Dengeli bir rejimde yemeðin yeri çok önemli. -Fran Lebowitz
 |
|
 |
|
|
||||||||||
|
Bildiðimiz gibi her dilin kendine göre özel kurallarý vardýr. Ýngilizce ve Almanca gibi diller de kendilerine has pek çok kurallarý bulunan ilginç dillerdir. Ancak bize göre, her dilin bünyesinde, o dilin baþlangýçtaki ortak bir kökenden geldiðini gösteren ciddi benzerlikler bulunmaktadýr. Bu sadece kelime benzerlikleriyle açýklanabilecek bir durum deðildir. Dilleri, dil ailelerinin sýnýrlarý içine hapsettiðimizde bütün o benzer özelliklerin de üstü örtülmektedir. Bu çalýþmamýzda, özelde Alman dili örneðinden yola çýkarak üstü örtülmüþ ilginç benzerlikleri sizlerle paylaþacaðýz. Almanca, Hint Avrupa dillerinden Germen dilleri ailesine mensup bir dil olarak kabul edilmektedir. Ancak bu dil ile Ural Altay dil ailesine mensup kabul edilen Türkçe arasýnda ilginç benzerlikler de bulunmaktadýr. Þimdi maddeler halinde bu ilginç benzerlikleri sýralayalým: ÝSÝM TAMLAMALARI Alman dili bildiðimiz gibi artikelli bir dildir. Üstelik bu dilin tamlama yapýsýnýn Türkçe’ye göre ters bir durum arz ettiði bilinmektedir. Ancak son dönem Almancasýnda kullanýlan bazý terkip þekilleri, Türkçe tamlama yapýsýyla tamamen uyumludur.. Dritte-Welt-Laden > Üçüncü dünya dükkaný Erste-Klasse-Abteil> Birinci sýnýf bölme Schwarze-Loch-Paar > Kara delik çifti Yukarýda gördüðümüz kullanýmlar, günümüz Almanca metinlerinde sýklýkla kullanýlan kelime gruplarýna ait bir kaç örnektir. Normalde Alman dilinin kurallarýna göre bu tamlama yapýlarý artikellerin de yardýmýyla çok farklý þekillerde teþkil edilmelidiydiler. En azýndan kelimeler uygun çekim (deklination) þekillerine sokulmalýydýlar. Ancak bu örneklerde tamamen Türkçe tamlama kurallarýna uygun bir kullaným göze çarpmaktadýr. Üstelik Alman dilbilimciler, bu kullanýmlarýn muteber olduðunu da ifade etmektedirler. Çünkü bir Alman, bu kelime gruplarýný okuduðunda ne denilmek istendiðini çok iyi anlamaktadýr. Demek ki, bu tamlama yapýsý Almanca’nýn genlerinde kayýtlý bir kullanýmdýr. Yukarýdaki kullanýmlar, Almanca gramer kurallarýna göre þöyle yazýlmalýydýlar normalde: Laden der Dritten Welt Erster klasse Abteil Paar des Schwarzen Lochs Ýngilizce’de olduðu gibi Almanca’da da „s“ kullanýlarak yapýlan bir tamlama þekli vardýr ki bu da Türkçe’deki tamlama sistemine týpa týp benzemektedir. Burada da bu s eki þahýs isimlerinden sonra gelir genellikle: Alis buch, Adems Haus…/ Ali’nin kitabý, Adem’in evi… BÜYÜK ÜNLÜ UYUMU KURALI Türkçe’deki ve Ural Altay dillerindeki Büyük Ünlü Uyumu kuralýna benzer bazý ses kurallarý Almanca’da da vardýr. Bildiðimiz gibi Türkçe kelimelerda kalýn ünlülerden sonra kalýn ünlüler, ince ünlülerden sonra da ince ünlüler gelir. Örneðin: Gelecek, kadýn, kalabalýk, indirim, güzellik, büyüklük, sýzlama… Almanca’da da bu kurala benzer bir kural, kelimeleri etkiler.. Kalýn ünlüler incelerek, diðer ünlüleri de inceltirler ve bu sayede bir uyum gösterirler… Jung>jünge, wunsch>Glückwünsch, Öffnen, Blütentüte, Mutter>Mütterchen… ÜNLÜ BENZERLÝKLERÝ Almanca ve Türkçe’deki ünlü sesler birbirlerine çok benzerler. Bu nedenle Türkçe konuþan birisinin kulaðý Alman dilini çok da yadýrgamaz.. Almanca konuþan birisi de Türkçe’deki seslere aþinadýr.. o, ö, ü, e, a, u, i, â, gibi sesler iki dilde de kullanýlmaktadýr.. Türkçe’de uzun ünlü olmadýðý iddiasý ise, bin üçyüz yýl öncesinin Türkçesi için belki doðru olabilir ama yaþayan Türkçe’de kesinlikle pek çok uzun ünlü vardýr. Mesela: „Var“ kelimesindeki „a“ kýsadýr.. Ancak „var olmak“ dediðimizde artýk uzun bir „a“ kullanmýþ oluruz.. Almanca’da da buna benzer kurallar vardýr.. Grün (uzun ü) Gründe (kýsa ü) vb… Yine Türkçemizde yumuþak g (ð) ve y seslerinin kullanýldýðý bazý kelimeler, uzun ünlülerin ortaya çýkmasýný saðlamýþlardýr.. Bu ð ve sesleri okunmaz ama ünlü uzatýlýr: Ýðne>Ýine, Ýyi>ii, Saðlam>saalam, oðlan>oolan, aðladý, aaladý… Bu arada konusu gelmiþken David Bergmann gibi bazý yabancý dilcilerin bir yanýlgýsýný da dile getirmek istiyorum. David Bergmann, Almanca yazýlmýþ „Der die was? Ein Amerikaner im Sprachlabyrinth“ (Der die nedir? Dil labirentinde bir Amerikalý) adlý kitabýnýn 18 ve 19. sayfalarýnda özetle þöyle diyor: „Osmanlý döneminde Türkçe, Arap yazýsýyla yazýldýðý için ünlü harfler gösterilemiyordu. Ben tahmin ediyorum ki Türkler, 17. yy’da Viyana kapýlarýna dayandýklarýnda Avusturya yazý stilindeki ünlü yazýmýný ilk olarak keþfettiler. Türkler buradan geri döndüklerinde yüzyýllarca daha yazý dillerinde ünlüler yoktu. Ancak birinci dünya savaþýnda Türkler Latin yazýsýyla karþýlaþtýlar ve bilhassa Almanlarda ve Avusturyalýlardan ünlü yazýmýný öðrendiler.“ Yazarýn burada Türk dil yazým sistemiyle ilgili bilmediði pek çok gerçek olduðu ortaya çýkýyor.. Yazar Osmanlý döneminde Türkçe’nin doðrudan Araplarýn kullandýðý Arap yazým sistemiyle yazýldýðýný düþünüyor. Halbuki Osmanlý kendi yazým sistemini çoktan geliþtirmiþti. Bu yazým sisteminde, e, a, i, ý, u, ü, o, ö gibi sesler de gösteriliyordu. Elbette bu ünlülerin gösterimi için he, vav, ye, elif gibi harfler kullanýlsa da bu harfler Osmanlý dilindeki e, a, ý, i, o, ö, u, ü ünlülerini göstermek için kullanýlýyorlardý. Hiç kimse ünlü olarak kullanýlan o harfleri ye, he, vav, elif diye okumuyordu. Osmanlý Viyana kapýlarýna dayandýðý sýrada da bu ünlüleri yazým sisteminde gösteriyordu. Hatta Türkler kendi ünsüzlerini de bu Arap harfli kökenli alfabeye dahil etmiþlerdi. P, ç, j, nazal n, ð gibi Türk dilinde bulunan ünsüzler bu alfabede kullanýlmýþlardý. Osmanlýca yazým stilinin geliþtirilmesi çabalarý ise Birinci dünya savaþýndan sonra deðil 18. ve 19. yüzyýllarda baþlamýþtý. Tanzimat, Meþrutiyet ve Cumhuriyet dönemleri hep bu çalýþmalarla ilgili tartýþmalara sahne olmuþtu. Ahmed Cevdet Paþa, Dr. Ýsmail Hakký gibi bilginler o dönemde harflerin ýslahý ile ilgili özgün fikirlerini ortaya koymuþlardý. Bütün bu tartýþmalarý bir kenara býrakýrsak daha 13. yüzyýlda yazýlmýþ olan Divan-ý Lügat’it Türk adlý ilk Türk Dil Bilgisi eserinde bile kelimelerdeki ünlülerin yer yer gösterildiði açýkça görülmektedir. 16. yüzyýlda Bergamalý Kadri’nin yazdýðý Müyessiret’ül Ulm kitabýnda Osmanlý yazým dilindeki ünlülerin varlýðýna þahit olmaktayýz. Yine 16. yüzyýlda Muhyi Gülþeni tarafýndan geliþtirilen ilk yapma dil Baleybelen dilinin anlatýldýðý eserde Türk yazým sisteminde olduðu gibi ünlüleri gösterecek harfler kullanýlmaktadýr. Yazar bu kitabýnda, ünlü harfler kullanmadýðý bazý kelimelerin üzerine harekeler koymak suretiyle ünlüleri göstermiþtir. Bu gösterimin yeterli ya da yetersiz olmasý ayrý bir konudur. Burada verdiðimiz bütün örneklerle ilgili detaylý bilgilere kaynakça bölümündeki baðlantýlardan ulaþmanýz mümkündür. Ancak David Bergmann gibi yazarlarýn iddia ettikleri gibi Arap harflerine dayalý Türk yazým sistemi kesinlikle Umlautlos (ünlüsüz) bir yazým sistemi deðildi. YAPIM EKLERÝ Almanca’da da Türkçe’de olduðu gibi yapým eki benzeri bazý ekler yeni kelimeler türetmede oldukça iþlektir.. Örneðin, -chen, -lich, ge-, be-, ver-, -ger, -keit, -heit, -ig, -ung ekleri Almanca’da kelime türetmek için kullanýlan bazý eklerdir.. Yine Almanca’da da Türkçe’de olduðu gibi yapým ekleri vasýtasýyla uzun kelimeler kurulabilir. Ama elbette bu yapým ekleri Türkçe’deki yapým eklerinin kullanýþlýlýðýna yetiþemez: Gesundheit, Geschwindigkeit… BÝRLEÞÝK KELÝMELER Bildiðimiz gibi Türkçe’de kelime türetme yollarýndan birisi de, birleþik kelimeler teþkil etmektir: Bilgisayar, yazarkasa, biçerdöver… Almanca’da da birleþik kelime teþkili Türkçe’de olduðu kadar yaygýndýr.. das Übungsbuch, die Kaffetasse, der Fussballspieler… Tabii ki Almanca’da Türkçe’den farklý olarak artikeller de kullanýlýr. Kullanýlacak Artikelin seçilmesi de Türkçe’deki bir özelliði hatýrlatýr. Bilindiði gibi Türkçe’de en önemli öge devamlý sondadýr. Ünlü uyumlarý devamlý sondaki sese göre gerçekleþir. Bunun gibi Almanca’da da birleþik kelimelerin artikeli sondaki kelimeye göre belirlenir. Birinci kelime feminin, ikinci kelime maskulin olsa, bu birleþik kelimenin artikeli de masculin yani der olacaktýr. Birinci kelime maskulin, ikinci kelime de feminin olsa, artikel feminin yani die olur.. KAYNAÞTIRMA HARFLERÝ Almanca’da da Türkçe’de olduðu gibi kaynaþtýrma harflerine ihtiyaç duyulur. Bilindii gibi Türkçe’de kaynaþtýrma harfleri olarak y, þ, s, n harfleri kullanýlýr. Ali(n)in, Oya(y)a, altý(þ)ar, çanta(s)ý örneklerinde olduðu gibi. Almanca’da Türkçe’de kullanýlan s, n kaynaþtýrma harflerinin yanýnda e harfi de kullanýlýr. Örneðin: Übung(s)buch, Banane(n)schale, Blume(n)vase, antwort(e)t, Ankara(n)er… YÜKLEMÝN YERÝ Almanca’da yüklemin devamlý ikinci sýrada olmasý oldukça kuvvetli bir kuraldýr. Diðer ögelerin yerleri deðiþebilir ama yüklem mutlaka ikinci sýrada olacaktýr. Özne de yüklemden önce ya da hemen sonra gelecektir.. Ich gehe in die Schule… Türkçe’de ise bildiðiniz gibi yüklem genellikle sondadýr. Elbette bu durum Almanca’daki gibi olmazsa olmaz bir kural deðildir. Türkçe bir cümleyi oluþturan bütün unsurlar, cümle içinde özgürce yer deðiþtirebilirler.. Bu durum cümlenin anlamýný bozmaz.. Ben okula gidiyorum… Ancak Almanca’da da bazý kullanýmlarda yüklemin mutlaka sona geldiðini fark ediyoruz. Bildiðimiz gibi Almanca yan cümlelerde yüklem mutlaka sona gelmelidir.. Bu kural bize Türkçe cümle yapýsýný hatýrlatmaktadýr tamamen.. Ich finde einen job, wenn ich gut deutsch sprechen kann… Ýkinci cümleyi ele alalým ve Türkçeyle kýyaslayalým: Ich gut deustch sprechen kann… Ben iyi Almanca konuþa bilirim… Der Mann geht zu Arbeit, obwohl er sehr krank ist. Er sehr krank ist.. O çok hasta dýr.. Bu örnekler Almanca’nýn genlerinin yüklemi sonda kullanmaya uyumlu olduðunu gösterir. O halde dil öðrenme zorluklarý arasýnda bahsettiðimiz cümle yapýsýndaki farklýlýklar Almanca ve Türkçe arasýnda geçersizleþmektedir.. Almanca yan cümle teþkilini doðal olarak bilen bir Alman, ayný mantýkla Türkçe cümleleri de kolaylýkla oluþturabilecektir.. Görüldüðü gibi yan cümlenin kelime diziliþi birebir Türkçe cümle dizimine uygun olmaktadýr. Bu müthiþ benzerliðin tesadüfi olmasý herhalde beklenemez… SIFATLAR Bilindiði gibi Türkçemizde sýfatlar, genelde isimlerden önce gelirler.. Bu durum Almanca’da da böyledir..Ama elbette Almanca’da karþýmýza yine artikeller çýkmaktadýr.. Der schöne Ball- Güzel top Das rote Buch-Kýrmýzý kitap UZUN KELÝMELER Hem Almanca’da hem de Türkçe’de oldukça uzun kelimeler oluþturulabilmektedir: Muvaffakiyetsizleþtiricileþtiriveremeyebileceklerimizdenmiþsiniz Polymerisationsdurchschnittsgeschwindigkeitsmessungsergebnskorrektursfehlerabzugzeichen ÜNSÜZ BENZERLÝKLERÝ Almanca ve Türkçe arasýndaki ses yapýsý ilginç bir þekilde birbiriyle uyumludur.. Almanca’daki bütün ünsüzler Türkçe’de de vardýr. Bu nedenle bir Türk’ün Almanca sesleri öðrenmesi çok da zor deðildir.. Sadece Almanca’daki „z“ (tset) ve „r“ gibi bir kaç sesin telaffuzu kafamýzý karýþtýrabilir ilk baþta ama, bizim dil yapýmýzý fazla da zorlamadýklarý için bu seslere de çok çabuk adapte olabilmekteyiz.. Glüklich- göletlik Tasse-Kase Sabine-Sabiha Schule-Þule Bosch-Boþ Fakir-fakir Gerettet-Gerekli Tasche-Taþ War-var Bu örnekleri elbette çoðaltmak mümkündür. Ýki dil arasýnda sesleri ayný ya da benzer anlamlarý ise farklý on binlerce kelime vardýr.. BAYAN ÝSÝMLERÝNDEKÝ BENZERLÝK Almanca’da kullanýlan bayan isimleri genellikle ünlü a, e, i sesleriyle bitme eyilimi gösterirler… Bertina, Sabine, Blanche, Alia, Aria, Annemarie, Anni, Brune, Amara… Türkçe’de de bilhassa eski dönemlerde bayan isimleri genellikle e, a isimleriyle bitmekteydi.. Tabii ki bunda bilhassa Arapça’nýn da etkisi olmuþtur: Aliye, Sabiha, Saliha, Mualla, Dilara, Ayþe, Fatýma, Bedriye, Mehpare… Ýslamiyet öncesi dönemde de sonu ünlüyle biten bir kýsým kullanýmlara rastlamaktayýz: Asena, Aybüke, Akerke(ç), Akýlay, Çaçýke, Kanýkey, Ulbike SONUÇ: Alman dilini öðrenen herkes, -chen küçültme yapým ekiyle Türkçe’deki –cik, -çik yapým eklerinin; ya da Türkçe’deki –lik yapým ekiyle Almanca’daki –lich ekinin benzerliklerini mutlaka fark etmiþtir. Ya da bizim „hayýr“ anlamýnda „yoo“ deyiþimiz gibi onlarýn da „nüü“ dediklerini duymuþsunuzdur. „Elbette“mize benzer þekilde „doch“ kullanýmýna, ya da bilhassa eski Türkçe’de kullanýlan „belki“ kullanýmýyla paralel olan „sondern“ kullanýmýna bir þekilde rast gelmiþlerdir.. Almanya’da yaþadýðýnýzda, bilhassa argoda kullanýlan „oha“ kelimesinin ve „ah, oh“ gibi bazý ünlemlerin ayný þekilde Alman dilinde de kullanýldýðýna þahit olabilirsiniz.. Elbette bu benzerlikleri çoðaltmak mümkündür. Ancak çalýþmamýzýn sýnýrlarý bakýmýndan bu örneklerle yetinelim. Vaktimiz elverdiði ve Allah da izin verdiði sürece, bu alanda yaptýðýmýz çalýþmalarý sizlerle paylaþmaya devam edeceðimizi bilmenizi istiyoruz.. Amacýmýz ise dillerdeki kardeþliðin ve barýþýn, dalga dalga yayýlarak insanlarýn ruhlarýna ve sosyal hayatlarýna da nüfuz etmesidir. Farklýlýklarý dile getirmek elbette bir dereceye kadar faydalýdýr ama benzerlikleri sýk sýk hatýrlamak da dostça yaþamanýn yollarýný açar bize.. Almanca ve Türkçe arasýnda durum böyleyken, elbette Ortadoðuda, Balkanlarda ve Ortaasyada konuþulan dillerle Türkçemiz arasýndaki paralellikler de dilbilimciler tarafýndan ayný mantýkla gözden geçirilmelidir. Bu yapýldýðýnda, bugün birbirine kaygýyla ve nefretle bakan pek çok toplumun, dillerin kardeþliðinde buluþacaðýna inancýmýz tamdýr… Oðuz Düzgün/Stuttgart/08.03.2010 KAYNAKÇA: http://canoo.net/blog/ http://www.evbilgisayari.com/tum-konular/615-dillerdeki-en-uzun-kelimeler-1913-harfden-olusan-sozcuk.html http://turkoloji.cu.edu.tr/YENI%20TURK%20DILI/yusuf_akcay_alfabe_tartismalari.pdf http://tr.wikipedia.org/wiki/Div%C3%A2nu_L%C3%BCgati't-T%C3%BCrk http://tr.wikipedia.org/wiki/Dil_bilgisi http://turkoloji.cukurova.edu.tr/CAGDAS%20TURK%20LEHCELERI/umay_gunay_manas_destani_kadin_adlari_bir_deneme.pdf http://diglib.princeton.edu/view?_xq=pageturner&_type=&_doc=%2Fmets%2Fislamic3s265.mets.xml&_inset=0&_filename=islamic%2F3s265%2F00000008.jpf&_start=1&_index=11&_count=11&8=1&div1=5 „Der die was? Ein Amerikaner im Sprachlabyrinth“ Rowohlt Taschenbuch Verlag 2009
ÝzEdebiyat yazarý olarak seçeceðiniz yazýlarý kendi kiþisel kütüphanenizde sergileyebilirsiniz. Kendi kütüphanenizi oluþturmak için burayý týklayýn.
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Anasayfa
| Þiir | Öykü | Roman | Deneme | Eleþtiri | Ýnceleme | Bilimsel | Yazarlar | Babýali Kütüphanesi | Yazar Kütüphaneleri | Yaratýcý Yazarlýk | Katýlým | Ýletiþim | Yasallýk | Saklýlýk & Gizlilik | Yayýn Ýlkeleri | ÝzEdebiyat? | SSS | Künye | Üye Giriþi | |
Book Cover Zone
Premade Book Covers
ÝzEdebiyat bir Ýzlenim Yapým sitesidir. © Ýzlenim
Yapým, 2024 | © Oðuz Düzgün, 2024
ÝzEdebiyat'da yayýnlanan bütün yazýlar, telif haklarý yasalarýnca korunmaktadýr. Tümü yazarlarýnýn ya da telif hakký sahiplerinin izniyle sitemizde yer almaktadýr. Yazarlarýn ya da telif hakký sahiplerinin izni olmaksýzýn sitede yer alan metinlerin -kýsa alýntý ve tanýtýmlar dýþýnda- herhangi bir biçimde basýlmasý/yayýnlanmasý kesinlikle yasaktýr. Ayrýntýlý bilgi icin Yasallýk bölümüne bkz. |