Diriliþ, bir solukta okuduðum kitabýydý onun. Ýnanan insanýn psikolojisini entellüektüel birikimiyle ne kadar güzel tahlil etmiþti bu romanda. Rus klasizmini bana sevdiren güçlü yazarlardan biri oldu. Arayýþlarý ve hayatý öðretile gelenin dýþýnda sorgulama eðilimi, eserin her sayfasýnda hissediliyordu. Yalnýz, bunlara verdiði cevaplar nedense pek özenilerek, olgunlaþtýrýlarak hazýrlanmýþ gibi gelmemiþti bana. Birikimlerini yetiþtiði dönemin kültürel zeminine uygun düþen beklentilere feda edebileceðine hiç mi hiç ihtimal vermiyorum. Ama eserin kurgusu Ortodoks inancý içinde bir formül koyuyordu ortaya. Bir çeliþki vardý. Çünkü bana göre probleme çözüm getiren ve bunu yetiþtiði kültüre göre ortaya koyan kiþi, prensipte bu ölçüler içinde yapar açýlýmlarýný. Örneðin, Dostoyevski’nin Zosima Dede’sinde olduðu gibi mistik bir kahramanýn gizemli kiþiliðini öne sürerek Alyoþa kimliðinde kilisenin deðerlerini iþlerdi. Fakat hatýrladýðým kadarýyla Tolstoy bunu böyle yapmýyor. Evet, kahramaný suçluluk duygusuyla hareket ediyor ve günahlarýndan arýnmak istiyor ama kilisede günah çýkarýp, af dilemek yerine çile çekmeyi tercih ediyor. Þöhret ve serveti önemsemiyor. Halk arasýna katýlarak mutluluðu çoðunluðun yaþadýðý sýkýntýlarý paylaþmakta buluyor. Feodal yapýyý derinlemesine sorguluyor. Ama akýllý hareket ederek toprak reformunu öne sürüyor. Rasyonel çözümler üretiyor Tolstoy. Hýristiyanlýktaki günahtan arýnma için çile çekme anlayýþý eserinde var fakat bu klasik anlayýþtan uzaklaþarak iþlenmiþ ve daha arka planda kalmýþ gibi. Ýþte onun bu tavrý ya da tercihi üzerinde durulabilir.

Bu suskunluk, onun engin bilgi birikimiyle geldiði noktada kendi insanýnýn deðerlerine aykýrý düþmek istememesinden mi kaynaklanýyordu? Yoksa gerçekten bir din olarak islamý benimsemiþti de bunu gizlemeye mi çalýþýyordu? Bunu bilmem imkânsýz.

Ruslarýn Müslüman toplumlarla iç içe yaþamalarý nedeniyle Müslümanlarý yakýndan tanýmalarý þaþýlacak bir þey deðil. Ondan kültürel anlamda etkilenmeleri de öyle. Hatta onlarýn Müslüman olmalarýna da þaþmamak lazým. Çünkü dinimiz, Cenabý Hakk’ýn insanlýða gönderdiði en son ve en mükemmel bir din. Evrenselliði olan bir din. Nice dehalar, tarihin her döneminde Ýslam’ýn cazibesine kapýlmýþ ve Müslüman olmuþlardýr.

Kendi tarihimizde Mevlana, Yunus Emre, Hacý Bayram Veli, Ýbni Sina, Ýmamý Maturidi gibi dehalar kiþilik ve görüþleriyle dünyanýn saygý ve iltifatýna mazhar olurken nedendir bilinmez yabancýlarýn dinimize olan ilgilerini abartýyoruz gibi geliyor bana. Onlarýn Müslüman oluþlarýnda neyin tesellisini arýyoruz anlayamýyorum? Artý ne gibi kazanýmlar ekleyebilirler ki bize. Zavallý Leydi Diana’ýn o kadar bunalýmlý, o kadar çalkantýlý bir hayattan sonra teselliyi dinimizde bularak huzura kavuþmasý o kadar büyütülecek bir þey midir Allah aþkýna. Ýnanmýþ olanlarýn bir kardeþ olarak baþýmýzýn üzerinde yeri var elbette, böylesi konularda kiþilerin etnisitesine bakýlmaz fakat yabancýlaþma karþýsýnda da duyarlý olunmalý ve baþýmýz dik olmalýdýr. Kendi kültürümüzden, kendi varlýðýmýzdan emin olabilmeli ve bundan gurur duyabilmeliyiz. Tolstoy’un ölümünden önce Ýstanbul’a doðru yaptýðý fakat tamamlayamadýðý yolculuðu inþallah iddia edildiði amaçlarca yapýlmýþtýr. Tolstoy bu durumda Ýnanýn pek çok þey kazanmýþ olacaktýr.