“Bir insanýn, uðrunda öleceði bir þeyi yoksa yaþamaya da hakký yoktur!”

Martin Luther King’in yaptýklarýnýn ve davasý uðruna neleri göze aldýðýnýn en büyük göstergesi, belki de bu sözüdür. Asýl adý Michael olan Martin Luther, 1929 yýlýnda ABD’nin Georgia eyaletinin Atlanta kentinde doðmuþtur. Sosyoloji eðitimi almýþ, Sistematik Teoloji üzerine yüksek lisans ve felsefe üzerine de doktora yapmýþtýr. 24 yaþýndayken de Alabama’da Dexter Avenue Baptist Kilisesi’nde papaz olmuþtur.

Adýnýn ölümsüzleþmesini saðlayan süreç, 1955 yýlýnda baþlamýþtýr. Kanunlar gereði toplu taþýma araçlarýnda siyahlarýn beyazlara yer vermesi gerekirken bu kurala uymayýp otobüste bir beyaza yer vermeyen Rosa Parks’ýn tutuklanmasý, fitili ateþleyen olay olmuþtur. Doðal bir önder olarak ön plana çýkan Martin Luther King, bu duruma karþý bir boykot organize etmiþtir. Bir yýldan fazla süren bu boykot, Martin Luther’in tutuklanýp evinin bombalanmasýna raðmen baþarýyla sonuçlanmýþ ve ulaþým araçlarýndaki bu ýrk ayrýmý kanun dýþý ilan edilmiþtir.

Bu boykot ve baþarýdan sonra daha bir ön plana çýkan Martin Luther, siyahlarýn haklarýný aramak ve siyahi kiliselerin bir arada kalmasýný saðlamak amacýyla Güney Hýristiyan Liderlik Konferansý’ný kurmuþ ve çalýþmalarýna bu yoldan devam etmiþtir.

Martin Luther, Mahatma Gandhi’nin yolunu takip etmiþ ve þiddet içermeyen itaatsizlik yolu ile hak arama felsefesini uygulamýþtýr. Bu felsefe baþta biraz garip gelse de Gandhi deðil miydi hiç kan dökmeden ve mermi yakmadan koskoca Ýngiltere’yi pes ettirip halkýný ve ülkesini baðýmsýzlýða kavuþturan? Ýþte bu felsefe ile organize ettiði eylemler, zamanla ülkede çok büyük ses getirmiþ ve Yurttaþ Haklarý Hareketi, ABD’nin gündemine oturmuþtur. Bu eylemler sonucunda Çalýþma Kanunu ve Oy Hakký Kanunu’nda düzenlemeler yapýlmýþ ve siyahlarýn maðduriyetleri kýsmen de olsa giderilmiþtir. Tabi özgürlük ve demokrasinin beþiði olarak kabul edilen ABD’nin, 20. yüzyýlýn ortasýnda, kendi vatandaþlarý arasýnda ýrk ayrýmý yapmýþ olmasý ve bu ayrýmýn büyük bir bölümünün isyanlarla giderilmiþ olmasý ne kadar büyük bir baþarýdýr tartýþýlýr. Ki günümüzde de milyonlarca zencinin oyunun bu ülkede hala -bir þekilde- geçersiz sayýlmasý, afetlerde beyazlara öncelik verilmesi gibi örnekler, bu haklarýn hâlâ tam anlamýyla kazanýlamamýþ olduðunu gösterir.

Martin Luther King’i ve Yurttaþ Haklarý Hareketi’ni þahlandýran olay ise 63 yýlýnda düzenlenen “Washington’a Yürüyüþ” ve yürüyüþ sonunda yapýlan konuþmadýr. Çeþitli etnik gruplardan yaklaþýk 250 bin kiþinin katýldýðý yürüyüþ, baþkent tarihinin en kalabalýk eylemi olmuþtur. Martin Luther’in yapmýþ olduðu “I Have A Dream – Bir Hayalim Var” adlý konuþma, ülke ve dünya tarihinin en iyi konuþmalarýndan biri olarak tarihte yer edinmiþtir.

Siyahlarla beyazlar arasýndaki maddi açýðýn kapatýlmasýný isteyen Martin Luther’in bir bakýma pozitif bir ayrýmcýlýktan yana olmasý belki de bir çeliþkidir. Ancak, yapýlacak bu destek ile birlikte siyahlarýn bir düzene gireceði ve siyahi bölgelerde eðitim oranýnýn artýp suç oranýnýn azalacaðý tezinin gerçeklik ve geçerlilik payý da oldukça yüksektir.

Güneyde elde ettiði baþarýlardan sonra, bu hak arayýþýný ABD’nin kuzey bölgelerine de yaymak isteyen Martin Luther, bu bölgelerde daha büyük tepkilerle karþýlaþmýþ olsa da fakirlere destek amacý güderek Chicago’nun varoþlarýna taþýnacak kadar gönül vermiþtir bu davaya. Belki de onu asýl önemli kýlan da davasýna olan inancý ve baðlýlýðýdýr.

Kuzeyde umduðunu bulamayarak tekrar güneye dönen King’in siyasi görüþleri, Vietnam Savaþý ve ABD’nin bu savaþtaki tavrýnýn da etkisiyle zamanla evrim geçirmiþtir. Kapitalizmi baþtan reddetmiþtir. Komünizmi, dini reddetmesi ve siyasi baskýcýlýðý gibi nedenlerle benimsememiþ olmasýna raðmen, özel sohbetlerinde demokratik sosyalizme olan desteðini belirtmiþtir. Tabi bunu yaparken de komünist etiketi yiyerek hareketi olumsuz etkilememeye özen göstermiþtir.

1968 yýlý, tüm dünyada olduðu gibi ABD’de de hareketli geçmiþtir. Devrim, hürriyet, özgürlük gibi fikirlerle sarsýlan dünya, bir baþka olayla da uzun süre çalkalanmýþtýr. Martin Luther, artýk simgesi haline geldiði Yurttaþ Haklarý eylemlerinden bir yenisi için Memphis’e davet edilmiþti. Buradaki siyahi saðlýk çalýþanlarý, kötü hava koþullarý nedeniyle evlerine gönderildiklerinde ücret alamýyorlardý. Oysa ayný durumdaki beyazlar ücretlerini almaktaydýlar. Bu ve bunun gibi nedenlerle haklarýný arayýp greve giden zenciler, destek olmasý ve bu grevi ülkeye duyurmasý için Martin Luther’i davet etmiþleri. Ýlk eylem 24 Mart’ta düzenlenmiþ ve King, 6 bin kiþinin önünde yürümüþtü. Sakin baþlayan yürüyüþ birden hareketlenmiþ ve kalabalýk ile güvenlik güçleri çatýþmaya baþlamýþtý. Olaylar sonucunda 300 tutuklu, 60 yaralý ve bir ölünün olmasý Martin Luther’e göre -olaylarý önlemeye çalýþmýþ olmasýna raðmen- bir baþarýsýzlýktý ve tekrarlanmamalýydý. Kenti terk etmeye hazýrlanýrken son anda vazgeçirilmiþti. Hemen yeni ve daha düzenli bir yürüyüþ organize edilmesine karar verildi. Bunun için sürekli toplantýlar yapýlýyordu. 3 Nisan günü yapýlan kalabalýk bir toplantýda yaptýðý “Mountaintop ‘a Gittim” adlý konuþmada “Bu saatten sonra bana ne olacaðý önemli deðil. Bazýlarý, bazý hasta beyaz kardeþlerimiz tarafýndan bana karþý yapýlabilecekler hakkýnda konuþmaya baþladý. Herkes gibi bende uzun bir hayat yaþamak istiyorum. Uzun yaþamak önemli, fakat þu an bununla ilgilenmiyorum. Sadece Tanrý'nýn isteðini yerine getirmek istiyorum. Çevreme baktým, vaat edilmiþ topraklarý gördüm. Oraya sizinle beraber gidemeyebilirim. Fakat bu gece bilmenizi istiyorum ki biz halk olarak o vaat edilmiþ topraklara ulaþacaðýz. Bu nedenle bu akþam mutluyum. Hiçbir þeyden endiþelenmiyorum. Kimseden korkmuyorum. Gözlerim Tanrý’nýn geliþinin zaferini gördü!” diyerek sanki baþýna gelecekleri önceden hissetmiþti.

Ertesi gün, yani 4 Nisan 1968 günü, otel odasýnýn balkonundan çevreyi seyretmekteydi. Bu balkonun tam karþýsýnda bulunan otele ise öðlen saatlerinde James Earl Ray adlý bir beyaz gelip oda kiralamýþtý. Akþam saatlerinde camýný aralamasý, tüfeðini ayarlayýp tetiðe basmasý ile kötüler, hanelerine bir çentik daha atmayý baþarmýþlardý. Tüfekten çýkan kurþun, King’in çenesini ve ensesini parçalamýþtý. Acil müdahale yapýlýp hemen hastaneye kaldýrýlmasýna raðmen kurtarýlamayan Martin Luther’in, suikastýnýn arkasýndaki güç ya da güçler hâlâ gizemini korumaktadýr. Siyahlarýn yükselmesini istemeyen beyazlar ile devlet mi tertipledi, yoksa barýþ yerine þiddet isteyen siyahlar mý tertipledi bu suikastý hala gün yüzüne çýkartýlamamýþtýr. Ölümünün ardýndan, þiddetten yana olan siyahi lider Stokely Cormichael þöyle haykýrýyordu: "Evlerinize gidin ve silahlarýnýzý alýn! Beyaz adam geldiðinde amacý sizleri öldürmek olacaktýr. Sokaklarda artýk hiç bir siyahýn kanýný görmek istemiyorum. Onun için diyorum ki evinize gidip silahlanýn!” Hayatý boyunca þiddete karþý olan ve bu düþünceyi aþýlamaya çalýþan King’in ölümünün þiddeti doðurmasý da kaderin küçük sürprizlerinden biri olsa gerek.

Suikasttan 5 gün sonra ülkede yas ilan edilmiþ ve cenaze, yaklaþýk 300 bin kiþi tarafýndan kaldýrýlmýþtýr. Bir süre sonra da tetikçi Ray yakalanmýþ ve 99 yýl hapis cezasýna çarptýrýlmýþtýr.

Otopsi raporlarýna göre King, öldüðünde 39 yaþýnda olmasýna raðmen 60 yaþýnda bir kalbe sahipti. Bunun nedeni, 13 yýllýk eylemcilik dönemindeki yoðun stresti. Ömrünün son 13 yýlýnda kalbi 2,5 kat yaþlanýp 34 yýllýk iþlemiþti.

2500’e yakýn seminer vermiþ, 10 yýl içerisinde yaklaþýk 10 milyon kilometre yol kat etmiþ olan Martin Luther King, ardýnda 5 adet kitap ile sayýsýz makale býrakmýþtýr. Þiddet içermeyen mücadele yöntemi ve verdiði özgürlük mücadelesi ile 1964 yýlýnda -henüz 35 yaþýnda iken-Nobel Barýþ Ödülü’nü almýþtýr. Verilen para ödülünü de kabul etmeyip insan haklarý örgütlerine baðýþlamýþtýr.

Tek amacý barýþ, kardeþlik, huzur ve eþitlik olan bir adamýn 25 defa tutuklanýp 4 defa da suikasta uðramasý ve sonuncusuna kurban gitmesi, hayata ve fikre tahammülsüzlükten ortaya çýkan sansürden baþka bir þey deðildir. Barýþtan nemalanamayan insanlarý tek silahý olan mozaikleme, bazen bir fikre uygulanabileceði gibi bazen de koca bir halka ve bu halkýn temsilcilerine de uygulanabilmektedir. Ancak es geçilen nokta ise bu suikast ile birlikte Martin Luther King’in efsaneleþip ölümsüzleþtiði gerçeðidir. Madden susturulmuþ olabilir, ama manevi olarak o her zaman ezilenlerin yanýnda olmaya devam edecektir. Lakin uðruna canýný verdiði siyahlarýn -ki özellikle de ABD’dekilerin- bugünkü yoz durumu, belki de Martin Luther’in -deyim yerindeyse- kemiklerini sýzlatmaktadýr.

Kötü Ýçerik Bildir
Gerekçe: Okumuþ olduðunuz metnin ÝzEdebiyat Yayýn Ýlkelerine aykýrý içerik barýndýrdýðýný ya da baþka bir sorun içerdiðini düþünüyorsanýz lütfen bize bildirin. Bildiriminiz anonim tutulacaktýr ve en kýsa zamanda editörlerce incelenecektir.