Son otuz kýrk yýlýný buhranlar içinde geçiren ve 1789’da adeta volkan gibi patlayan Fransa’nýn baðrýnda çiçekler açar. Kimi elinde kalem, neþideler okur, þarkýlar söyler; kimi kalemi kýlýç yapýp toplumun baðrýna saplar. Ýþte Zola kalemi okþayan deðil, kýlýç misali kuþanan adam!
Ýhtilal yorgunu Fransa’nýn, mümbit Fransa’nýn haylaz evladýdýr Zola. 1840’ta anne karnýnýn karanlýðýndan kendi meþalesiyle aydýnlatacaðý Fransa’nýn tam orta yerine düþer: Paris’e! Ýlk mektep yýllarýnda kaybettiði babasý giderek felakete sürüklese de kabýna sýðmayan devi, hâlâ neþelidir o. Güneþin kavurduðu minik kasabasý yeter bütün ýstýrabýnýn erimesine. Ne ölen baba umurundadýr hazretin, ne de bir türlü veremediði bakaloryasý. Neden sonra þehre göçer zavallý annesiyle. Ve felaket artýk haþin çehresini daha çok göstermeye baþlamýþtýr. “Açlýk sýnýrýndaydý” diyor David Baguley. Okuldan ayrýlan genç Zola, soluðu bir basýmevinde alýr. Yani önce yazmaz, yazýlanlarý okur, yazýlanlarý basar. Gül tutan el gül kokar derler. Ýþte hazret de nice tecrübe kapar. O vaktin þöhretli kalemlerini tanýr iþi sayesinde. Taine, yýldýzlardan bir taç kondurmasa da baþýna delikanlýnýn, uzatýr elini ve teþvik eder bu ateþîn dehayý.
Artýk hayli yol alýnmýþtýr ve þimdi ufak da olsa konuþmak vaktidir. Taine’den “irsiyet” ve “çevre”nin insan hayatý için her þey demek olduðu fikrini kotaran hazret, yaratacaðý þaheserin temellerini bunun üzerine kurar. Ýki ailenin (Rougon ve Macquart) serencamýný anlatmakla iþe baþlayan Zola, bunlardan gelen birkaç neslin dramýyla devam eder eserine. Maksat, babalardan oðullara kalan her þeyi ifþa etmektir; mirasý, hastalýklarý, iyilik ve kötülükleri. Ýlk üç beþ roman hiçbir tesir uyandýrmaz; edebiyat dünyasý adeta ölüm sessizliðine boðulmuþtur. Üstad yýlmaz; devam eder yazmaya. Nihayet L’Assommoir yýrtar sükûtun perdesini. Çamaþýrcý kadýnýn dramý ve sonra didinerek ikbale uzanýþýnýn destanî macerasýdýr bu. Edebiyat çevreleri uyanýr uykusundan; hazreti tebcil ederler. Evet, nihayet Hugo’nun da kulaklarýna ulaþýr çýðlýðý. Romantizmin ulu kalesi Zola’nýn haykýrýþýyla sallanýr. Hayal devri bitmiþtir artýk. Ne 15. asrýn Doðu’sudur Fransa, ne de Numa’nýn Roma’sý. Ýktidara göz diken burjuvazi iþçi sýnýfýný hýrsý ve ihtirasýyla adeta boðmakta. Çiçekte ve kelebekte dolaþan gözler çamur deryasýna çevrilmeli. Felaket gökte deðil, yerde! Hayal ve hakikatin bu çetin kavgasý Fransa’yla da sýnýrlý kalmaz; ta bize sýçrar. Beþir Fuad þimþek gibi gürler Ahmet Mithat Efendi’ye. Meþhur “hayaliyyûn” ve “hakikiyyûn” kavgasýdýr bu. Hepinizin malumu! Geçelim…
Hazret 20 romanla nihayet verir bu abideye. Fakat 48 yaþýnda beraber olduðu metresi ve ondan olan iki çocuðuyla adeta yeniden doðar hýrçýn deha ve üç ayrý seri daha meydana getirir. “J’accuse” müdafaanamesi dünya çapýnda þöhret getirir hazrete. Yahudi asýllý generali yýlmadan savunuþu bütün dünyanýn dikkatini üzerine çeker Zola’nýn. Fransa cumhuriyeti ateþ püskürür bu yaramaz evladýna. Hakkýnda tutuklama emri çýkar ve soluðu Ýngiltere’de alýr.
Nihayet yýllar sonra döner hazret anavatana. Fakat pek de fazla eðleþemez. Zira hâlâ kini sönmemiþ Dreyfus mazlumlarý zehirlerler Zola’yý, soba dumanýyla. Gece uyanýlmaz uykusuna yatar, hiç farkýnda olmadan. Bir romaný yarým kalýr, fakat býraktýðý yol o gün bugün aþýndýrýlýr, durmaksýzýn hem de…