Ali Osman ÖZTÜRK

Þiir, halkýmýzýn yabancý olduðu bir konu deðil. Hatta denilebilir ki, nüfusunun %99’u þair bir ülkeyiz; insaný âþýk olduðunda derhal þiire sarýlan, yani bir anlamda “Aþk’ý þiir sanan” kaç ülke sayabilirsiniz? “Þiir’i aþk sanan” dersek belki kimseye haksýzlýk etmemiþ oluruz. Çünkü þiir söyleyenlerine “Âþýk” adý veren ender ülkelerden biriyiz her halükarda. Peki, piyasada satýlan kitaplarýn sayýsýna bakýlýrsa aslýnda o denli yazýnsever, þiirsever olmadýðýmýz da ortada. Þiire, yazýna karþý neden böyle mesafeli/ duyarsýzýz anlamýyorum. Sanýrým biz kendi þiirimizden, kendi sesimizden baþkasýný beðenmiyoruz herhalde. Bin üç yüz yirmi sekiz yýlýnda basýlmýþ ve o günün diliyle yazýlmýþ bir Nasreddin Hoca fýkrasý ile örnekleyelim (1):

Bir gün Hoca hemame girüb bakar ki. kimse yok, caný sýkýlub kayabaþý söylemege baþlar. Kendine sedasý güzel gelür. Kendi kendine der ki, çünki böyle hub sedam vardýr, deyüb haman hemamdan çýkub toðru minareye çýkar. Vakitlerde öyle vakti imiþ. Temcid okumaða baþlar. Bir adam aþaðýdan bakar ki, bir adam vakitsiz temcid okur. Behey nadan, böyle kiraye seda ile vakitsiz temcid okunur mu? - didikte Hoca haman aþaðý inüb eyder: Ah, ne ola idi, bir hayýr sahibi bir hemam yaptýrsa idi, bizi bu kireye sedadan kurtara idi, - dimiþ.

Þimdi bu fýkranýn elbette þiirle doðrudan ilgisi yok. Fakat Nasreddin Hocanýn esprilerinde hep þiirce bir eda vardýr. Hani sormuþlar, “Hocam Kýþý mý seversin, yazý mý?” Demiþ ki, “baharýn suyu mu çýktý?” Hoþ bir dize de olabilirdi bu kanýmca. Ýllaki þiiri Nasreddin ile bir araya getirmek istiyorum ya, bir fýkra da ben uydurayým: Hoca’ya sormuþlar “romaný mý seversin, öyküyü mü?” “Niye þiirin suyu mu çýktý?” demiþ. Sahi Hoca’nýn þiirle arasý nasýldý hiç merak ettiniz mi? Kayabaþý okuyan bir kiþi þiiri sevmez mi?

„Rivayet olunur ki, Hoca her ilimde mahir ve her kanda kâmil imiþ. Talebe kendinden ders okutmak istedikde kudurinden baþka kitab okutmaz imiþ. Bazýlarý dirler, kuduri okudurken keþf ü keramet sahibi olmuþ. Kuduri okutmasýnýñ sebebi bu imiþ dirler“

Kuduri (362-428h.) kimdir derseniz; Münazara ve mübahasayý (tartýþmayý) çok arzu eden, hatta yaþamýnýn büyük bölümünü böyle geçirmiþ, çok güzel bir ifadeye sahip olduðundan, tatlý beyanlarý ile birçoklarýný“ (2) söylediklerine ikna edebilen bir kiþi. Tevekkeli Nasreddin Hoca’nýn ikna yeteneðini nasýl geliþtirdiði belli. Ama þiir konusunda pek yetenekli olduðu söylenemez: Gerçi esin/ ilham perilerinin zaman zaman kendisini ziyaret ettiði fýkralarýndan anlaþýlýyor, lakin denemelerini kendisi de beðenmemiþtir herhalde. Bakýnýz;

Bir gice Hoca: bere meded, kalk karý mumý yakdýkda kalemi, dividi getürüb Hoca dahi yazdý. Karýsý: caným efendi, yazdýðýný okusana, - didi. Hoca dahi: yeþil yaprak arasýnda kara tavuk, kýzýl burnu, - dimiþ.

Görüldüðü gibi not ettiði dizenin þiir evreni fena deðil. Yarattýðý renk kontrastý resim sanatýndan da az çok anladýðýný ele veriyor. Çevre duyarlýlýðý üst düzeyde. Yeþil fon önünde siyah rengin simgeselliði kýzýl renkle vurgulanmýþ. “Burun” sözcüðünün gönderme yaptýðý alan ise oldukça geniþ: burun içkiden mi kýzarmýþ, yediði tokattan mý anlaþýlmýyor. Ýnsan her þeye burnunu sokarsa baþýna kýrmýzý bela mý gelir demek istiyor, yoksa tavuk gibi eþelenirsen, ibiðini etini bir güzel kýzartýrlar mý demek istiyor, kim bilir? Gördüðünüz gibi çaðrýþým yelpazesi oldukça geniþlemeye eðilimli.

Bu þiir kýrýntýsýnýn tek bir kusuru var, çok kýsa ve tek örnek. Bir baþka fýkrasýnda Farsça þiir bildiði iddiasýyla karþýmýza çýkar, ama dinleyenlerin tepkisinden pek baþarýlý olamadýðý anlaþýlýyor:

Bir gün Hocaya bir kaç efendiler gelüb eyderler: Sen okur yazarsýñ, amma farisi bilmezsiñ. Hoca eyder: Niçün bilmem?! Eger bilürseñ beyt oku diñleyelim, - dirler. Hoca buný okur. Beyt: Reftem becay serviler gördüm/. tokuz hordadem amed/ Teyr kaçý abarladým/ bir kaçýný tarla mireved (Bir yere geldim serviler gördüm/ Dokuz mayýsým geldi/ Bir kaç kuþu aparladým/ Bir kaçý tarlaya gitti)**,- didikte mollalar: eyvallah, - deyüb deyüb giderler.

Gerçi Nasreddin Hoca’nýn fýkralarý genellikle þiirsel bir söyleyiþi barýndýrýyor, daha doðrusu esprileri yan yana, alt alta getirdiðinizde bile lirik bir edaya ulaþýyorsunuz, ama o kadar. Daha çok acemi bir þair olarak fazla zorlamamýþ kendini Hocamýz benim gibi. Hani meþhur bir fýkrasý vardýr onun:

Bir gün Hoca biriniñ baðýnda zerdalý agacýna çýkub yer iken sahibi gelüb: bere herif, neylersiñ bunda? - didikde Hoca iyder: Bülbülim, öterim, - dir. Baðcý: öt bakayým, - dir. Hoca dahi ötmege baþlar. Herif görüb: behey adam, bu terennümdir, - didikde Hoca iyder: Acemi bülbül bu derece öter, - dimiþ.

Ýzninizle yazýyý Hoca’nýn esprilerinden kotarýlmýþ bir þiirle bitirelim:

Nasreddin Hoca'nýn Þiiri

Ye kürküm ye,
Parayý veren düdüðü çalar;
Düþmesem inecektim,
Sen de haklýsýn.

Hiç ipe un serilürmi?
Ýþte, virmege köñlüm yokdýr.
Ben kendimi balýk sandým,
Keþki her gün bayram olsa!

Bugün ayýn kaçudur?
Bilmem, ay alub satdýðým yokdur.
Eski aylarý niderler?
Kýrpar da yýldýz iderler.     

Savuluñ kardaþlar, karnýmda yanðýn var!
Aðaçtan öte yol vardýr.
Zahirde ikram kürkedir, te’amý dahi ol yesün
Aþýñ kim yedise gerdege ol girsün!

Yorðan getdi, gavða bitdi,
Öte dünyada ne var?- didikde,
Katýrlarýný ürkütmezseñ, bir þey yokdýr,
Tavþanýñ suyýnýñ suyýdýr.

Al abdestini vir pabucýmý!
geç, yigidim, geç,
Halt itme yüri var nar getür
Yetiþmek isterseñ, sen dahi nýþadýr sür.

---------------------------------------
*) 13 Mayýs 2006 tarihinde Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi’nde gerçekleþtirilen III. Troia Þiir Günleri’nde sunulmuþtur.

**) Farsçadan çeviri için Prof. Dr. Mikail Bayram'a çok teþekkür ederim.

1) Fýkralar “Meþhur ve Mütearif Hoca Nasreddin Letaifi.”, Folklor / Edebiyat, 2, Çevirimyazý: Naile Hacýyeva . Yay. Haz.: Ali Osman Öztürk, 10, Temmuz-Aðustos 1997: 133-154’den alýnmýþtýr.

2) Hanefî imâmlarýndan Ebu Hamid Ýsfahanî ile birçok sohbetlerde bulunmuþlardýr. Hanefî mezhep olup birçok büyük meþayihten hadîs-i þerif rivayet eylemiþtir. Hatip Baðdadî, kendisini büyük me þayihler zümresinde zikretmiþlerdir. http://www.davetci.com/d_biyografi/biyografi_kuduri.htm