‘Women free office’ (Bayan çalýþandan arýndýrýlmýþ ofis olarak tercüme edebilirim) kavramýný ilk ortaya attýðýmda Finlandiya’da ki Ýnsan Kaynaklarý departmanýnda arkadaþlarým bu konuda bir çok farklý yorum yapmýþtý. Ýnanmazsýnýz ama tam beþ senedir çalýþtýðým ofise bir tane bile diþi kuþ girmedi. Burada son iki yýlda Suudi Arabistan’a vize almayý baþaran üç bayaný ve nadiren ziyaret eden eþlerimizi istisna geçiyorum.
Neden mi kadýn çalýþmýyor? Bir kadýnýn istihdamý için cinslerin fiziksel olarak ayrý çalýþacaklarý mekaný oluþturmanýz gerekiyor, bu yetmezmiþ gibi onlara ayrý sosyal mekanlar, tuvalet ve benzer olanaklarý saðlayacaksýnýz. Hadi bunlarý yaptýnýz! Ne olacak? Yanyana oturup çalýþamadýðýnýz için, ayný ofiste çalýþtýðýnýz biriyle telekonferans yapmak zorunda kalacaksýnýz. Bayan eleman müþteriye ziyarete gidemeyecek, yöneticisi veya elemaný ile görüþemeyecek. Yani istediðiniz sinerjiyi bir türlü yaratamayacaksýnýz. Açýkcasý kadýn istihdam etmek firmalara hiçbir yarar saðlamýyor, aksine Çalýþma Bakanlýðý’dan yapýlan kontrollerin sayýsýnýn artmasý, pratikte iki farklý ofis ile uðraþmak gibi yükler biniyor.
Kadýnlar orada çalýþmýyor mu diye düþünebilirsiniz? Aksine çalýþýyorlar tabi. Bankalarýn kadýnlar þubesinde. Bu da nedir diye sorabilirsiniz? Daha önceden bahsettiðim lokantalar gibi burada ‘aile bankasý’ diye bir kavram yok, onun yerine iþi tamamýyla ayýrmýþlar. Kadýnlar ancak bankalarýn bazý þubelerinde mevcut olan kadýnlar kýsmýndan iþlem yapabiliyorlar. O kadar da yadsýmayýn, en azýndan ATM’ler tüm halka açýk! Bunun yanýnda saðlýk sektöründe yoðun olarak kadýn çalýþýyor, hastanelerde çoðunlukla müþteri temsilcisi, hemþire ve kimi zaman doktor olarak, ayrýca eðitim sektöründe öðretmen olarak çalýþýyorlar. Daha da farklý olarak, bir önceki yazýmda da belirttiðim üzere düðünlerde ve sadece kadýnlara açýk toplantý ve organizasyonlarda görev yapan bayanlarda var. Diðer sektörlerde de çalýþan kadýnlar var, ama bunlarýn sayýsý gerçekten çok az.
Ama bu iþkollarýndan ayrý, kadýnlarýn büyük çoðunluðu evlerde hizmetçi olarak çalýþýyor. Onlar Suudlu sponsorlarý tarafýndan Hindistan, Pakistan, Filipinler, Bangaledeþ, Sri Lanka, Somali, Sudan v.b. ülkelerden gelen yaklaþýk olarak 200$ aylýk (tabi sponsorlarý maaþlarýný ödemek isterse) ile 7 gün 24 saat çalýþan ve burada köleleþtirilen kadýnlar. Ýlk iki yýl kazandýklarý para acentalarýna verdikleri komisyona gidiyor. Ancak ondan sonra gerçek anlamda ülkelerine para gönderiyorlar. Ama bu konuda o kadar acýklý hikayeler var ki bilemezsiniz. Bir tanesini size anlatayým. Kenya elçiliðinde tanýdýðýmýz bir diplomat arkadaþýmýz anlatmýþtý. Kenyalý bir kadýn çalýþtýðý evden kaçýp elçiliðe sýðýnmýþ, o sebeple hikaye duyulmuþtu. Kadýn eve geldiði günden kaçtýðý güne kadar 3 yýl boyunca býrakýn ülkesine gitmeyi, býrakýn baþka þehirde gezmeyi, evin kapýsýndan dýþarý bile çýkmamýþ, günün herhangi bir saatinde ne zaman ihtiyaç olsa çalýþmasýnýn yanýnda, evin erkekleri tarafýndan tecavüze uðramýþ ve ayný zamanda cinsel köle olarakta kullanýlmýþtý. Sponsorlara mý ne oldu? Muhtemelen bir þey olmamýþtýr, bu iþler uygun bir yolla kapatýlýyor bu ülkede. Tabi bu ekstrem bir örnek! Ama benzer haberleri ya da bir hizmetçinin kayýp düþerek ölmesi, ya da intihar etmesi gibi acýklý olaylarý gazetelerde okuyabiliyorsunuz. Ne kadarý gerçek ne kadarý haberin karartýlmasýdýr onu bilmeniz zor. Sonuç olarak bu ülkede aleni olarak sansür uygulanýyor. Bu arada þunu da belirtmeliyim ki, bu kadýnlardan þanslý olanlarý yabancýlarýn yaþadýðý sitelerde en az iki kat maaþla iþ buluyor, ve akþamlarýný kendilerine ayýrabiliyor ve hafta sonu tatillerini kullanabiliyor.

Bunlarý Biliyor muydunuz?
- Suudi Arabistan’da hafta sonu Perþembe ve Cuma günleridir.
- Namaz saatleri bütün iþler durur, çalýþanlar namaza gider.
- Öðle tatili Ýtalya ve Ýspanya’dakinden bile uzundur. Kimi þirketlerde mesai akþam geç saatlere kadar devam eder.
- Kadýn ve erkek, istisnalar haricinde ayný yerlerde çalýþamazlar.
- Yurt dýþýna çýkacaðýnýz zaman vize almak zorundasýnýz.


Bu kötü haberleri bir yana býrakýp, kadýnlarýn istihdamý ile ilgili birkaç bilgi daha vereyim. Son üç beþ yýl öncesine kadar pratikte hiçbir Suudlu kadýn çalýþmýyordu. Rakamlarý gerçekten çok azdý. Son zamanlarda yoðun olarak iþe alým yapýldý. Özellikle bankalarýn bayanlar kýsmý yeni yeni açýlmaya baþladý, öncesinde bu þubeler ve buralarda çalýþacak iþgücü mevcut deðildi. Aslýna bakarsanýz þu andaki rakamlarda çok deðildir, özel sektörde mevcut kadýn çalýþanlarýn taþ çatlasa %5’i Suudludur. Yukarýda bahsettiðim hizmetçiler haricinde diðer iþkollarýnda farklý farklý ülkelerden yüzbinlerce yabancý kadýn çalýþýyor. Eskiden havacýlýk ve saðlýk sektöründe yoðun avrupalý, amerikalýlar çalýþýrken, 2003 yýlýnda baþlayan terorizm ile birlikte bunlarýn sayýsý belirgin olarak düþtü. Örneðin Suudi Arabistan havayolunun bayan uçuþ ekibi çoðunlukla Filipinli ve bölgedeki arap ülkelerinden gelen hanýmlardan oluþuyor, erkek uçuþ ekibinin tamamý ise Suudlu.
Erkeklerde ise durum biraz daha umut verici. Kadýn ve erkek tüm çalýþanlarýn esas alýndýðý 2005 yýlý rakamlarý ile kamu sektöründe çalýþanlarýn çoðunluðu yaklaþýk %90’a yakýný Suudlu, sayýlarý 800,000 civarýnda. Ama iþ özel sektöre geldiðinde rakamlar hem katlanýyor, hem de oran aksi yöne dönüyor. 2007 yýlý rakamlarý sayýlarý 7 milyon civarýnda olan yabancý içerisinde çalýþabilen nüfus olan yaklaþýk 5.5 milyon insan özel sektörde çalýþýyor, buda yaklaþýk %85’ler üzeri bir orana ulaþýyor. Daha önceki yazýlarýmda da belirttiðim üzere, þoförler büyük bir oran teþkil ediyor. Toplam çalýþan nüfus içerisinde ise yabancý çalýþanlarýn oraný %70 üzeri olarak tahmin ediliyor. Aslýna bakarsanýz bu oran GCC olarak adlandýrýlan 6 körfez ülkesi içerisinde en yüksek oranlardan biri. Tabii bu arada kaçak yabancý iþçileri saymýyorum. Onlarýn sayýsýný kimse bilmiyor. Her yýl yapýlan Haç görevinden sonra bir miktar insan bir yolunu bulup burada kalýyor. Bu insanlarýn çoðunluðu Mekke’ye yakýn olan, bir anlamda Suudi Arabistan’ýn Ýstanbul’u diyeceðimiz Cidde’de (eskiden bu benzetme daha doðruydu, ama krallýðýn kamu dairelerini Riyad’a taþýmasýndan sonra, iki þehir arasýnda denge oluþtu) ve yakýn þehirlerde yaþýyor. ,
Suudi hükümeti þirketlerin lokal elemanlarý iþe almasý için ‘Saudization’ isimli bir iþe alým politikasý uyguluyor. Suudlaþtýrma olarak da anabileceðimiz bu sistem, 20’den fazla eleman çalýþan þirketlerin belli bir oranda Suudlu’yu iþe almasýný öngörüyor. Bu yüzde sektör bazýnda öngörülen tavana kadar her yýl %5 artýyor. Bu oraný tutturamayan þirketlerin yabancý eleman alýmlarýnda zorluklar çýkarýlýyor. Bu oran ilk yýl %15 ile baþlýyordu. Þirketler bu iþin üstesinden gelmek için farklý yöntemler buluyor. Kalifiye Suudlularýn yanýnda iþi gücü olmayan elemanlarý þirketlere ucuz ücretlerle iþe alýp, kaydediyor. Genelde bu elemanlar iþe gelmeyip, sadece aydan aya maaþýný alýyor. Türkiye’de benzer bir hadise bir aralar ATM memurlarý olarak gündeme düþmüþtü. Tabii bu para az geldiði için, adamlar baþka þirketlerde kendini iþe aldýrýyor. Çalýþma bakanlýðý da buna karþý adýmlar atýp Sosyal sigorta sisteminde onlarýn kayýtlarýný kontrol edip çift iþi olanlarý tesbit ediyor, ve onlarý siliyor. Anlayacaðýnýz üzere bu konuda Çalýþma bakanlýðý ve þirketler arasýnda tam bir kural koyma ve bu kurallarýn etrafýndan dolanmak için çözüm üretme mücadelesi yaþanýyor.
Yukarýda da bahsetmiþtim. Burada çalýþabilmeniz için bir sponsorunuzun olmasý lazým. Sponsor çalýþanlardan tamamýyla sorumlu. Çalýþanýn býrak kendi ile alakalý illegal durumlardan tutun üçüncü kiþilere karþý verdiði zararlara kadar sponsorda sorumlu tutuluyor. Hal böyle olunca çoðu sirkette çalýþanlar üzerinde ciddi baskýlar uygulanýyor. Örneðin ülkeye giriþ yapýp oturma izni aldýktan sonra, pasaportlarýnýza þirket tarafýndan el konuluyor, ülke dýþýna izinsiz çýkmanýz veya kaçmanýz engelleniyor. Ayrýca baþka mekanizmalarda kullanýlýyor. Örneðin burasý yurt dýþýna çýkmak için vize almanýz gereken ender ülkelerden biri! Tabii bu kural biraz önce de bahsettiðim sebep ile sadece yabancýlara uygulanýyor. Vizeleri çeþit çeþit. ‘Exit reentry’ (Geri dönmek üzere çýkýþ) vizesi olarak tanýmlayacaðým bu vize gerek tek seferlik gerekse belli bir süre içerisinde bir çok seferlik olarak veriliyor. Onun yanýnda ‘exit’ vizesi var ký bu artýk ülkeden ayrýldýðýnýzi gösteriyor. Bunun yanýnda çalýþtýðýnýz þirketler bazen belli bir süre ülkeye giriþinizi engelleyecek çýkýþ vizeleri de verebiliyor. Bunun aksine benim ki gibi iyi niyetli þirketler onlar adýna alýnmýþ vizeyi baþka bir þirkette kullanarak çalýþmanýz için gerektiðinde sizi serbest býrakabiliyorlar.
Burada çalýþma saatleri kamu dairelerinde sabah saat 07:30 da baþlýyor, yaklaþýk ikindi namazý öncesi bitiyor. Uluslar arasý þirketler genelde 08:00 veya 09:00 arasý baþlayýp 17:00 veya 18:00 arasý paydos ediyorlar. Lokal þirketlerde farklýlýklar olmak üzere sabah saat 09:00 gibi baþlarlar ve öðle namazýnakadar devam eder, akabinde saat 16:00 gibi tekrar çalýþmaya baþlayýp akþam saatlerinde mesaiyi bitirirler. Bunlarýn çeþitli versiyonlarýna rastlamak mümkün.
Yukarýda okuduðunuz gibi kendine özgü kurallarýyla ilginç bir ülkede yaþýyorum. Tabi her þirket bu kurallarý adýmý adýmýna takip etmiyor. Burasý da o açýdan Türkiye’ye benziyor. Kurallar tanýmlanmýþ ama uygulamada zenginlik söz konusu :)
Bir sonraki yazýmda yabancýlarýn hayatýndan bahsedeceðim. Tabi burada da farklý standartlar var. Benim gibi lüks sitelerde yaþayanlar, yerli halk ile beraber yaþayan genellikle bölgedeki diðer arap ülkelerinden gelenler ve son olarakta ya sponsorlarýnýn evinde ya da þehrin varoþlarýnda yaþayan kiþiler. Benim yazým aðýrlýklý olarak benim yaþadýðým hayat üzerine yoðunlaþacak ama diðerlerinde de bahsetmeden geçmeyeceðim.



Eralp Elli
10 Temmuz 2007
Riyad
www.eralpelli.com