Ömer AKÞAHAN

"Eine Fotografie zeigt niemals die Wahrheit!"
“Bir fotoðraf hiçbir zaman gerçeði göstermez.”
Richard Avedon

Ele alýnan konu ne olursa olsun, istenen yalnýzca gerçektir. Her bilimsel araþtýrmanýn amacý da bu yöndedir. Bunun dýþýndaki amaçlar insaný yanýlgýya sürükler.
Ýnsan, yaþadýðý çaðýn koþullarýna ters düþme pahasýna hatta bu onu ölüme de sürüklese de bu inadýndan vazgeçemedi. Þimdi, yeni bir çaðýn ilk sekiz yýlýný geride býraktýk. Geçen yüzyýlýn son çeyreðinden günümüze giderek hýz kazanan sanal bir çaðýn içine sürükleniyoruz. Roma Ýmparatorluðunun Benhur’u, asil gladyatörler çaðý yerini artýk sanal gladyatörlere býraktý.
Ýnsanlar gerçek yüzünü unuttu; beyaz ekranda nasýl deðiþime uðratabildiðini görerek yeni düþünceler üretmeye koyuldu. Bu durum, bizi gerçeklerden uzaklaþtýrdýðý yetmezmiþ gibi içinden çýkýlmasý güç bir bataklýðýn içine sinsice çekiyor.
Richard Avedon’un fotoðraftaki saptamasýndan yola çýkarak, kendi gözümüzün gördüðü objelere ne kadar gerçek diyebiliriz? Sorgulama yetisinin sýnýrlarýný zorlamanýn sýrasý þimdi.
TDK sözlüðüne göre manipülasyon;
1. Ýnsanlarý kendi bilgileri dýþýnda veya istemedikleri hâlde etkileme veya yönlendirme.
2. Seçme, ekleme ve çýkarma yoluyla bilgileri deðiþtirme.
3. (Ekonomi) Varlýklarý yapýcý, açýklayýcý ve yararlý bir biçimde kullanma iþi.
Farklý tanýmlar da var:
1.Karþýndakine istediðini yaptýrabilme sanatý.
2.Kandýrma sanatý.
3.Borsada, ortada gerçek bir bilgi yokken piyasayý etkilemeye verilen isim.
Günümüzde çarpýtma, hileli yönlendirme salt fotoðrafta mý; siyaset, ekonomi, spor ve elbette edebiyat. Kara kutu, her havayolu kazasýnýn ardýndan en sýkça söz edilen bir obje. Tüm gerçeðin orda saklý olduðu ileri sürülüyor. Ben ona dahi kuþkuyla bakýyorum. Günün birinde kara kutunun da sýrrý çözüldüðünde o zaman onun da gerçeði göstermediði anlaþýlmayacak mý? Bence, hayatýn da bir kara kutusu olmalý ki, açýp gerçeði okunabilsin…
Bakýn gene bir uçak düþtü. Neden düþtüðü konusunda her kafadan ayrý bir ses çýkýyor. Hangisinin gerçek, hangisinin doðru olduðunu bilen yok. Herkesin beklediði þeyse, o bildik kara kutu! O okunduðunda gerçeðin gün yüzüne çýkacaðýna inanýyoruz.
Kara kutuyu bulan her kimse, uçuþ anýndaki her þeyi kayýt altýna almayý becermiþ ancak insanýn her saatini kayýt altýna alan bir kara kutu yaptý mý ben bilmiyorum.
Geçenlerde çok yakýným siyasette aday oldu. Kendisine bir poster yaptýrdý. Evde fotoðrafa bakan eþi, “Ne kadar da gençmiþ benim eþim”, diyerek gülümsedi. Adamýn yüzündeki kýrýþýklar giderilmiþ, onu olduðundan daha genç ve sempatik göstermiþti; bu da eþinin hoþuna gitmiþti. Övülmekten kim ölmüþ ki! Yaþasýn Photoshop!
Ýnsanlýða dair eldeki yazýlý kaynaklarýn çoðu kral, imparator, sultan unvaný alan yöneticilere aittir. Saray yaþantýsýnda önemli rol oynayan görevlilerin arasýndaki soytarýlar manipülasyon ustalarýdýr ayný zamanda.
Soytarýlar sultaný güldürmek adýna gerçeði olabildiðine çarpýtmaya çalýþýrlar. Yaptýklarýný abartý sanatýnýn incelikleriyle sunmaya çalýþýrlar. Bunu en iyi yapansa baþ soytarý olarak çil çil altýnlara boðulur.
Osmanlý’da “Padiþahým çok yaþa!” nidalarýnýn baþka versiyonlarýnýn hâlâ kulaklarýmýzý týrmaladýðýný ne çabuk unuttuk!
Bugün “Türkiye seninle gurur duyuyor!” söyleminin, “En büyük baþkan, bizim baþkan!”a dönüþtüðü, yýðýnlara bunu söyletense gerçeði çarpýtanlar deðil midir? Kitleleri peþinden sürükleyen liderlerin yaþamý incelendiðinde manipülasyonun onlarýn yaþamýnda ne denli önemli olduðunun farkýna varýrýz.
Ýkinci dünya savaþýna yol açan Hitler, Alman toplumunu nasýl manipüle ettiði, ölümü sonrasý yapýlan araþtýrmalarla ortaya çýktý.
Yani sonuç olarak bugün gerçek, ne tam siyah ne tam beyaz olduðudur. Kiþisel görüþüm, gerçeðin renginin gri tonda olduðudur. Bu bana, ayný zamanda astigmat bakýþýn gerçeði anlatmaya daha yakýn olduðunu söylemeye itiyor.
Her duyduðumuzu, her okuduðumuzu sorgulamadan gerçek olduðunu sanma yanýlgýsýna düþmemenin yolu; sürekli okumak, araþtýrmak ve gördüklerimizin perde arkasýný görmeye çalýþmak…
Ancak, bir fotoðraftan öte gördüðümüz, okuduðumuz, algýladýðýmýz her þeyi kuþkuyla yaklaþmayý anýmsatan Richard Avedon’un sözünü aklýmýzdan hiç çýkarmadan.