KIS KELMEDEN



Sýyakta aruv bir ayaz bardý.terezeler þýngýr þýngýr sallanýbyatýrdý. Belli ki tavlarga kar cavyatýrý.Bir eki künge kalmaz köyge de cavardý.Köydün collarý kapanýr,þeþmeler tonmaga baslardý.

Cazdýn sýcak künlerinde hem harmanman uðraþatandýlar hem de kýslýk hazýrlýklarýný casaytandýlar.

Kýstan baslap agýldaki,arandaki mallardýn astýndaki pisliklerdi kolarbalarýna kürep bakþada tüz bir cerge tögetandýlar.Bu töktükleri pislik cerden bir karýs cogarda bolyaktay tüzeltip cayatandýlar.Bütün bir kýs,bahar ve cazda tökülgen pislikler cazýn küneþte aruv etip kuruganda bunu belmen dört köþe etip kesetandýlar. Bu tezekleridi kýs boldumu cagatandýlar.Cazýn bundan baska,taze pisliklerdi bikeler kollarýný sývazlap tasga,duvarga capýþtýrýp kurutatandýlar.bu capaþalardý da kýs bolganda cagýp üydü cýlýtatandýlar. Agaþlardýn pýtanma zamanýnda kestiklerini kurutup , kiþikiy kiþikiy tuvrap bir yerge ciyatandýlar. Köyde kömür cagýlmaytandý. Üyler kerpiþten boldugu üþün cazda serin boladý. Kýs kelgende zobada tezekdi cagtýmýydý üydün iþi fýrýnday bolurdu. Bazý zamanlar kapýlardý yada terezelerdi aþardýk, köp sýcak boldu dep. Aruv canadý mubarek.

Cokluk zamanýydý köylerde. Para bolmazdý.Biþiy alýnyagý zaman hep harmanga dep alýnýrdý. Harman zamaný kelgende herkesti bir telaþ alatandý. Harman demek iþ demekti.O mahsüller tarladan orakman,þalgýman þalýnýr, elmen toplanýrdý.Tarladý aruv etip týrnavuþlarman týrnaytandýlar. Üken üken atkýlarman o saplar sallarga toldurulup harman yerine cýgýlýrdý. Adamý bolgan býryaktan salman saplardý tasýrken anav yaktan düvenmen aydaytandý. Parasý bolgan patos tutardý. Düvenmen aydangan sap saman bolduktan sonra yabalarman celde atýlýrdý. Samanman maksüldü ayýrdýktan sonra samanlardý sallarga yüklep samanlýkga cýgardýk. Cerde kalgan maksüldü kuþlarga cedirmeden þinikmen ölþüp þuvallarga tolturatandýk. Keliyik cýldýn tugumluklarýný ayýrýp kalganýný satmaga, un yasatmaga, bulgura dep ayýrýp anbarga göz göz arpa biyday, mercimek , nogut, kimyon dep ayýrýp salýrdýk.

Vakit geþirmey satýlyak maksüldü atarbasýna cüklep guluköyüne aketetandýlar. Satýldýktan sonra uyerdeki borþlardý ödep kýs üþün may, seker, þay, kiyim, gazmayý ,tütün yada cigare baska ne kerek bosa onlardý alýp aruv etip cýynardýk.Üyge toz sekerden baska fabrikadan kocaman kocaman þýkatan þekilsiz þay sekerlerinden de alatandýk. Bu sekerdi kesmek üþün özünün kanþýlarý bardý.Her üydede tabýlmaytandý.

Guluköyüne birde un yasatmak üþün ketilatandý. Arbaga þuvallarga doldurulup salýnatan biydaydý cüklep ,atlarmýnan akýrýn akýrýn ketilirdi. Erttemen namazman turulurdu gene. Termenlerde sýra köp bosa bazen eki üþgün kelinmaytandý. Termenge bardýmýydý sýraga kirilip ya parasýmýnan yada biyday karþýlýgý un üyütülürdü. Birde köylerde bazý üylered termen tasý bolurdu. Un bu termen tasýnda üyütülürdü. Yada Üken aðaþ tokmalarmýnan iþi oyuk üken taslarda soga soga un yasalýrdý. Bu ayttýgým pek zor bolurdu.

Köyde bakal bolmadýgýna ya cakýndaki köyge yada guluköyüne ketilatandý. Köyden birövü ketiyik bosa herkes þinikmen biyday,nogut akelip berirdi, aldýryaný aytardý.ketiyik bolgan bir gün avelinden atarbasýný hazýrlardý.Digerþiklerini maylar, epkelerini camar,atlardý týmar eterdi. Erttemen namazman turup, eptegini cer colga þýgardý.Guluköyunda kýrgavesine barýp alyaklarýný alýp , satyaklarýný satýp ekindige kalmadan colga þýgatandýlar. Kisiler en köp cigare üþün ketetandýlar.Açýk tütün, cigare yapragý, zengin bolgan ya da maksülü aruv þýkgan birinci yada harman cigaresi alýrdý özüne. Harman sonu üstü kapalý atarbasýman gýdýratan satýcýlar kelirdi köyge. Arblarýnda leblebili seker, keþiboynuzu, tahin, helva, kapkacak bolurdu.ballarga cam bilyalar,büskütler, gofretler,cüzüm, incir, pýndýk fýstýklar akelirdi. Köydeki tutas kisiler,bikeler caslar, gýzlar, ballar toplanýr alganlarga, satýlganlarga karardý. Kýyýr þýyýr eterlerdi ballar , maga navdu al anavdu al dep. Þenlik bolurdu bulay künler.

Harmandan sonra kýsga biþiy kalmazdý.Bazen harman sonu sonbahardý tabardý.

Cazýn köp iþ bolurdu köyde.hem cazdýn isleri yasalýrdý hemde kýsga hazýrlýk yasamak kerekti. Dallardaki meyveler,yemiþler boldugu zaman bunlar toplanýrdý. Kaysýlar, zerdaliler, erikler, elmalar, viþneler, kirazlar, bademler, hepsi… cerge tökülgenlerdi kirpiler, kuþlar, böcükler cedigi üþün tezden künlük toplaytandýk.terekleri þýrpýp kutuklarga þuvallarga telezlerge salatandýk. Bunlardý üydün þatýsýna þýgarýp ,damga caydýðýmýz naylonlardýn þapýtlardýn üstüne cayardýk.Bazýlarýnýn þekirdeklerini þýgarýp caratandýk. Olayca kurutup þýr etetandýk. Bu þýrlardý kýsta sekermen kaynatýp þýr yasaytandýk. Þýrdý eptek cedikten sonra tatlý dep yada sýpraga tek as dep salatandýk.

Kýs boldumu en caman þiy üydün þatýsýnýn akmasýydý. Karda cavunda persan etetandý. Onun üþün havalar aruv ekende üydün þatýsýný çorak akelip cangýdan aktarýrdýk. Arandýn,samanlýktýn, agýldýn, aþenedin sonra anbardýn þatýlarýnýda aktarýp þýgardýk. Bakþada terin bir kuyuga kireþlerdi töküp üstüne su kuyup onu aruv etip dinlendirirdik.Bu kireþminende üylerdi sývap appaþýk eterdik. Birde bu kireþti agaþlardýn , tereklerdin üstüne cagardýk, týrtýllar böcükler agaþga þýgýp meyvelerdi cemesin dep…

Bundan baska ,mahsüller toplandýktan sonra köylüler üþer beþer toplanýp þayýrlýkta üken kazanlarga su salýp biydaydý kaynatýrdýk. Bu biydaydý tabak tabak toldurup üyerdeki ballarga, kisilerge, caslarga dagýtýrdýk. Kazandakilerdi naylunlarga cayýp cayýp kuruturduk.Kuruttuktan sonra bulgurlardý alýp þuvallarga dolturup salýrdýk anbarga. Bir arüv pilavý boladý bulgurdun. Kýsýn kümesteki tavuklardan köküslerden kesip bulgur pilavýnýn üstüne salýp ciytandýk.

Hayvanlardan savdugumuz sütlerdi takta tuluklarda sallap sallap sarýmay yasardýk. Kiminde makine bar edi. Bizde makinaga þegetandýk.Baharda menim ensüydüðüm agýzdý. Hayvan ballarýný tuvurduktan sonraki sütümen yasadýðýmýz tatlýdý.Sonra peynir basardýk üken kaplarga. Caz kýþ cenedi sosu. Sona koyun tulukarýnda þökelek yasap salýrdýk. Onu en köp sýcak bazlamadýn arasýna sarýmaydý cagýp onunda üstüne þökelek töküp cemesini süyetandý ballar.

Bav zamaný kelgende cüzümlerden evel capraklarýný toplap alýrdýk.Kýsga capraklarýný sarýp cemek üþün.Onlardý aruv etip þeþerdik, kart bolmýyak, taze bolyak ki pisgende avuda dagýlsýn. Capraklardý üken kaplarga tüzgün tüzgün tizip tuzlu suga basýp saklardýk.Cüzümler boldugu zamanda onlardý toplardýk. Sulu sulu cemesi bek aruv boladý cüzümdü. Gene kýsta cemek üþün cüzümlerdi komsularman barabar üken kazanlarda kaynatýp, iþine seker , toprak katýp pekmez yasaytandýk.Bu pekmezlerdi gene tutas konu kamþuga dagýtýp özümüzge taslaganýmýzdý plastik kaplarga bidonlarga salýp cýynastýratandýk.

Birde bostan zamaný bar, o ta þenlik bolatandý köyde. Cazda bostandan toplangan tomatisler, kambalalar,kabaklar, balkabaklarý, biberler, patlýcanlar, gülilanlar ondan sona, kavunlar , karbuzlar gayri aklýnga ne keletan bosa hepsini toplardýk. Kimini cerdik kimini kuruturduk. Kýs üþün birde turþu yasap salýrdýk. Üken bidonlarda þeþit þeþit turþulardý yasardýk.

Bugünkündey herþiy hazýr yasalýp satýladýðý üþün o zamanlar bütün bunalr köylerde kýs hazýrlýðý bolup yasalýrdý. Birde kýsta cemek üþün domatislerdi, kavunlardý biraz ayýrýp samanlýkta samandýn iþinde saklaytandýk. Ne üþün bolsada, o cerdin havasýndan bolsa kerek býzýlmaytandý mübarekler.Kýsta onlardý cemek ayrý bir tatdý bizim üþün. Bostandan topladýgýmýz balkabaklarýnýda zobadýn üstünde kaynatýrdýk, iþine þeker kuyup. Üyde ciyik biþiy kalmadýmý ya þýr ya da kabak pisirip eptekmen ciytandýk.

Bakþada bir aruv aþatan güller bolurdu. Bu güllerdi toplar,saplarýndan ayýrýp cuvar sonrada kazanda kaynatýp reþil etetandýk. Bu reþillerdi kavanozlarka kuyup caz kýþ ciytandýk. Bundan baska bakþadaki zerdalimen, kirazman, viþnemen de reþiler yasap salýrdýk.gene bakþadaki ceviz agaþýndan cevizlerdi toplar , iþindeki cevizdi þotlarman kabýgýný sýndýrýp þýgartýrdýk. Bademlerdi de tutas olay eterdik. Birde bademdi tuzlap cemesi aruv bolatandý.O þýgardýgýmýz cevizmen , bademmen barabar yanýna biyday, nogut, cüzüm katýp aþure yasaytandýk. Kayzaman aþure etilse ballar bayram eterdi. Kýs kelgende en süydügüm þiylerden birövüde talkandý.darýdý aruv etip ügüttükten sonra sekermen karýstýrýp suvman toguduktan sonra cemesi baska bolatandý.

Köyde cakýn komsular, kýsým akrabalar toplanýp þuval þuval unlarmýnan herkesge caymalar aþýlýrdý. Bu eyr hepsinden ta þenlik bolurdu. Bikeler toplanýr, kenþekler, cas gýzlar toplanýr biryaktan hamur yasalýr,biryaktan cayma aþýlýr anav yaktan þacda cayma pisirilirdi. Bir tek cayma ma, bazlamalar,kalakaylar,taba börekler, kasýkbörekler, lokumlar yasalýrdý.Tandýr bar bosa tandýr eptekleri yasalýrdý. Üþ dörtgün sürdügü bolurdu bunun.

Köy cerinde kýstýn pittigi künden kýstýn basladýðý künge gadar kýs hazýrlýgý yasalýrdý. Cangurlardan sonra kar cavdumuydu, köydün tutas collarý kapanýp kalýrdý. Adam boyu kar cavardý. Aksamdan kün aþýk bolurud.gece cavardý ,ertemen bir karagansým üytebedin boyu gadar kar cavgan.kapýdý aþarsýn üyge kar tolar. Mallarga karamak üþün, helaga ketmek üþün,samalýkga,aranga , kümesge , þeþmege ketmek üþün karlardý kürüp kürüp atardýk. Üydün aldýný pitirdikten sonra köydün iþindeki collardý aþmaga uðraþýrdýk. Bir hafat geþmeden karapsýn ki gene ayný bolgan.hadi babam birtta…

Sýyakta aruv bir ayaz bardý.terezeler þýngýr þýngýr sallanýbyatýrdý. Belli ki tavlarga kar cavyatýrý.Bir eki künge kalmaz köyge de cavardý.Köydün collarý kapanýr,þeþmeler tonmaga baslardý.