M.NÝHAT MALKOÇ

     Gerçek adýyla Louis Marie Julien Viaud, bilinen takma adýyla Pierre Loti… Kendisine 1867 yýlýndaki Okyanusya seferi sýrasýnda, Tahitili yerliler tarafýndan “Pierre Loti” ismi verilmiþtir. Loti, Büyük Okyanus’ta yetiþen bir çiçeðin adýdýr, gül anlamýna gelir. O, bir Fransýz yazarý… Denizci bir aileden gelen Pierre, çocukluðunda Latince, Yunanca ve Ýngilizce dillerini öðrenmiþtir. Türkiye’de, özellikle Ýstanbul’da onu tanýmayan, bilmeyen aydýn yok gibidir. Ýstanbul’da Divanyolu’nda bir caddeye, Eyüp’te bir kahvehaneye ve o kahvehanenin bulunduðu tepeye adý verilen bu meþhur yazar Türk dostu olarak bilinir.

     Pierre Loti asker kökenli bir yazardýr. Fransýz Deniz Kuvvetlerinde albaylýða kadar yükselmiþtir. Ýlk romaný Aziyade’nin ilhamýný Ýstanbul’dan almýþtýr. Ýstanbullu bir güzele gönlünü kaptýrmýþtýr. Eserde Osmanlý’dan kesitler bulmak mümkündür. Loti birçok defa Ýstanbul’da bulunmuþ, bu þehri çok sevmiþtir. Ýlk geliþi bir subay olarak görev sebebiyledir. Daha sonra Ýstanbul’a defalarca geldi, Eyüp’te ikamet etti. Eyüp’e, genel anlamda Ýstanbul’a hayran kaldý. Osmanlýlarýn insanî yaklaþýmlarý ve hayat tarzlarý onu fazlasýyla etkiledi. Türkler de onu sevdi, o da Türkleri sevdi. Osmanlý Türkiyesinin haklarýný deðiþik çevrelerde müdafa etti. “Can Çekiþen Türkiye” adlý eserinde Batýlýlarýn ikiyüzlülüðünü dile getirdi. Fakat bizler onun kýrk kitabýnýn dörtte birini bile Türkçeye kazandýramadýk.

     Batý âleminde biz Türklere destek çýkan, bizi savunan þöhretli þair, yazar ve aydýnlarýn sayýsý birkaçý geçmez. Pierre Loti bunlarýn baþta gelenidir. O, Ýstanbul’da bulunduðu zamanlarda Türk gibi giyinmiþ, Türk gibi düþünmüþ ve Türk gibi yaþamýþtýr. Hatta bunlarla yetinmeyip yeri gelince tespih çekmiþ, fes takmýþtýr. O aradýðý huzuru bu topraklarda bulmuþtur. Ýstanbul onu büyülemiþtir. Bu þehrin gerçek âþýklarýndan biri olup çýkmýþtýr.

     Pierre Loti’yi bir kýsým Türkler sömürgeciliðin ajaný olarak görmüþ, Fransýzlar ise Osmanlý’yý savunduðundan, ona alaycý ve þüpheci gözlerle bakmýþtýr. Þair Nazým Hikmet, Pierre Loti’yi duygularýnda samimi olmamakla suçlamýþ, ona tepkiler yaðdýrmýþtýr. Ama onun Osmanlý Türklerine yakýnlýðý saraydan yanký bulmuþtur. Batýnýn çifte standartlý politikalarýný eleþtiren ve Osmanlý’dan yana görüþ belirten Loti, Tophane Rýhtýmý’nda büyük bir törenle karþýlanmýþ, Sultan Reþat tarafýndan sarayda aðýrlanmýþtýr. Sultan Abdülhamit tarafýndan da kabul edilmiþtir. O, Ýtalyanlarýn Trablusgarp’a saldýrmasý üzerine Osmanlý’dan yana görüþler ileri sürerek Ýtalyanlarý yermiþtir. Gerçekleri söylemeyi insanlýk gereði olarak görmüþtür.

     Onun Ermenilerle ilgili görüþleri de enteresandýr ve tarihî gerçeklerle baðdaþýr. Ermenilerin yaptýðý çirkefliklere ve katliamlara deðinen Pierre Loti, Osmanlý’nýn tutumunu doðal tepki olarak görür. O ‘kim olsa hainlere sert davranýr’ anlayýþýndadýr. Doðduðu topraklar olan Fransa’nýn Ermenilerle birlik olup Anadolu’yu iþgal etmelerini eleþtirir. Pierre Loti’nin yeni Türkiye tarafýndan saltanatýn kaldýrýlmasýný yersiz bulmasý þimþeklerin üzerine yönelmesine sebep olur. Biz böyleyiz iþte… Herkesin bizim gibi düþünmesini isteriz. Bizim gibi düþünmeyenleri, bizim düþüncelerimize sýrt çevirenleri bir kalemde sileriz.

     Kadim Türk dostu Pierre Loti savaþ karþýtý bir insandý. O, her insanýn hayat hakkýna saygý gösteriyor, bunu engellemeye kalkanlara karþý tepkisi sert oluyordu. Hayata hümanist gözlerle bakýyordu. O dönemlerde, dünyanýn Osmanlý’ya topyekûn saldýrdýðý bu zaman diliminde Loti’nin mazlumdan yana bir tavýrla bize sahip çýkmasý az bir þey deðildir. O ayný zamanda göðsünde Osmanlý niþaný taþýyacak kadar duygularýnda samimidir. Atatürk bu büyük Türk dostunu onurlandýrmýþ ve ona olan þükran ifadelerini kendisine iletmiþtir.

     O, Ýstanbul’a geldiðinde þehrin manzarasýna hâkim Eyüp sýrtlarýndaki tepeye sürekli uðrardý. Çay kahve içer, þehri seyrederdi. Burada halkla kaynaþýr, sohbetler ederdi. Bu yüzden onun ölümünden sonra bu tepeye ve burada bulunan kahveye ‘Pierre Loti’ adý verilmiþ, bu büyük yazarýn ve Türk dostunun adý yaþatýlmýþtýr. Bu davranýþ, milletimizin vefa duygusunu gösterir. Pierre Loti o tepeyle, üzerindeki tesislerle ve özellikle kahveyle hep yaþayacaktýr.