SES KÝRLÝLÝÐÝ NEDÝR ?
“Ses kirlenmesi” ya da “ses kirliliði” sanayi ve tekniðin geliþmesiyle ortaya çýkmýþ olan, 20 ve 21.ci yüzyýllarýn en büyük çevre sorunlarýndan biridir. Þiddetli ses ve gürültünün insan saðlýðý üzerindeki ciddi etkileri çok geç fark edilmiþ ve bu sorun 1971 yýlýndan “Dünya Saðlýk Örgütü” (WHO) nun uyarýsýyla Birleþmiþ Milletler ve daha sonra Avrupa Birliði gündemine alnýnmýþ, kriterler belirlenmiþtir.

Ülkemizde de Çevre ve Orman Bakanlýðýnca “Çevresel Gürültünün Deðerlendirilmesi ve Yönetimi” hakkýndaki yönetmelik yeniden düzenlenmiþ, 4 Haziran 2010 tarihli Resmi Gazete'de yayýmlanarak yürürlüðe girmiþtir.

Ses kirliliði istenmeyen, hoþa gitmeyen, kulak týrmalayan, insaný rahatsýz eden düzensiz ve yüksek desibelli seslerin oluþturduðu aþýrý bir gürültü karmaþasýdýr.   Ýnsan saðlýðýný tehdit eden en büyük güncel çevre sorunlarýndan biridir.

Büyük yerleþim alanlarýnda ses kirliliðini yaratan etmenler arasýnda, endüstrileþme, plansýz kentleþme, taþýt araçlarý, uçaklar, iþ makineleri, inþaat ve alt yapý çalýþmalarý, eðlence yerleri, havai fiþekler, yurttaþlarýn gürültü ve gürültünün zararlarý konusunda yeterli bilincinin olmayýþýný sayabiliriz.

Tüm bu sesel karmaþaya en son olarak ekstra yeni bir tehdit daha eklenmiþtir: Dinsel gösteriþle dinsel egemenliði yayma ihtirasýnýn ürünü ve çevresindeki yapýlarýn yüksekliðiyle yarýþ halindeki minareleriyle hoparlörlü camiler !

Ayný anda birbirine çok yakýn bir sürü camiden karmakarýþýk yayýlan seslerdeki bozukluk ve parazitler bir yana, bir de buna Arapçanýn aðdalý ve kaba fonetiðinin eklenmesiyle tiz perdeden okunan ezan sesi berbat bir haykýrýþ halinde kent üzerine çökmekte, tüm diðer sesleri bastýrmaktadýr.

ÇEVRESEL GÜRÜLTÜ
Özellikle son 10 yýl içinde hoparlörlü camilerin kentlerdeki “gürültü kirlenmesini” daha da arttýrdýklarý, insanlarýn fizyolojik ve psikolojik saðlýðýný tehdit eder bir konuma dönüþtükleri, vatandaþlarýn da bu duruma isyan ettikleri gözlemleniyor.

Yeþil alanlara, parklara, mesire yerlerine cami inþa etme ve hoparlör sesini sonuna kadar açma sendromu kronik bir salgýn gibi yayýlýyor. Cami inþa edilemeyen yerlere ise kablo uzatýlarak hoparlör baðlanýyor ve böylece ezan sesi hoparlörlerden naklen yayýnlanýyor ! Sorunsal ibadet, tapýnma veya ezana karþý olup olmama deðil, fakat camilerin çevreyi rahatsýz edici gürültüler çýkarmadan hizmet vermelerini saðlamaktýr.

Yapýlan ses ölçümlerinde cami hoparlörlerinden çýkan ses düzeyinin 110 ve hatta 150 desibeli aþabileceði belirlenmiþtir. Ýnsan kulaðý için 35-65 dB (desibel) sesler normaldir. Ancak, bu sýnýr aþýldýðýnda ve sürekli gürültü iþitildiðinde, duyu örgenleri, beyin ve insan psikolojisi ciddi hasarlar görebilmektedir.

ÇEVRESEL GÜRÜLTÜNÜN DENETLENMESÝ
Çevre ve Orman Bakanlýðýnca yeniden düzenlenen ve 4 Haziran 2010 tarihli Resmi Gazete'de yayýmlanarak yürürlüðe giren “Çevresel Gürültünün Deðerlendirilmesi ve Yönetimi” hakkýndaki yönetmeliðe göre minare hoparlöründen dýþarýya taþan ve çevreye salýnan gürültünün denetlenmesi Diyanet Ýþlerine býrakýlmýþtýr. Söz konusu yönetmeliðin MADDE 8 –(1b) bendinde

“Diyanet Ýþleri Baþkanlýðý; dini tesislerde ses yükseltici kullanýmýndan çevreye yayýlan sesin kontrolüne iliþkin esaslarýn belirlenmesiyle, ilgili hususlarda gerekli tedbirleri alýr.”

denmekte, ancak, herhangi bir desibel sýnýrý konmamaktadýr.

Oysa, AB standartlarýna göre dýþarýya ve çevreye salýnan sesin 40 dB i aþmamasý gerekmektedir. Türkiye'nin de üye olduðu “Avrupa Çevre Ajansý” (EEA) konutlarda olmasý gereken en üst ses sýnýrýný 35-40 dB olarak belirlemiþtir. O halde camilerdeki ses yükselticilerin de bu ölçütlere göre ayarlanmasý gerekmektedir. Bu durumda camilerde hoparlör kullanýlmasýna bile gerek kalmayacaktýr..

SES KÝRLÝLÝÐÝNÝN OLUMSUZ ETKÝLERÝ
1. Ýþitmeye etkisi: Duyma yorgunluðu, ya da, iþitmede geçici kayýplardýr. Kalýcý etki saðýrlýktýr.

2. Fiziksel etkiler: Ani gürültü kalp atýþlarýnda, kan basýncýnda artýþ, solunumda hýzlanma, metabolizmada bozulmalar yaratýr. Bunlarýn sonucunda uykusuzluk, migren, ülser, damar sertliði, kalp krizi gibi arazlar ortaya çýkabilir.

3. Psikolojik bozukluk: Özellikle 65 dB (desibel) den sonra ses dalgalarý insaný yerinden sýçratan ve irkilten rahatsýz edici bir gürültüye dönüþür. Kiþi strese girerek sinirli, rahatsýz ve gergin olur. Bu olumsuzluklar, gürültünün etkisi ortadan kalktýktan sonra da sürmektedir.

4. Ýþ ve verim kaybý: Beklenmeyen zamanlarda aniden ortaya çýkan gürültü ve yüksek ses, iþ veriminin düþmesi, konsantrasyon bozukluðu, performansý düþürücü etki yapar, öðrenme ve saðlýklý düþünmeyi engeller.

DESÝBEL TABLOSU
90 dB üzerindeki sesler çok tehlikelidir. Kulak dayanma sýnýrý 140 dB aþýldýðýnda, kulak aðrýsý, kulak akýntýsý, kanama, sinir hücrelerinin bozulmasý görülebilir. Aþaðýdaki desibel tablosunda
motosiklet sesi ve cankurtaran sirenine ulaþan hoparlörlü camilerin en üst risk kategorisinde olduðu görülmektedir:

Uçaklar (170 dB) Etkileri: kulak aðrýsý, kulak zarý yýrtýlmasý
Cankurtaran sireni (150 dB) Etkileri: kulak aðrýsý, sinir hücrelerinin bozulmasý
Ýþ makineleri (120 dB) Etkileri: psikolojik bozukluk, yüksek tansiyon

Hoparlörlü cami (110-150 dB) Etkileri: psikolojik bozukluk, hücre bozulmasý, yüksek tansiyon
Motosiklet (110 dB) Etkileri: psikolojik bozukluk, baþaðrýsý
Disko müziði (100 dB) Etkileri: psikolojik bozukluk, aþýrý sinir, yüksek tansiyon

Metro (90 dB) Etkileri: uykusuzluk, gerginlik, sinirlilik
Çalar saat (80 dB) Etkileri: psikolojik tepki, öfke
Telefon (70 dB) Etkileri: psikolojik tepki, sýçrama, irkilme
Ýnsan sesi (60 dB) Etkileri: rahatsýzlýk, sýkýlma, öfke
Horlama (30 dB) Etkileri: psikolojik tepki, kýzgýnlýk

DÝYANET ÝÞLERÝ GENELGESÝNDEKÝ YANLIÞLIK
Camilerin çevreye saçtýðý gürültü nedeniyle halktan gelen þikayetler üzerine Diyanet Ýþleri 2007 yýlýnda bir Genelge yayýnlayarak tüm müftülüklere göndermiþ olup Genelgenin 21.ci maddesi þöyledir:

“MADDE 21- (1) Baþkanlýðýmýz mevzuatýna göre minarelerde bulunan hoparlörlerden yalnýzca ezân ve salâ okunmasý gerekmektedir. Bazý yerlerde cami içerisinde icra edilen vaaz, mevlit ve benzeri diðer dinî programlarýn minarede bulunan hoparlörlerden yayýnlandýðý, bu durumun da hoþnutsuzluða ve þikayetlere sebep olduðu, Baþkanlýðýmýza intikal eden bilgilerden anlaþýlmaktadýr. Bu sebeple;
a) Cami içinde yapýlan vaaz, mevlit ve benzeri programlar, minare hoparlörlerinden yayýnlanmayacaktýr.
b) Ýbadet esnasýnda cami içindeki ses cihazlarýnýn sabah, akþam ve yatsý gibi cemaatin az olduðu vakitlerde kullanýlmamasý ve yalýn sesle iktifa edilmesi, ayrýca diðer vakitlerde kulaðý rahatsýz etmeyecek ve huþû içinde dinlenmesine imkân verecek þekilde ses ayarýnýn yapýlmasý saðlanacaktýr.
c)Hoparlörlerin ses düzeninin, ezânýn çevrede duyulmasýný saðlayacak fakat yakýn komþularý da rahatsýz etmeyecek þekilde ayarlanmasý temin edilecektir.”

Ancak, bu yukarýdaki kurallara genelde hiçbir caminin uymadýðýný rahatlýkla söyleyebiliriz. Öte yandan nasýl ki diskoteklerdeki ses düzeninin “müziðin çevreden duyulmasýný saðlayacak fakat yakýn çevreyi rahatsýz etmeyecek þekilde ayarlanmasý” olanaksýz ise, ayný þekilde, “ezânýn çevreden duyulmasýný saðlayacak fakat yakýn komþularý da rahatsýz etmeyecek þekilde ayarlanmasý” mümkün deðildir.

Çünkü sesin havada yayýlma hýzý ve þiddeti ortam ýsýsý, rüzgar yönü, hava koþullarý gibi etmenlere baðlýdýr. Hava ýsýndýkça sesin yayýlma hýzý da artar. Ses dalgalarýnýn hýzý 20 derecede yaklaþýk 1200km dir. Ses dalgalarý mekanik dalgalar olduklarýndan hava katmanlarýnda sýkýþma (kompresyon) ve genleþme (ekspansiyon) ile ilerler, nesneler ve organizmalar üzerinde titreþim ve basýnç yaratýrlar. Bu basýnç çok fazla olursa ses dalgasý þok dalgasýna da dönüþebilir.

Ses dalgalarý kaynaktan uzaklaþtýkça hava tarafýndan emilerek, soðrularak þiddetini yitirmeye baþlar. Ancak, eðer çevre asfalt yollar, apartmanlar ve yüksek yapýlarla çevriliyse soðrulma oluþmaz ve ses gücünü yitirmez. 17 metreden sonra da yanký oluþmaya baþlar. Bir engele çarptýktan sonra geri dönen, yankýlanan ses dalgalarý kaynaktan ve ortamdan gelen diðer seslerle çarpýþarak “distorsiyon” denilen ses bozulmasýna dolayýsýyla gürültünün daha da artmasýna yol açarlar.

Kaynaktan çýktýktan sonra saatte 1200km hýzla ilerleyen bir ses dalgasýnýn þiddetini ve genliðini hem “yakýn komþularý rahatsýz etmeyecek þekilde” hem de “çevreden duyulmasýný saðlayacak þekilde” ayarlamak, denetlemek olanaksýzdýr! Bu eþyanýn doðasýna aykýrýdýr. Ya komþular rahatsýz edilecek o zaman ezan çevreden duyulacak, ya da, komþular rahatsýz edilmeyecek o zaman ezan çevreden duyulmayacaktýr. Dolayýsýyla genelgenin 21-1/c maddesi bilim dýþý ve hatalý bir görüþ olup uygulanmasý olanaksýzdýr.

BELEDÝYE YAYIN CÝHAZINDAN EZAN
Söz konusu Genelgenin 21/2 maddesinde ise camilerden uzak semtlere kablo çekilerek ezan okumanýn “meþru” olduðu iddia edilmekte ve semt sakinlerinin çoðunluðunun istemesi üzerine ezan sesini nakletmek üzere elektrik direklerine cami hoparlörünün monte edilebileceði belirtilmektedir:

“(2) Camilerden uzak mahalle veya yazlýk sitelerde ikamet eden vatandaþlarýn okunan ezândan istifade edebilmeleri amacýyla belediye yayýn cihazýndan verilmesi, cami ya da mescit bulunmayan yerlere alýcý cihaz konulmasý hususunda Din Ýþleri Yüksek Kurulu Baþkanlýðý mütalaasýnda; “Cami ve mescit bulunmayan yerlerde ezân okunmasýnýn meþru olduðu göz önünde bulundurularak, halkýn talebi olmasý þartýyla cami, mescit ve minaresi bulunmayan yerlere, merkezî ezândan yararlanmak amacýyla hoparlör takýlmasýnda sakýnca yoktur.” denilmektedir. Buna göre;
a) Hoparlörün takýlmasýný semt halkýnýn çoðunluðunun istemesi,
b) Cami hoparlörünün monte edileceði yerin/birimin, telefon, elektrik GSM direði vb. mekanlarýn sahibinin ve yetkililerinin onayýnýn alýnmasý,
c) Uzlaþma usûl ve esaslarýna riayet edilmesi,
ç) Görüntü ve ses kirliliðine meydan verilmemesi,
Hususlarý yerine getirildikten sonra, mülkî âmirin onayý alýnarak talep edilen ve izin verilen yere ezân sesini nakletmek için hoparlör takýlabilecektir.”

Ancak, böyle bir uygulamanýn anormal ilkelliði bir yana, semt halký istese de istemese de, “ezaný hoparlörle nakletme” resen ve zorla uygulanmaktadýr. O halde, bu uygulama “meþru” deðil “gayrimeþru”dur.

Tüm bu garabetlikler hukuk, etik ve insan haklarýna da tamamen aykýrýdýr. Siz hiç uygar ülkelerde “kiliselerden uzak yerlerde ikamet edenlerin kilise çanlarýný duymasý için çan sesi belediye yayýn cihazýndan verilsin veya çan sesini nakletmek için direklere hoparlör takýlsýn” diye bir þey duydunuz mu, gördünüz mü, iþittiniz mi? Böyle talepte bulunan birinin ya da böyle uygulamaya cevaz verenlerin -sorgusuz sualsiz- doðrudan akýl hastanesinde gözlem altýnda tutulacaðýna kesin gözüyle bakabiliriz !