Ý.Ö 400’lü yýllarda yaþayan meþhur sofist Protagoras, tüm bilgilerimizin duyumdan geldiðini savunmuþtur. Duyum insandan insana göre deðiþiklik gösterir. Bu yüzden, Protagoras bir þey bana nasýl görünüyorsa, benim için öyledir diyerek bir þeyin insana nasýl görünüyorsa öyle olacaðýný savunur. Rüzgâr üþüyen için soðuk, üþümeyen için ise soðuk deðildir sözüyle düþüncesini açýklar.

Protagoras bu tespitlerini yaparken Herakleitos’un(Ý.Ö.535 – 475) nehir benzetmesinden yola çýkmýþtýr. “Ayný ýrmakta iki kez yýkanamayýz. Ýkinci kez girdiðimizde bu ýrmak büsbütün baþka bir ýrmaktýr artýk. Akýp giden sular onu baþka bir ýrmak yapmýþlardýr.” sözüyle Herakleitos; her þeyin hareket ettiðini, hiçbir þeyin kalýcý olmadýðýný savunur. Protagoras; Herakleitos’un bu düþüncelerinden, eðer her þey deðiþiyorsa hiçbir þey kesin anlamda belirli bir þey olamaz sonucunu çýkarýr. Dolayýsýyla belirli bir bilginin herkes için ayný anlamda bir kesinlik taþýmasý ve
doðru olmasý söz konusu olamaz.
Protagoras’ýn yaptýðý tespitlerden yola çýkacak olursak, dünyaya gelmiþ toplumlar için ayný bilginin doðru olamayacaðýný görürüz. Mesela, Batý toplumuna göre içkinin içilmesi normal karþýlanýrken, Þark toplumu bunu yadsýmýþtýr. Garp medeniyetine göre içkinin tüketilmesi bilgisi doðruyken, doðu cephesinde bu yanlýþ olarak görülür. Çünkü iki toplum arasýndaki inanç farklýlýðý vardýr. Bu farklýlýk, kabul edilen doðrularýn da farklýlýðýný ortaya çýkarýr. Bu tür farklýlýklar buna benzer birçok noktada karþýmýza çýkar. Bundan dolayý, her toplum için sayýsýz farklý doðrularýn olmasý normaldir. Zaten farklý ýrklar, farklý inançlar, farklý diller, farklý coðrafyalar, farklý milletler ve daha benzeri farklý birçok etmen varken her toplum için evrensel bir doðruyu kabul etmek insan aklý ve mantýðý dýþýndadýr.

Bir topluma göre bilgi, doðru ise iyi, yanlýþ ise kötüdür. Ýnsanlýk tarihi boyunca toplumlarýn iyi ve kötü kavramlarýný belirlemede izlediði yolun mantýðý bu olmuþtur.

Güzel ve çirkin de týpký toplumlarýn kabul ettiði doðru ve yanlýþ gibidir. Her toplum için nasýl bir doðru ve yanlýþ varsa güzel ve çirkin de vardýr. Güzel ve çirkin, týpký doðru ve yanlýþ gibi iyi ve kötüye paralellik gösterir. Ýyi ve kötüyü bulmak için yararlandýðýmýz mantýk, iþin içine güzel ve çirkini kattýðýmýz vakit zenginleþir. Artýk iyi ve kötü mefhumlarýmýzý belirlemede kullandýðýmýz mantýðý açýklayan cümle, bir topluma göre bilgi; doðru veya güzelse iyi, yanlýþ veya çirkin ise kötü þeklinde olmuþtur.

Doðru ve güzel, yanlýþ ve çirkin, iyi ve kötü birleþerek toplumlarýn deðerlerini oluþturan bir ikizkenar üçgen oluþtururlar. Doðru ve güzel ile yanlýþ ve çirkin iki kýsa eþit kenarý gösterirken, iyi ve kötü ise tek uzun kenarý temsil eder. Bir ikizkenar üçgen hayal edersek, eþit kenarlardan birini doðru bilgiler(idea) ve güzel bilgiler(idea) oluþturur. Diðer kenarýysa, ayný þekilde yanlýþ bilgisi(ideasý) ve çirkin bilgisi(ideasý). Ýki kenarý birden kapsayan bir kenar daha vardýr. Bu kenar tek baþýna olan, tüm iyilikleri ve kötülükleri içine alan uzun kenardýr.

Doðru ve güzeli temsil eden kýsa kenar, ayný zamanda Habil’i de temsil eder. Yanlýþ ve çirkini temsil eden diðer kýsa kenar ise Kâbil’i. Ýyi ve kötüyü ise, Habil’le Kâbil’in kaynaðý olan Hz. Âdem’i temsil eder. Bu durumda önümüze çýkan tablo iyi ve kötünün beþeri yani insaný gösterdiði þeklindedir. Ýyi de kötü de her insanýn içinde barýnan iki kavramdýr. Bazýsýnda iyi aðýr gelir, bazýsýndaysa kötü aðýr gelir. Bu tartýþýlabilir. Ama iki kavramýn da insanlýðýn ilk gününden beri insanýn içinde mevcut olduðu tartýþýlmaz bir gerçektir.

Kavramlar da doðru-güzel ve yanlýþ-çirkin olmak üzere iki eþit kenarýn içerisinde noktalar halinde bulunur. Týpký, sonsuz sayýdaki noktalarýn bir doðru parçasýnýn içinde bulunmasý gibi. Her nokta, bir kavramý temsil eder. Bir doðru parçasýnda ki noktalarý sayamayacaðýmýz gibi kavramlarý da sayamayýz. Hepsini genel bir ifadeyle adlandýrýrýz. Örneðin, noktalar için doðru parçasý, kavramlar için doðru ve güzel. Tüm kavramlar, bu iki eþit kenar içinde bir kimlik içerisinde olmak mecburiyetindedir. Doðru-güzel veya yanlýþ-çirkin seçeneklerinden birine ait görünürler daima. Hangisine ait görüneceðine ise beþer karar verir.
Bu yüzden sadece doðru veya sadece yanlýþ deðildirler. Ýnsanlýðýn bir döneminde doðruyken, baþka bir döneminde yanlýþ olabilirler.

Bu tespitlerimizden sonra, konumuz olan “güzel” kavramýna gelelim. Güzeli Platon tanýmlarken onu bu dünyada deðil öte dünyada yani düþünce âlemi ya da onun deyimiyle “idealar âlem”inde aramýþtýr. Bu dünyadaki her þey idealar âlemindeki asýllarýnýn bir kopyasý, bir gölgesidir. Bunun için de güzel olarak gördüðümüz her þey idealarýn bu dünyadaki yansýmalarýdýr. Ama asýl güzel olan bu dünyadaki görünüþlerinin asýllarýdýr. Platon’un savunduðu görüþ, hakikati aramada, gerçek güzeli bulmakta bence mantýklý bir görüþtür. Lakin, bu önerme tartýþýlabilir. Fakat bizim aradýðýmýz güzel, Platon’un aradýðý güzel kavramýndan farklýdýr. Bizim bulmak istediðimiz toplumlara göre güzel yani bu dünyadaki güzeldir. Bu durumda, biz yalancý olanla, sahte güzelle uðraþmýþ oluruz. Ama toplumlara göre güzeli bulabilmemizin tek yolunun bu olduðuna inanmaktayým.

Güzelin yeri ikizkenar üçgenin iyi ideasýný gösteren kenarýnýn içindedir. Güzel, týpký doðru ve iyi gibi evrensel olamaz. Toplumdan topluma deðiþiklik gösterebilir. Çünkü herkesin güzel olarak kabul ettiði bilgiyi kabul etmeyen bir kiþi daha çýksa dahi güzelin evrenselliði bozulur. Bir toplumun güzel olarak deðerlendirdiði bir âdeti, bir baþka toplum saçmalýk olarak deðerlendirebilir. Ýskoç erkeklerinin etek giymesi, dünyada ki birçok topluma göre saçma bir âdet olarak görülebilir. Ama Ýskoçlara göre güzel kavramý belki de erkeklerin etek giymesinin içinde saklýdýr. Ya da, Çinlilerin evlenmek için uyguladýðý altý protokol maddesi, eski Yunan’da cenaze baþýnda veya gömülme törenlerinde aðlamayý meslek edinmiþ kiþilerin olmasý, Anadolu’da yeni doðan bebeklere göbek adý koymak gibi saymakla bitmeyecek milyarlarca gelenek. Toplumlar, yaptýklarý gelenekleri güzel olarak kabul etmiþ ve güzel olarak inandýklarý davranýþý(geleneði) devam ettirmek için uðraþmýþlardýr.

Yazýmýzý toparlayacak olursak, evren içinde insan merkezi bir konumda bulunmaktadýr. Doðru-güzel ve yanlýþ-çirkin kavramlarýnýn olmasýný saðladýðý iyi ve kötünün beþeri(insaný) temsil ettiðini Habil, Kâbil ve Hz. Âdem örneðinden anladýk. Ýnsan, iyi ve kötünün birleþmesinden oluþmuþtur. Ýyi ve kötü de içinde baþlýca doðru, yanlýþ, güzel ve çirkin kavramlarýný kapsamakla beraber, tüm kavramlarý içerisinde barýndýrýr. Güzel, bu kavramlarýn içerisinde dört temel kavramdan birisi olduðundan insanlýk için önemi yüksektir. Toplumdan topluma göre güzel anlayýþý yukarda anlattýðým sebeplerden dolayý deðiþiklik gösterir. Toplumlar var oldukça, toplumlarca belirlenen somut güzeller daima farklý þekillerde kendini gösterecektir.