Töre kurallarý…

Törenin olmazsa olmazlarý…

Töre cinayetleri…

Törelerimizin adetleri ve kurallarýna karþý gelen sevdalý yüreklerin ölümlerini; Haberlerde, görsel medyada, basýnda ve çevremizde duyduðumuz, okuduðumuz, gördüðümüz ve hatta yaþadýðýmýz bir toplumsal sancýmýz bizim.

Doðuda özellikle aþiretlerin yaþadýðý toplumlarda sýklýkla görülen adli vakalardýr.
Törenin önüne ne karakol ne asker ne de baþka hiçbir güç geçemediði gibi töreye karþý gelen de olamýyor, AÞKTAN baþka…

Aþk, asi ve dik edasýyla alýp baþýný gidiyor, töreye ardýný da dönüyor hiç korkusuzca…
Cehennem bile olsa AÞK orada mutlu olurum demiþse…
Azrail bile gelse önce AÞK ile pazarlýk etmeli, önce AÞK saygýn yerini kabul ettirmeli bu töre de olsa…
Yürek dinlemiyor ne adet ne kural ne baþka bir yasa…
Yüreðin tek yasasý var o da AÞKA saygý gerek, saygý…
Þimdi bu TÖRE de nereden çýktý Emine Haným? Diye bir soru oluþacaktýr, eminim kafanýzda.
Töre Türkiye’de yaþayan insanýn bitmez çilesi ve yürek yasýdýr…
Töre yüzünden nice evler bugün bile hala yastadýr. Doðudaki her ilde benzer hikâyeler duyarýz.
Bende bir KAVAL adlý bir kitap okudum ve hala etkisindeyim. Kitaptan bazý alýntýlar yapýp size içeriðinden bilgiler aktaracaðým.

***

KÝTABIN ADI: KAVAL

YAZARI: Beytullah Özilhan

EDÝTÖRÜ H. Hüseyin Yalvaç

YAYIN EVÝ: Sone Yayýnlarý/Þubat-2009

KÝTABIN KONUSU:

Doðu Anadolu’ya tayini çýkan idealist ve Atatürk ilkelerinden ayrýlmayan bir öðretmenin, tren yolculuðunda geriye dönüþler yapan belleði ile yaþadýðý yýllarýn siyasi, etnik, coðrafi ve ekonomik sorunlarýný irdeleyerek ve hala feodal yönetimin etkisinde bir siyasetten kurtulamayan, içinde yaþadýðý toplumu ve insanýný sorgulamasý ile içsel yolculuðun yaný sýra, ayný trende yolculuk ettiði aþiret ve törelerin içinde doðup, büyümüþ insanlar ile tanýþmasý ve ardýndan törenin kurbanlarý Gülizar ve Muhlis ile yaþadýðý dramla sonuçlanan bir gerçek hayat yolculuðu…

KÝTABIN ÖZETÝ:

Aliþan Öðretmen, ilk bölümde yaþadýðý toplumun ortaçað zihniyetinden kurtulamadýðýný düþünceleri ile yolculuða çýkar. Tayini çýktýðý köyü merak ederken de, “köylü milletin efendisidir” sözlerinin þimdiki gerçeklerle hiç alakasý olmadýðýný düþünür. Sefaletin ve yokluðun çilesini ayaðý çarýklýlarýn çektiðini ve artýk demokrasilerde çarelerin de tükendiðini düþünür.

Kaval’ýn yazarý Beytullah Özilhan, þimdiki sistemin “yedek lastiði” adý verdiði siyasetin aslýnda hala þýhlarla aðalarýn yardýmlarý ile ayakta durduðunu çok iyi irdelemiþtir. Bir demokrasi ve Cumhuriyet aþýðý olan Aliþan Öðretmen; enstitüde okurken “Asýl zafer cehaletin yok olduðu zaman kazanýlan zaferdir.” Sözü üzerine ant içmiþtir. Bu manidar cümle o ve öðretmen arkadaþlarý için vazgeçilmez bir ilke olmuþtur. Bu ilkenin de yaþam arenasýnda uygulayacak tek insanlarýn öðretmenler olduðu bilincindedir.

Aliþan Öðretmen, Osmanlý saltanatýnýn yýkýlmasý ile Cumhuriyetin onun yerini almasý, ortaçað kalýntýlarýný söküp atamadýðýndan, hala cehaletin izlerini taþýyan insanlarýn “din baskýsý” altýnda, “aða ve þýh ne derse o olur, boynumuz kýldan incedir” zihniyet zincirlerini kýracak kiþilerin öðretmenler olduðunu düþünmektedir.

Bu düþünceler ile yolculuk ederken Aliþan Öðretmen, kompartýmanda büyük baþ hayvan alým satýmý yaparak geçimini saðlayan bir hayvan tüccarý olan Menfi Zeynel ile tanýþýr. Gideceði köyü ve insanlarý çok iyi bildiðini söyleyen yol arkadaþý mert, gözü pek ve yiðit orta yaþlarýnda bir köy adamýdýr.

Her ne kadar aþiret sistemi içinde törelerine baðlý da kalsa aydýn düþünceye mert yüreði de eþilik edince, bilginin karþýsýnda þapkasýný önüne koyan Menfi Zeynel ile ileride çok iyi bir dost olabilecekleri sohbetine baþlarlar.

Yolculuklarýna trene kaçak binen iki genç de eþilik edince. Aliþan öðretmen kendi gençliði ile baðlantý kurarak onlarýn kaçak binmelerini biletçiye cezalý bilet ödeyerek utanmalarýný önler ve yardým eder.

Daha sonra gençlerin trene biniþ nedenlerini öðrenince hele ki, aþiret reisi Musa’nýn kýzý Gülizar’ý kaçýran adý Müslüm olan delikanlý ile uzun uzadýya söyleþiler yapýlýr. Doðu Express bir kaygýlý yolculuða eþlik etmektedir. Töre ve ulular dediði büyüklerin sözleri hala geçerli olan bir zamanda gençlerin canlarýný nasýl kurtarabileceklerini, düþünen Aliþan Öðretmen ve yüreði korku nedir bilmeyen, mert ve ayný benzer sevdayý o da yaþamýþ olan Menfi Zeynel’i alýr bir derin düþünce.

Mercan’da inecekken daha erken inip, yolculuða baþka ilden Mardin’e doðru yola çýkarlar. Kaçak yolcularý takip eden aþiret reisleri adamlarý ile bir serüven baþlar. Bir kaçýþ baþlar. Bir töreye karþý çýkýþ baþlamýþtýr.

Doðu Express treninde baþlayan dostluk kuran bu dört kiþi romanýn asýl karakterleridir.
Romanda, örf ve adetler çok iyi betimlenirken, yörenin dili ve yörenin doðasý çok iyi anlatýlmýþ tasvir edilmiþtir.

Yolculuða apansýz çýkan âþýk genç Müslüm, yanýna nüfus kâðýdýný bile almamýþken, ona sevdalý Gülizar, bir aða kýzý olmasý ile “aslandan tavuk doðmaz” misali, daha hazýrlýklý davranmýþ, namlusunda dört kurþunu olan babadan bir tabancasý ve beþ adet Reþat altýnýný çýkýsýna “ne olur olmaz” iliþtirmiþtir.

Mardin ilinin Nusabeyn ilçesine yolculuk oldukça çetin þartlar altýnda ve kaygýlý geçmiþtir. Menfi Zeynel’in askerlik arkadaþý Þehmuz Mardin’de yaþamaktadýr. Kürtçe ana lisanýdýr. Mardin’in iklimi, coðrafyasý ve insanýný iyi kurgulayan yazar, kendinden duygu katmýþ þiir duygusallýðýnda roman finale vardýðýnda, okur olarak ben gözyaþlarýmý tutamadým.

Suriye sýnýrýnda görevli jandarmalarýn yöre insaný ve Mardin aþiretleri arsýnda siyasi/ekonomik iþbirlikleri sonucunda yine kazananýn kötülerin olduðunu bilmek beni daha da acýtmýþ ve KAVAL’IN sonuna ulaþtýðýmda, içimden geçen isyanlarý anlatmakla bitiremem.

Birbirlerini ölesiye seven iki genç törenin kurbanlarý olmaktan kurtulamamýþ, Suriye sýnýrlarýnda kör mayýnlarýn birine isabet edip, yanýk et kokularýný duyar gibi oldum. Gülizar’ýn namludaki dört kurþunu kendi kafasýna sýkýþý ise ayrý bir acýya tanýk etmiþti beni.
Sevdiðinden ayrý kalmamýþ ve ölüm yolculuðuna dört kurþunla eþlik etmiþti…

Kitaba KAVAL adý verilmesi ise, çocukluðundan beri çobanlýkla geçinen Müslüm çok iyi kaval çalmaktadýr. Yolculuk boyunca hiç yanýndan ayýrmadýðý kaval hep ceketinin iç cebindedir. “Ne zaman Gülizar’ýma kavuþurum o zaman çalarým” dediði kaval, Mardin’de bir kýna gecesinde yanýk yanýk çalan Müslüm, töreye kurban giden iki sevdalýnýn hikâyesini çalarak, herkesi aðlatmýþtýr.

Öldüðünde ise Jandarmalar Müslüm’den kalan kanlý eþyalar arasýnda tek hazine olan kavalý Aliþan Öðretmene vermiþtir.
Kitabýn sonuna yaklaþtýðýmda, bitmesini istemediðim bir dostluðu izler gibiydim.

Menfi ve Aliþan Öðretmen “can dost” olmuþlardý. Kader onlarý bir tren yolculuðunda birleþtirmiþ ve kefenlerine yazdýklarý bir dostluk baðý kurmalarýný saðlamýþtý. Biri hiç okumamýþ, aþiret ve törelerin içinde çimlenmiþ, ulularýn tesirinde olan ama akla ve bilgiye hayran uyumlu, mert deli yürekti, diðeri ise aydýn, çaðdaþ, Atatürkçü bir Cumhuriyet bekçisi bir öðretmendi.

Aliþan Öðretmeni görev yapacaðý yere kadar eþlik eden Menfi bu yolculukta çok deðiþmiþti. Vardýklarý köyde bir devrime tanýklýk edecekler ve törelerin aydýn fikirlerle ve eðitimle nasýl yýkýlabilirliðine tanýk olacaklardý.
Kitabýn sonunda gözlerimdeki ýslaklýðý silip, uzun süre düþünmem ve okuduklarýmý sindirmem gerektiðini düþünmüþtüm.

“Orada bir köy var uzakta ve o köy bizim köyümüzdür”

Çocukluðumuzda hep bir aðýzdan söylediðim þarkýyý mýrýldanmamak elde deðildi…


Emine Piþiren/Edremit-Akçay/07.10.2009