ÝSKENDERUN ÞATOSU PAYAS KALESÝ

Betrandon de la Broquiere seçkin bir savaþçý ve diplomatdýr. Doðu’ya bir “gizli” seyahat ile görevlendirilmiþtir. Amacý; Türklerin politik durumlarýný yerinde incelemek Philippe le Bon’un yapmayý tasarladýðý bir haçlý seferi için zemini yoklamak, doðuya sefer yapacak hristiyan hükümdarlara rehber hazýrlamaktýr. Çaðýnýn modern ajanýdýr. 1432 yýlýnýn Þubatýnda Venedik’ten bir gemi ile Akdeniz’e açýlýr, Yafa’ya çýkar. Suriye’ye oradan Anadolu’ya geçer. 1430’lu yýllardaki Anadolu ve Rumeli Türklerinin yaþamýný, sosyal ve devlet yapýsýný “Denizaþýrý Seyahati” adlý kitabýnda anlatýr.
Seyyahlar, gizli tarihçilerdir; dönemlerinin gözlemlerini, tanýklýðýný hatýralarýnda yazarak bugünlere taþýrlar. Biz burada kitaptan, Antakya, Ýskenderun ve Payas’la ilgili bölümü özetleyip, ilginç bulduðumuz kýsa bir bölümü de almakla yetineceðiz. Önce kýsaca bir özet:
Kervan Antakya’ya varýr. Daha önceleri büyük bir þehir olan Antakya’da surlarýn içinde ancak üçyüz ev vardýr. Burada Türkmenler hayvan yetiþtirirler. Hiçbir yerde görmediði güzellikte tiftik keçileri ile geniþ ve sarkýk kuyruklu koyunlarý vardýr. Yüklerini ise öküz ve mandalara taþýtýrlar. Buranýn sahibi Ramazanoðlu denilen “…büyük, zengin ve yiðit..” bir kimsedir. Memluk Sultaný onu sonradan Karamanoðlunun bir ihaneti ile yakalatarak öldürtmüþtür. Antakya’dan çýkýnca Negre* denilen ve üzerinde harap kaleler görülen bir dað aþýlýr. Daðýn eteðinde bataklýklarýn ortasýnda ancak bir dar bir kaldýrýmla eriþilen sahipsiz bir kale vardýr. Kitaptan bazý ilginç kýa bölümler ise:
“Sonra Antakya’dan ayrýlýp batýya doðru yola devam ederken, yanýmda arkadaþým Memluk olduðu halde Negre adý verilen bir daðdan geçtim; daðý aþarken bana üç dört güzel þato gösterdiler, vaktiyle hýrýstýyanlara ait olan bu þatolar harap görünüyordu. Dað oldukça güzeldi ve aþýlmasý zor deðildi; her taraf mis gibi kokan defne aðaçlarýyla doluydu. (…)
Bu daðýn eteðine inince, hemen yol kenarýnda ve deniz kýyýsýnda müstahkem bir þato görünmekteydi;** bu þato deniz tarafýnda bir ok atýmý mesafeden daha geniþ bir bataklýkla çevriliydi. Buraya ancak dar bir dolgu yoldan*** ya da denizden ulaþýlabiliyordu, ama içinde kimseler yoktu, çünkü hayli zaman önce tahribata uðramýþtý. Bu þatonun önünde Türkmenlerin barýnaklarýný gördüm; bunlar yaklaþýk yüz yirmi tana kadardý ve görülebilecek en güzel çadýrlardý; beyaz pamuklu kumaþla mavi keçeden yapýlmýþlardý. Ýçinde onbeþ onaltý kiþi kalabilecek kadar büyüktüler; evlerimizde neler varsa, ateþ hariç olmak üzere, hepsi bu çadýrlarýn içinde mevcuttu. Buradan çýkýnca, daha önce de bahsetmiþ olduðum türden bir örtüyü önümüze serdiler; içinde ekmek, peynir ve üzüm vardý. Sonra da bize sütten yaptýklarý ve “yoðurt” adýný verdikleri bir yiyecekten bol bol ikram ettiler. Bizim hamursuz ekmeðimizden çok daha ince ve bir kadem geniþliðinde yassý ekmeði kaðýt külah gibi kývýrarak o sütten yapýlmýþ yiyeceði yiyelim diye bize sundular.****
Buradan da ayrýlýp yola çýktýk ve konaklamak amacýyla, bir fersah uzaklýkta bulunan Suriye’deki hanlara benzeyen küçük bir kervansaraya geldik. Burasý sözü edilen Ayas(Payas)***** adý verilen þehirden daha yukarýlardaydý. Ve o gün at sýrtýnda giderken biraz Ýtalyanca bilen bir Ermeniyle karþýlaþtým. (…)Ramazanoðlunun hile ile nasýl aldatýldýðýný ve nasýl tutuklandýðýný nakletti: bu Türkmen ülkesinin Ramazanoðlu adý verilen beyi çok büyük bir insandý; bütün Türklerin en cesuru, en yiðidi, en iyi kýlýç kullananý ve savaþçýsýydý. Onu bir hýrýstýyan kadýný dünyaya getirmiþ ve vaftiz olmayanlar gibi kokmasýn diye dininin kurallarýna göre vaftiz ettirmiþti; o ne tam bir hýristiyan ne de tam bir müslümandý.(…) Bu körfezin çevresinde iki gün at sýrtýnda dolaþtým; buralarý çok güzel yerler. Payas þehrinin karþýsýnda, doðu yönünde yükselen bir þatonun olduðu yer çok güzel; bir yanýyla körfez kýyýsýnda, öte yaný da büyük bir kavis çizen bataklýkla çevrilmiþ. Daðlarla deniz arasýndaki bu yöre son derece güzel; buralarda hep Türkmenler yaþýyor, bunlar güzel insanlar; çadýrlarýný daima kýrlýk yerlere kuruyorlar ve bulunduklarý yerden bir baþka yere giderken de evlerini yanlarýnda götürüyorlar. Onlarýn evleri keçelerle kaplanmýþ yuvarlak çadýrlar halinde. Bu insanlarýn nüfuslarý çok, masraflarý azdýr; baþlarýnda bir reis bulunur, ona itaat ederler. Bir yerde sürekli durmazlar, Sultan’ýn egemenliði altýndaki yörelerde bulunuyorlarsa, Sultan’ýn emri altýna girerler, nereye gitseler böyle olur. Gittikleri ülkenin hükümdarý bir savaþa girmiþse onun hizmetinde bulunurlar; bir baþkasýnýn hizmetine girmiþlerse bu kez daha öncekine karþý savaþýrlar. Bundan kendileri de hoþnut deðildirler ama baðlý olduklarý kurallar böyledir, çünkü hiçbir zaman bir yere bir daha ayrýlmamak üzere yerleþmezler. At üzerinde körfez boyunca yol almaktayken, þahinleri terbiye etmekle uðraþan bir Türkmen beyine rastladým; onlara özel olarak getirdiði kuþlarý yakalamasýný öðretiyordu; buna, emri altýnda bu avcýlardan iki bin kiþinin bulunduðunu söyledi…..”




*Negre (Siyah dað, Amanus) daðý, Ras el – hýnzýr’dan Beylan’a kadar uzanan Gâvur Daðý’nýn uç kýsmýndaki Cebel Musa’dýr
** Bataklýkla çevrili bu müstahkem yapý Ýskender(Alexadre) kalesidir. Ýskenderun Þatoso(Alexandrette) ise, Halife Vasýkbillah zamanýnda((227-233=841- 847) Ýbn Abi Davud tarafýndan yaptýrýlmýþtýr. Ýskenderun Sakal Tutan yolunun üstünde bulunuyordu.
*** Bu dar yol, geniþliðinin çok az oluþu yüzünden Sakal Tutan adýný almýþ. Yol deniz boyunca gider ve bu yolu aþmak zor ve zahmetlidir. … yol üzerinde harap bir kale bulunmaktadýr, daðýn tepesinde ise Merkez adý verilen kale yükselmektedir. Bu geçit eskilerin Pylae Cilicae dedikleri yerdir.
****Bu ekmek türüne Arapçada markuk ya da rukak Türkçede ise pita(pide)adý verilir.
***** Payas, deniz kýyýsýnda kurulmuþ olup içinde camiler, kervansaraylar ve taþ yapýlý dükkanlar vardýr. Bu dükkanlarýn oluþturduðu çarþýlardan birinin orta yerine, cepheleri bir birine bakan iki büyük kervansaray inþa edilmiþti. Daha uzakta bir hamam bulunmaktaydý ve þehrin ucunda bir kale yükseliyordu.