Þeytan taþlama (recmi cemerat) Ýslam’daki hac ibadetinin gereklerindendir. Hacý adaylarý Mina daðýna çýkarak orada bulunan Büyük Þeytan, Ortanca Þeytan ve Küçük Þeytan cemrelerini 1 taþlarlar. Ýslam mitolojisinde Ýbrahim peygamber oðlunu kurban etmeye götürürken Þeytan üç deðiþik görüntüde (büyük, ortanca, küçük) karþýsýna çýkmýþ ve onu vazgeçirmeye çalýþmýþtýr. Ýbrahim de yerden topladýðý taþlarý atarak Þeytaný her defasýnda kovalamýþtýr. Ancak, böyle bir "taþlama" öyküsü Tevrat ve Ýncil'de yer almaz.

Müslüman Araplar bu üç Þeytanýn göründüðü yerlere üç büyük dikilitaþ dikmiþlerdir. Akabe Cemresi, Orta Cemre ve Küçük Cemre denilen bu dikilitaþlar veya putlar Ýranlý ilahiyatçý Dr. Ali Þeriati’ye göre (1933-1977) Üçlemenin [Teslis] sembolleri olup, birinci put [cemrei ulâ], ikinci put [cemrei vustâ], üçüncü put [cemrei ukbâ] dýr. (Kaynak: www.sevdeislam.com sitesi). Öyleyse, Hristiyanlýk'taki “Tanrýsal Üçlük”e karþýlýk Müslümanlýkta da bir “Þeytani Üçlük” inancý olduðu ve üç tanrý/tek þeytan ile tek tanrý/üç þeytan inancýnýn asimetrik bir denklem oluþturduðu sonucuna varabiliriz. Prof. Süleyman Ateþ'e göre bunlar üç ayrý þeytan olmayýp tek bir þeytanýn üç deðiþik görünümüdür. Kilise öðretisine göre de Baba, Oðul ve Kutsal Ruh'tan meydana gelen "Tanrýsal Üçlük" üç ayrý tanrý olmayýp tek bir tanrýnýn üç deðiþik görünümüdür.

Þeytan taþlama mitolojik bir Arap-Sami geleneðidir, Ýslam’a da geçmiþtir. Cahiliye döneminden kalmadýr. Þeytan taþlama sýrasýnda “bismillah allahü ekber” diye baðrýþarak her üç þeytana yediþer taþ atýlýr. Ýnanca göre bu taþlarýn büyük için ceviz, ortanca için fýndýk, küçük için leblebi boyutlarýnda olmasý gerekirmiþ.

Tabi Ýbrahim peygamber her seferinde ayrý ayrý irili ufaklý taþlar topladý mý emin deðiliz ama taþ atarak kedi, köpek, kuþ kovalanýr da Þeytan nasýl kovalanýr? Buna raðmen, Kuran’da Þeytan veya Ýblis’in “taþlanmýþ” olduðu belirtilir:

“Ey Ýblis (...) Çýk buradan dedi, þüphe yok ki taþlanmýþ, kovulmuþsun sen.” (Hicr Suresi: 34)
"Kur'ân okuyacaðýn vakit Allah'a sýðýn taþlanmýþ Þeytan'dan." (Nahl Suresi: 98) 2

YILDIZLAR VE METEORLAR
Öte yandan, Mülk ve Hicr surelerinde gökteki "kandillerin" þeytanlarý taþlamak için konduðu belirtilir:

“Andolsun biz, en yakýn göðü kandillerle donattýk ve onlarý, þeytanlar için taþlamalar yaptýk. (...); Andolsun biz, gökte birtakým burçlar yarattýk ve bakanlar için onu süsledik. Ve göðü taþlanan bütün þeytanlardan koruduk.” (Mülk Suresi: 5; Hicr Suresi: 16-17)

Göðü donatan “kandiller” yani “yýldýzlar” þeytanlarý taþlamak için konuldu ise bu durumda dað tepelerine çýkýp þeytan taþlamaya gerek var mý? Prof. Süleyman Ateþ bu ayetleri yorumlarken tanrýsal bilgileri (gayb) 3 çalmak için göðe çýkan þeytanlarýn "meteor taþlarýyla" recm edildiðini ve bundan dolayý gayb haberlerini çalamadýklarýný ileri sürer:

“Haber çalmak için göðe çýkan cinler meteor taþlarýyla, ýþýnlarla karþýlaþtýlar. Artýk bu göðü delip ötesine geçmeyi, gayb haberlerini çalmayý baþaramadýlar” 4

Bu yorum bana pek doðru gelmiyor. Bir kere herþeyden önce Kuran'da "þeytanlar"dan söz ediyor ama Prof Ateþ bunlardan "cinler" olarak söz etmiþ. Ýkincisi gök "delinebilir" mi ? Banka duvarý deler gibi göðü delip de þeytanlar göksel haberleri mi çalacaklarmýþ? Peki nerede duruyormuþ bu gayb haberleri? Kasada mý? Buradaki "delmek" eyleminin simgesel/soyut bir anlamý olmasý da uzak bir olasýlýk. Çünkü eðer öyle olsaydý o zaman þeytanlarý taþlamak için "somut" meteor taþlarýna ne gerek var?

Araplar göðün yedi katlý bir kubbe olduðuna ve yýldýzlarýn "en yakýn gök"te durduklarýna inanýrlardý. Prof Süleyman Ateþ'in buna inandýðýna pek ihtimal vermiyorum ama, kendisi en yakýn yýldýzýn ne kadar uzakta olduðunu biliyor mu acaba? Hadi biliyor diyelim, peki Allah’ýn meteor taþlarýyla recm yapmasýna ne demeli? Ýnsanlara yýldýrým yollayan Roma tanrýsý Jüpiter ile Allah arasýnda ne fark var? Biri insanlara yýldýrým yolluyor, öteki þeytanlara göktaþý fýrlatýyor. Tüm bunlara mitoloji desek bile yine de anlatýmda bir tutarlýlýk olmalý. Ýnsanlar yýldýrýmdan etkilenir, ama cinler ve þeytanlar ruhsal varlýklar deðiller mi? O halde meteor taþlarýndan nasýl etkilenirler?

Sonra "meteor" baþka, "yýldýz" baþkadýr. Kuran’da “kandiller” ile kastedilen meteor taþlarý deðil yýldýzlardýr. Yýldýzlar milyonlarca ýþýk yýlý uzaktadýr, güneþ gibi ýþýk saçarlar. Oysa meteor taþlarý ýþýk saçmaz, dünya atmosferine girdikleri an yanmaya baþlarlar. Yýldýz kaydý diye zannedilenler göktaþlarýdýr. Muhammet'ten yüzyýllarca önce yaþamýþ Yunan filozof ve astronomlarý "göktaþý" ile "yýldýz" arasýndaki farký çok net bir þekilde biliyorlardý. Fakat bu bilgi bazýlarýna ulaþamamýþ anlaþýlan.

ÞEYTAN VE ÞEYTANLAR
Cinler ve þeytanlar Ýslam teolojisinde eþanlamlý gibi görünseler de bu varlýklarýn birbirinden farklý yapýlarda olduðu görülmektedir. Müslümanlýkta hem Þeytan, hem de Þeytanlarýn olduðunu gösteren bazý ayetler aþaðýda verilmektedir:

“Gerçekten de malýný boþ yere saçýp savuranlar, Þeytanlara kardeþ olurlar ve Þeytan, Rabbine karþý nankördür.” (Ýsra Suresi: 27)

“Ey Âdemoðullarý, Þeytan, ananýzý, babanýzý cennetten çýkardýðý ve avret yerlerini onlara göstermek için büründükleri elbiseyi sýyýrýp üstlerinden attýðý gibi sakýn sizi de bir derde uðratmasýn. O ve ona mensup olanlar, sizin göremeyeceðiniz yerlerden görür, kollar sizi. Þüphe yok ki biz Þeytanlarý inanmayanlara dost ettik.” Araf Suresi: 27)

“Onlar iman edenlere rastladýklarý zaman: "Ýnandýk" derler. Fakat Þeytanlarýyla yalnýz kaldýklarý zaman: "Biz, sizinle beraberiz, biz sadece (onlarla) alay ediyoruz." derler.” (Bakara Suresi : 14)
     
“Ve Süleyman'a kasýrga gibi esen rüzgârý râm ettik, emriyle, kutladýðýmýz yere esip giderdi ve biz her þeyi biliriz. Ve Þeytanlardan, onun için denize dalýp ona mücevherat çýkaranlar ve bundan baþka daha ayrý iþler yapanlar da vardý ve biz de onlarý korurduk.” (EnbiyaSuresi : 81- 82)

CÝN NE, ÞEYTAN NE?
Þeytan ve þeytanlarýn hepsi kötüdür. Oysa, cinlerin hepsi kötü deðildir: "iyi cinler" Müslüman olur, Kuran’ý beðeniyle dinler, "kötü cinler" veya "cin þeytanlarý" da insanlarý aldatýrlar. “Huddam” (hizmetçi) denilen iyi cinler “cinci hocalar” ile birlikte çalýþarak hastalýklarý iyileþtirir, büyüleri çözerler, kötülükleri kovarlar.

Cinler "kaynayan ateþten" yaratýlmýþ olup (Rahman Suresi: 15 “Ve cinleri, coþup kaynayan ateþten yarattý.”) insanlar gibi mümin ve münafýk olanlarý vardýr. Cinlerin en kötü ve korkunç olanlarý ifritlerdir (Neml Suresi: l39 “Cinlerden bir ifrit, sen yerinden kalkmadan dedi, ben onu sana getiririm ve þüphe yok ki ben, elbette güvenilecek bir kuvvete sâhibim.”)

Þeytan ise "öldürücü bir harareti olan ateþten" yaratýlmýþtýr. (Hicr Suresi: 26-27 “Andolsun ki biz Âdem'i, kuru, kokmuþ, þekil ve sûret verilmiþ balçýktan yarattýk. Þeytaný ise daha önce, öldürücü bir harâreti olan ateþten yarattýk.”)

Üstelik, Cin Suresinden anlaþýldýðý üzere, cinler Kuran’ý duyabildikleri ve Muhammet'in yanýna gelip coþkuyla dinleyebildikleri halde þeytanlara böyle bir hak tanýnmamýþtýr. Muhammet, Kuran’ý þeytanlarýn indirmediðini ve onlarýn vahyi duyamayacaklarýný belirtir:

“Ve onu Þeytanlar indirmedi. Ve bu, onlara yakýþmadýðý gibi buna güçleri de yetmez. Þüphe yok ki onlar, vahyi duymaktan uzaklaþtýrýlmýþlardýr.” (Þuara Suresi 210-212)


YAHUDÝ-HRÝSTÝYAN TEOLOJÝSÝNDE ÞEYTAN

Yahudi-Hristiyan teolojisinde Þeytan, Tanrý gibi olmak istediði için ve insanlarý da bu yola yönlendirdiði için kötü, isyankar ve lanetli sayýlýr. Tevrat'ta Þeytan Adem ve Havva'ya þöyle der: "...o aðacýn meyvesini yediðinizde gözleriniz açýlacak, iyiyle kötüyü bilerek Tanrý gibi olacaksýnýz." (Tevrat, Yaratýlýþ 3: 5)

Ýncil'de, Ýblis, Ýsa'nýn kendisine secde etmesini ister; dünyanýn tüm ülkelerinin kendisine teslim edilmiþ olduðunu ve dilediði kiþiye onlarý vereceðini söyler:

"Sonra Ýblis Ýsa'yý yükseklere çýkararak bir anda Ona dünyanýn bütün ülkelerini gösterdi. Ona, «Tüm egemenlik ve görkemleriyle bunlarý sana vereceðim» dedi. «Bunlar bana teslim edildi, ben de dilediðim kiþiye veririm. Bana taparsan, hepsi senin olacak.»" (Ýncil, Luka 4: 5-7) "Ýblis ayný þekilde Ýsa'yý çok yüksek bir daða çýkarýp Ona tüm görkemleriyle dünyanýn bütün ülkelerini gösterdi. «Yere kapanýp bana taparsan, bütün bunlarý sana vereceðim» dedi." (Ýncil, Matta 4: 8-9)

Buna karþýn Ýsa, dünya ülkelerinin Ýblis'e teslim edilmiþ olduðunu yalanlamaz, sadece ona tapmayý reddeder: "Ýsa ona þu karþýlýðý verdi: «`Tanrýn olan Rabbe tap, yalnýz Ona kulluk et' diye yazýlmýþtýr.»" (Luka 4:8). "Ýsa ona þöyle karþýlýk verdi: «Çekil git, Þeytan! `Tanrýn olan Rabbe tap, yalnýz Ona kulluk et' diye yazýlmýþtýr.» (Matta 4:10)

Buradan hareketle bir çok Hristiyan dinbilimci dünyanýn reisinin Þeytan olduðunu ve dünyanýn Þeytan'ýn egemenliðinde olduðunu savunurlar.

DÝPNOTLAR
1) Cemre: Þeytanýn göründüðü yerlere dikilen sütunlara verilen isim.
2) Aksi belirtilmedikçe Kuran'dan yapýlan alýntýlarda Abdülbaki Gölpýnarlý'nýn Türkçe çevirisi temel alýnmýþtýr.
3) Gayb, gaip: Bilinmeyen görünmez alem
4) Kuraný Kerimin Yüce Meali, Prof. Dr. Süleyman Ateþ, Yeni Ufuklar Neþriyat, s: 381, 2 no.lu dipnot