AYBASTI ÝLÇESÝNÝN TARÝHSEL ADI
Aybastý adýnýn öz biçimi belki Ýbrasta’dýr. “Asta”, ilçenin doðusundaki (Aðuderya-Bolaman) ýrmaðýný iþaret ediyor olabilir. Adýn öz biçimi; Luwi/Pelasgos dilinde: Ýbasta (Ýbrasta) buradan da; Ýbr(a)-Asta; Bol/gürsu-Akýntýsý(dere, çay, ýrmak) anlamýna geliyor. Ülkemizin en önemli dilbilimcisi Prof. Dr. Doðan Aksan TDK tarafýndan yayýnlanan "Her Yönüyle Dil" isimli kitabýnýn 12. sayfasýnda Aybastý yer adýnýn en eski þekillerinden “Hagios Basaridir “ olduðunu ve Aybastý ismine dönüþtüðünü belirtmektedir. Ayasofya (Hagia Sophia) açýlýmýndan hareketle -ki Latince'de de hagia kelimesi: "aya". olarak söylenmektedir. Bu kelimenin açýlýmý ; Maðara/katedral(manastýr) biçiminde yorumlanmalýdýr.. Buna örnek , Ayasofya müzesidir; bugün ülkemizde Ayasofya isimli üç müze, Ýstanbul, Trabzon ve Ýznik'te mevcuttur. Bu ibadet yerleri müze yapýlmýþtýr. Ýki bin yýl öncesinde yapýlan bu ibadet ve inanç sýðýnaklarý( O dönemde yahudilerden korkan hristiyanlar ibadetlerini dað baþlarýnda kurduklarý ömanastýrlarda ve sýðýnaklarda yaparlarmýþ) Aybastý'da meydana gelen deprem, sel ve doðal afetlerden dolayý yok olmuþ, günümüze ulaþamamýþtýr. Günümüze kadar uzanan kimi maðara ve bazý eski kalýntýlar da ya defineciler ya bilinçsizce yok edilmiþtir. Ýnanç turizminin yaygýnlaþtýðý ve önem kazandýðý yüzyýlýmýzda AYBASTI BU TURÝST POTANSÝYALÝNDEN NE YAZIK KÝ BUGÜN FAYDALANAMAKTADIR. Aybastý Osmanlý imparatorluðu döneminde Osmanlý Ordusunun asker ihtiyacýný karþýlayan temel eðitim yerlerinderindendir.. Aybastý o dönemde bir bugünkü tarifle "acemi birliði" konumundaydý: Acemi oðlanlar Aybastý'da askerlik, çiftçilik, hayvancýlýk ve dini konularda eðitim görürler sonra harp sýrasýnda veya ihtiyaç halinde Ordu'ya katýlýrlardý. merkezi; Nefs-i Fidaverende’dir. Yeri tam olarak belli olmamakla birlikte, o dönemde asýl merkezin El- Beð (Elbeyi) köyü olma ihtimali yüksektir. 1547 yýlýnda Nahiye-i Habsamana (Gölköy) ile bütünleþmiþ ve yerleþim yeri Ýskefsir ( Reþadiye ) kazasýna baðlanmýþtýr. Böylece adý: Bölük-i Fidaverende’dir. Aybastý 13. yüzyýl baþlarýnda Rum Pontus Devleti sýnýrlarý içinde kalýr. 1461 ‘de, 2. Mehmed’in ( Fatih) bu devletin egemenliðine son vermesiyle Osmanlý topraklarýna katýlýr.
Aybastý (köy) 1613’te tekrar Gölköy ile birlikte Ordu'nun nahiyesi olmuþtur. 19’uncu yüzyýlda bir ara Gölköy’den ayrýlan Aybastý, daha sonra tekrar bu kazaya baðlý bir nahiye olarak varlýðýný sürdürmüþtür. Cumhuriyet döneminde ise kasabanýn merkezi Esenli'ye taþýnýr. Þemseddin Sami, “Kamusü’l-Alam”da Aybastý’yý “Ordu kazasýna baðlý nahiye merkezi, bir kasaba” olarak tanýmlar. Cumhuriyet kurulana kadar nahiye merkezi olur ve bu statüsünü korur. Aybastý belediyesi 1954‘te kurulmuþtur. 1960’ta ilçe merkezi yapýldý. Aybastý’nýn halk aðzýndaki adý; Aybasdý, Ebessa, Ýbassa, ibassa, camiyanný biçiminde adlandýrýlýr.
Aybastý ilçesi Doðu Karadeniz Bölgesi’nde, Ordu iline baðlý ilçe merkezidir. Canik Daðlarýnýn kuzey yamacýndaki Bolaman Çayý’nýn kollarýndan birinin vadisinde kurulmuþtur. Fatsa-Reþadiye yolu üzerinde yer alýr, Ordu kentine uzaklýðý 137 km’dir. Baþlýca ekonomik etkinlik tarým ve hayvan ticaretidir.
Kuzeyde Fatsa, doðuda Gölköy, batýda Korgan ilçeleri, güneyde de Tokat iliyle çevrilidir. Ordu ilinin daðlýk iç kesiminde yer alan Aybastý’nýn büyük bölümü Canik Daðlarýyla kaplýdýr. Kuzeybatý-güneydoðu doðrultulu bu daðlarýn ilçe sýnýrlarý içindeki en yüksek noktasý Kuþkaya’dýr (1.816 m.) Ýlçenin belirgin doðal özelliklerinden biri de yüksek yaylalarýdýr. Bunlarýn en önemlisi 1.350 m. yükseklikteki Perþembe Yaylasý’dýr. Canik Daðlarýný parçalayan çok sayýda dere ve çay da, derin vadiler oluþturmuþtur. Ova düzlükleri bu vadilerin tabanlarýnda yer alýr. Ýlçede temel geçim kaynaðý bitkisel üretimdir; fýndýk, mýsýr, buðday, arpa, patates ilçenin ticari ürünüdür. Yayla hayvancýlýðý da ilçe ekonomisinde önemli bir yer tutar. En çok sýðýr ve koyun yetiþtirilir. Yörede linyit yataklarý mevcuttur. Kemal Düz