünü anlamamýzý kolaylaþtýrýr. Geliþmiþ ülkeler önce kendi güvenlikleri için yýlda milyarlarca dolar bu tür çalýþmalar için harcamaktadýr.

Dipnotlar:

(1) Kemal GIRGIN, Uluslararasý Ýliþkiler Modern Ýstihbarat ve Türkiye, Okumuþ Adam yayýnlarý, Ýstanbul Nisan 2003, s.490.
(2) Bu konuda (daha deðiþik bir biçimde anlatan) ayrýntýlý bilgi için: Avrasya Dosyasý, Ýstihbarat Özel, Yaz 2002, s.115. ve Prof.Dr. SHERMAN KENT, Stratejik Ýstihbarat, Avrasya Stratejik Araþtýrmalar Merkezi yayýnlarý. s.24-30.
(3) Kemal GIRGIN, a.g.e, s.424.
(4) Ýstihbaratçýnýn uymasý genel prensipleri kýsacasý söyle özetleyebiliriz:
1.Ketumiyet ve gizlilik.
2.Þüphecilik ve ihtiyat (aþýrýya gitmemek kaydýyla).
3.Ýstihbaratta (4H): Her þey+herkes+her yer+her zaman.
4.Ýrdeleme (dedikodulara dikkat ederek).
5.Koruma (karþýdan sýzmalara dikkat etme veya buna casuslukla mücadele (Kontrespiyonaj )).
6.Dost var/Dost yok (devamlý dost yada devamlý düþman yok ilkesine dikkat etmek )
7. Aldatma/Hile/Þaþýrtmacanýn rolü (burada savaþ hilelerine dikkat edilmesi gerekir).
(5) Kemal GIRGIN , a.g.e., s.279-379.