Bugün dünyanýn yaþayan en büyük Osmanlý Tarihçisi Prof. Halil Ýnalcýk'týr. Asýrlýk bir çýnar olmaya yaklaþan Halil Ýnalcýk, hâlâ bir delikanlý gibi çalýþmakta, yeni kitaplar yazarak Türk Tarihine hizmet etmektedir. O þüphesiz ki tarihimizin parlayan bir yýldýzýdýr. Bunu birçok aydýnlarýmýz, entelektüellerimiz kabul etmektedirler. Eskiden Halil Ýnalcýk'ýn eserleri ve çalýþmalarý zikredilmeden Osmanlý tarihi üzerinde hiçbir kitap ve makale kaleme alýnmazdý. Bu, günümüzde de geçerliliðini sürdürmektedir.

Halil Ýnalcýk 1935 yýlýnda DTCF’ye girerken ilerisi için bir gaye belirlemiþtir. O kendisine DTCF’ye girmeden önce “Madem ki; Batý milleti, bizim tarihimizi özellikle de Avrupa tarihini küçümsemiþ, hakikatleri çarpýtmýþ. Birisinin Türk milleti adýna gerçekleri ortaya çýkarýp, þanlý tarihimizi hak ettiði seviyeye getirmesi gerekli.” demiþtir. Ýnalcýk, bu misyonu kendisinin üstlenebileceðine inanmýþtýr. Ve o günden sonra bunu baþarmak için gecesini gündüzüne katmýþ, senelerce arþivlerin içinde hakikatleri ortaya çýkarmak için uðraþ vermiþtir.

Bugün, Ýnalcýk’ýn geçmiþinin ýþýðý altýnda eserlerine ve paralelinde de dünya çapýndaki yankýlarýna bakarsak, onun maksadýna ulaþmýþ olduðunu görürüz. Nitekim onun kitaplarýnýn dünyanýn dört bir tarafýnda üniversitelerde okutulmasý, yýlýn en deðerli kitaplarý arasýnda gösterilmesi gayesine ulaþtýðýný teyit etmek için güzel bir misaldir. Ayrýca ülkemizin önemli aydýnlarýndan da Ýnalcýk’ýn Þair ve Patron adlý kitabý hakkýnda Hilmi Yavuz beþ, Mehmet Tekin iki, Kemal Kahramanoðlu, Ýlber Ortaylý ve Ýskender Pala birer yazý yazmýþlardýr. Bunu kendisi de “Batý’ya kendi görüþlerimizi empoze etmeyi baþardým.” ifadesiyle doðrulamýþtýr.

Peki, Ýnalcýk bunu nasýl baþarmýþtýr? Kendisi bunu tarih metodolojisine sadýk kalmakla özetlemektedir. Halil Ýnalcýk, daima belgelere göre birþeyler söylemiþ, yazmýþtýr. Onun kitaplarýnda kanýtý olmayan hiçbir ifade bulunamaz. Çünkü tarihi gerçekleri bulmanýn en itiraz götürmez yönteminin belgelere baþvurmaktýr. Bu yüzdendir ki, kendisi vaktinin büyük bir bölümünü arþivlerde geçirmiþtir.

Tarihçilik ancak "metot ve kaynak" ile bilim düzeyine yükselir; bu alanda baþ hoca, Halil Ýnalcýk'týr. Kendisi bunu; “Ben eðer þöhretli bir tarihçi olmamýn sebebi tarih metodolojisine sadakatimdir.” diyerek açýklamaktadýr. Halil Ýnalcýk, ilim felsefesini benimsemiþtir. Aklýn kabul etmediðini reddetmiþtir. Batý’ya kendi görüþlerimizi empoze etmek için gayret vermiþtir. Fakat bu onun tarih ilmini icra ederken milliyetçi duygulara kapýldýðý anlamýna gelmemektedir. O’nun amacý Batý’nýn tarihimizi çarpýtmasýný engellemek olduðundan, o ilim felsefesine baþvurmuþtur. Çünkü Ýnalcýk, Batý’nýn da ilim dilinden anladýðýna savunur.

Halil Ýnalcýk tarihçi olmasýnýn da getirdiði bir avantajla gündemimize iliþkin birçok kritik tespitte bulunabilmektedir. Bu tespitlerini zaman zaman medya ve basýn yoluyla dile getirmektedir. Yaptýðý tespitleri inceleyecek olursak, Türkiye’nin dýþ politikalarýnda nasýl adýmlar atmasý gerektiði hakkýnda önemli saptamalara ulaþabiliriz. “Prof. Ýnalcýk’tan 7 önemli uyarý ” baþlýklý yazý bunlarýn en önemlilerindendir. Ýnalcýk, açýklamasýnda Kuzey Irak operasyonundan, Kürt problemine kadar önemli mesajlar vermektedir. Bu yüzden Ýnalcýk’ýn bu ve benzeri açýklamalarý bizleri yönetenlerin ciddiyetle dikkate almasý gereken niteliktedir.
Ýnalcýk Hoca, Þair ve Patron(Patrimonyal Devlet Üzerine Sosyolojik Bir Ýnceleme) adlý eseriyle de edebiyat alanýnda yetkin ve bilgili olmasýnýn gereðini ortaya koymuþtur. Maalesef yeni kuþak tarihçiler edebiyat; edebiyat tarihçileri de tarih alanýnda genellikle bilgisiz oluyor. Bu iddianýn aksine lise yýllarýnda Abdülbaki Gölpýnarlý gibi büyük bir üstattan edebiyat öðrenme þansýna sahip olan Halil Ýnalcýk hocanýn, kendi kuþaðý içinde dahi saygýya þayan bir edebiyat ve divan þiiri kültürüne sahip olduðu malumdur. Ýncelediðimiz toplumun diline ve edebiyatýna nüfuz edememek maalesef Türk tarihçileri arasýnda yaygýn bir zafiyettir ve bu nedenle de dedelerimizin serencamý karþýsýnda ecnebi oryantalistlerden daha farklý durumda deðiliz. Ýnalcýk hoca, Þair ve Patron adlý eseriyle bu alanda ki boþluðu doldurmaktadýr. Bu küçük ama kendi tabiriyle edebiyatta çýðýr açýcý risale hocanýn bu alanda ki büyüklüðünü kanýtlamýþtýr. Ayrýca, Halil Ýnalcýk, Günsel Renda ile ortaklaþa hazýrladýðý iki ciltten oluþan Osmanlý uygarlýðý kitabýnda da edebiyat ilminde rüþtünü ispatlamak için yeterlidir. Kitabýn edebiyat bölümündeki incelemeleri okuyanlar, hiç kuþkum yok, Osmanlý dönemindeki edebiyata yeni, bilgili, deðiþik bir açýdan bakmak için gerekli donanýmý edineceklerdir.

Prof. Halil Ýnalcýk, yýllardýr arþivlerde vakit geçirmesinin, vesikalarý incelemesinin, Osmanlý tarihini aydýnlatmasýnýn yanýnda, “hoca”’lýk görevini de baþarýyla ihya eder. Ýnalcýk, zamanýnýn çoðunu hiç sakýnmadan baþkalarýna verir, gençlere yardým etmek için her türlü fedakârlýðý yapar. Bugün, dünyanýn önemli tarihçilerine baktýðýmýzda, birçoðunun Ýnalcýk’ýn ürünü olduðunu görürüz. Bu tarihçilerden en önemlileri, Prof. Ýlber Ortaylý, Prof. Madeleine Zilfi, Bülent Arý, Þevket Pamuk, Prof. Victor Ostapchuk, Grigor Boykov, Prof. Mark L. Stein, Prof. Dr. Mihai Maxim’dýr.

Ayný zamanda, Halil Ýnalcýk; filoloji ilmine de çok önem verir ve filoloji öðrenmeyi teþvik eder. Prof. Ýlber Ortaylý, Ýnalcýk’ýn filoloji ilmine verdiði önemi þu sözlerle ifade eder: “Hoca, Fransýzca yazar. Ýngilizce malum, Almanca en çetrefilli metinleri hiç tercümansýz ve hatasýz okur. Chicago’dayken 50 yaþýndaki Halil Ýnalcýk eski Fiorentine metinleri okuyordu. Dil öðrenmeyi de ayrýca çok teþvik eder.” Ýnalcýk, bugün yedi tane dil bilerek “ayaklý sözlük” lakabýný alan Ýlber Ortaylý’ya bile filoloji ilminde ki büyüklüðünü Ortaylý’nýn þu sözleriyle kabul ettirmiþtir: “Beni ‘Fransýzca, Ýtalyanca bilmeyen tarihçi olamaz.’ diye adeta haþlamýþtýr.”
Ýnalcýk, þüphesiz ki tarihçiliðimiz içinde parlayan bir yýldýzdýr. Fakat Türk milleti Halil Ýnalcýk gibi dünya çapýnda bir tarihçiye sahipken, bunu iyi deðerlendirememektedir. Garp medeniyeti böyle bir ilim hazinesinden daha çok yararlanmaktadýr. Yabancý lisanda yazdýðý kitaplarýnýn birçok Balkan Diline çevrildikten sonra Türkçe’ye çevrilmesi ne acýdýr ki bunu gösterir. 1973 senesinde kaleme aldýðý Osmanlý Ýmparatorluðu Klasik Çað (1300-1600) adlý eseri tam 30 sene sonra Ruþen Sezer’in çevirisiyle Yapý Kredi Yayýnlarýndan çýkmýþtýr. Ayrýca, Bulgar öðrencisi Grigor Boykov, hocanýn Bulgaristan’daki þanýnýn Türkiye’den daha fazla olduðunu ifade etmiþtir. Kendisi bunu, “Bulgaristan’da herkes onun yazýlarýný okur, referans verir, çok meþhurdur.” sözleriyle açýklar. Bu saptamalar, böylesine deðerli bir hazinemiz olan Halil Ýnalcýk’a sahip çýkamadýðýmýzýn açýk bir göstergesidir.
92 yýllýk hayatýnda verdiði eserler; Halil Ýnacýk’ý, dünya tarihçileri arasýnda saygýn bir konuma getirmiþtir. Bugün, Ýnalcýk, S. Huntington, Bernard Lewis, Suraiya Faroqhi, Dr. Rice, Victor Ostapchuk, Peter Burke, Victor Ménage, Elizabeth Zachariadou gibi dünyanýn önde gelen tarihçilerine de büyüklüðünü kabul ettirmiþtir. Onun hakkýnda Prof. Victor Ostapchuk’un; “Bir tarihçi olarak hiçbir þekilde abartmadan söyleyebilirim ki, onun ders ve seminerlerinde aldýðým düzinelerce sayfa not, sahip olduðum en deðerli þeyler arasýndadýr. .” bunu gösterir. Yine Prof. Suraiya Faroqhi’nin “Ýnalcýk, bizim alanda çok merkezi bir konumdadýr. Bir yanda bilgisinin zaman içindeki geniþliðine, öte yandan tarihin çeþitli alt dallarýndaki bilgisine hayraným; onun sahip olduðu konuma benim anladýðým kadarýyla bizim alanda baþka kimse sahip olmamýþtýr.” sözleriyle Prof. Ýnalcýk’ýn tarihçiler arasýndaki yerini göstermiþtir. Ayrýca, Yunan asýllý tarihçi Prof. Elizabeth Zachariadou, Ýnalcýk sayesinde Türklere hayranlýk duyduðunu belirtir. Hoca, dünyanýn dört bir yanýnda saygý duyulan bir insandýr. Prof. Ýlber Ortaylý þu sözlerle bunu ifade eder: “Amerikalýlar etiket bilmez, daha doðrusu son derece çiftçi tipi etiketleri vardýr; herkes birbirine ismiyle hitap eder. Yaþlý- genç, kadýn-erkek, talebe-profesör, hep ismiyle… Bu Ýsrail’de de var, kibutz âdetidir… Bununla insanlar gerçekten çok da samimi oluyorlar, bu da bir gösteriþ… Ben bu âdeti çirkin buluyorum, bence demokrasinin getirdiði bir sululuk var. ABD’de sadece iki kiþinin kendiliklerinden duvar ördüðünü gördüm; birisi Bernard Lewis, diðeri hocam. Kimse cesaret edip Bernard Lewis’e, “Bernard”, Halil Bey’e de “Halil” diyemez. Yanlarýna yanaþmak hakikaten kolay deðildir, bir duvarý vardýr, ayrýca hepimizde de bu duvar vardýr. O bize talebesi olarak bakýyor, biz de ona hoca olarak bakmaktan baþka bir þey düþünemeyiz. Bilgisi açýsýndan zaten bizim aramýzda hocanýn lakabý; Þeyh-ül müverrihin(Tarihçilerin Þeyhi)…”
Ýnalcýk, tarihçiliðinin yaný sýra kiþilik olarak da takdir toplayan bir insandýr. Yunan meslektaþý Zachariadou, onun çok cömert, bilge ve içten bir insan olduðunu belirtir. Bilkent Üniversitesi’nde Osmanlý Tarihi bölümünde doktora yapan öðrencisi Fatih Bayram, onu bir “Ýstanbul beyefendisi” olarak tanýmlar.

Prof. Dr. Halil Ýnalcýk; tarih alanýndaki yaptýklarýyla ve karakter özellikleriyle sadece tarih alanýnda deðil, birçok akademik alanda rüþtünü ispatlamýþ, tarihçilerin ve baþka konularda mutaassýp olan akademisyenlerin de takdirini kazanmýþ bir ilim adamýdýr. Bugüne kadar yaptýklarýyla ilim dünyamýzý aydýnlatan Ýnalcýk, bugün de ilerlemiþ yaþýna raðmen bir delikanlý gibi çalýþmalarýný sürdürmektedir. Ýlerleyen yaþýna raðmen, þevkle arþivlerde çalýþmasý, onun ilme verdiði önemi gösterir.

KAYNAKÇA

ÝNALCIK Halil; Tarihçilerin Kutbu”(söyleþi: ÇAYKARA Emine), Türkiye Ýþ Bankasý Kültür Yayýnlarý, 6. Baský, Ýstanbul, 2006
ÝNALCIK Halil; Osmanlý Ýmparatorluðu Klasik Çað (1300-1600), Yapý Kredi Yayýnlarý, 9. Baský, Ýstanbul, 2007
ÝNALCIK Halil; Doðu Batý Makaleler 1, Doðu Batý Yayýnlarý, 3. Baský, Ankara, 2006
ÝNALCIK Halil; Þair ve Patron(Patrimonyal Devlet Üzerine Sosyolojik Bir Ýnceleme), Doðu Batý Yayýnlarý, 2. Baský, Ankara, 2005
ÝNALCIK Halil; Osmanlý’da Devlet, Hukuk, Adâlet, Eren Yayýnlarý, 2. Baský, Ýstanbul, 2005
ATEÞ Dinçer; Mülakât, Samsun Ýbrahim Tanrýverdi Sosyal Bilimler Lisesi Bilim Yayýnlarý-4, Samsun, 2007

KARAKOÇ Ýrfan; “Patrimonyal Devlette Sanat-Ýktidar Ýliþkisi: Þâir ve Patron”, KANAT: Bilkent Üniversitesi Türk Edebiyatý Merkezi Haber Bülteni, Sayý:13, Güz 2003
KONGAR Emre; “Halil Ýnalcýk Ýslam Þeriatçýlýðý ve Türkler Ýçin Neler Diyor?”, Cumhuriyet gazetesi, 26.11.2001
ORTAYLI Ýlber; “Genç Kuþaklara Arþivi Sevdirdi”, Milliyet Gazetesi Pazar Eki, 25.01.2004
ORTAYLI Ýlber; “Özgün bir yapýt: ‘Þair ve Patron’”, Milliyet Gazetesi Pazar Eki, 05.06.2003
AKYOL Taha, “Halil Ýnalcýk Hoca'ya Saygý”, Milliyet Gazetesi, 17.05.2004
HIZLAN Doðan; Osmanlý'nýn Görkemine Yakýþan Bir Kitap, Hürriyet Gazetesi, 27.12.2003
ÝNALCIK HALÝL; “Prof. Ýnalcýk’tan 7 önemli uyarý”(söyleþi: SEVÝMAY Devrim), Milliyet Gazetesi, 12.11.2007
ÖZGÜREL Avni; “Aðaç Kesmemek Ýçin Binayý Taþýttý”, Radikal Gazetesi, 06.11.2005
27.01.2008 tarihli Halil Ýnalcýk’la yapýlan söyleþi.