YUNUS SÜTUNUNDAN ÝSSOS HARABELERÝNE BÜYÜK ÝSKENDER’LE SEYAHAT
Kemal Düz
Ayna Ýskenderun Kültür Sanat Derneði Baþkaný
e-posta: kemaldz@hotmail.com

Ýskenderun’dan çýkýnýz. ‘Kral Yolu’nda, Adana istikametinde gidiniz. Denizciler çýkýþý Sarýseki giriþinde, yolun deniz tarafýnda burunda, antik bir sütun kalýntýsý göze çarpacaktýr.
Bakýmsýz, taþlarý oraya buraya serpiþtirilmiþ bir kalýntý. Hiçbir tanýtýcý levha ve yazýnýn bulunmadýðý bir yýðýntý. Bu kalýntýlarýn esas ana bölümü askeri birliðin içinde olmalý, çünkü dikkatlice bakýlacak olursa, yukarýlarda bunun devamý olduðu izlenimi verecek surlar ve burçlar görülmekte. Amanoslar’ýn tepelerinden denize kadar uzanan kale görünümlü bu taþ kalýntýlarýn altýnda bulunan bu sütunun bulunduðu dar geçit ve Belen Geçidi, Kral Yolu’nu Antakya’ya baðlayan bölgede; tarihinin her döneminde önemli olaylara tanýklýk etmiþtir: Ýþte Yunus Sütunu için anlatýlan efsane:
Yunus Peygamber bir gemiye biner. Gemi giderken büyük bir fýrtýna çýkar. Gemi fýrtýnada hiç ilerleyemez. Çekilen kürekler boþunadýr. Yunus Peygamber denizcilere; "Ben Tanrýnýn buyruðuna uymadým. Baþýnýza gelen bundan, tüm bunlarýn sebebi benim. Beni denize atýn" der. Onu karaya çýkarmaya çalýþýrlar, ama kürekler çekilemez. Gemideki suçlunun kim olduðunu anlamak için kura çekerler. Kura, Yunus'a çýkar; bir daha çekilir, gene Yunus'a çýkar. Son defa çekilir; Yunus'a çýkar. Yunus denize atlar/atýlýr; fýrtýna durur. Onu denizde dev bir balýk yutar. Yunus balýðýn karnýnda karanlýklar içinde, Tanrýya yakarýr. "Senden baþka ilah yoktur. Seni bütün noksanlýklardan tenzih ederim; ben gerçekten sana haksýzlýk edenlerden oldum" der. Balýk kýrk günün sonunda, onu karþý kýyýya çýkarýr. Ýþte efsaneye göre, balinanýn Yunus Peygamberi karaya çýkardýðý yer; Sarýseki ile Denizciler arasýnda, ki metruk sütun kalýntýlýlarýnýn olduðu bu yerdir. Bölgenin önemi sadece anlattýðýmýzla sýnýrlý deðildir. Anadolu’yu Suriye’ye baðlayan en önemli geçitlerden de biridir, bu anlattýðýmýz geçit.
Çok az geçit veren Amanos Daðlarý’yla( Nur Daðlarý) çevrili, bereketli topraklarý bulunan Kilikya Ovasý Ahameniþ ( Pers Ýmparatorluðu) hazinesine büyük gelir saðlýyordu. Ýssos, Dörtyol’un kuzeybatýsýnda, ilkçaðda deniz kýyýsýnda idi. Kalýntýlarý höyük durumundadýr. Ýskender burayý bir kaleye dönüþtürmeye karar verir. Ýskender Makedonya’dan M.Ö. 334 baharýnda ayrýlýr. Pers tarafý da, hazýrlýklara baþlar. M.Ö 336 yýlýnda tahtý eline geçiren III Dareis, Akamenid devletinin baþýndadýr. Ýskender, Parmenion’u Suriye’ye giden Kral Yolu üzerindeki geçitleri tutmaya görevlendirir. Ýssos civarýnda Pinaros(Deliçay) suyunun denize döküldüðü alanda ise Dareios’un Pers Ordusu bulunmaktadýr. Kendisi de daha sonra deniz kýyýsý boyunca güneye doðru ilerler. Belen geçidi yanýndaki kýyý geçinden üç mil uzaklýktaki Myriandros’a gelir. Tarih, Ý.Ö: 333’ün Kasým ayýnýn ilk günleridir. Fýrtýna ve yaðmur, Ýskender’in Ordusunu Suriye’ye ovasýna geçiþine olanak vermez. Ancak Perslerle karþýlaþmaya çok istekli olduðu halde bir sonbahar fýrtýnasý yüzünden harekete geçemez. Ýskender, Perslerle dar bir kýyý þeridi olan Ýssos da karþýlaþmak ister. Ýskender gelmiþ olduðu noktada, Yunus Sütunlarý’nýn, kanatlarýný da körfez ve Amanos Sýradaðlarý’nýn koruyacaðý bir þekilde konuþlandýrýr. Persler, Belen Geçidi’ne kadar yolu takip etmeleri durumunda Ýskender’le dar sahil þeridinde karþýlaþacaklar ve sayýlarýnýn etkisi azalacaktýr. Hangi ordu diðerinin seçtiði noktada savaþý göze alabilirdi ki. Ýskender’in asýl ordusu Dareios’un komutasýndaki Pers ordusuyla karþýlaþmadan önceki geceyi, geçitlerin en dar noktasý olan Yunus Sütunlarý’nda geçirdi. Ertesi sabah buradan kalkarak Ýskender, Ordusuyla Pinaros’a alýr Persler Amanoslar’dan denize akan birçok ýrmaktan biri olan Pinaros( Deliçay)’un güneyinde savunma pozisyonu almýþlardý. Savaþ, Yunus Sütunlarý’nýn 15 kilometre kuzeyinde, ovanýn oldukça dar, yaklaþýk 4 kilometre geniþlikte olduðu savaþ alanýnýn denizden daðlarýn eteklerine Kuruçay dolaylarýnda yapýlýr. Bu arazi Makedonlar için uygundu, Pers kuvvetleri ise sýkýþmýþtý. Süvari saðda, deniz kýyýsýnda sýkýþmýþtý, paralý askerlerden oluþan piyade birlikleri ise hat þeklinde Amanos eteklerine kadar uzanýyor ve dik açý çizerek Makedon kanadýný içine alýyordu.
Myriandros adýný taþýyan sahil yerinde, adýný yaþatmak için Ýskender, Ýskenderun þehrini kurdu. Bu savaþta Ýskender; 500, Persler 100.000 asker kaybetti. Bu büyük meydan savaþýndan sonra, Ýskender’e ‘Büyük’ ünvaný verildi. Ýþte böylesine tarihin seyrini deðiþtiren olaylarýn geçtiði yerde, ne yazýk ki en ufak bir tanýtýcý levha bile bulmak mümkün deðil. Alman düþünce adamý ve yazar Goethe’nin ünlü bir sözünü aktarmak istiyorum burada: “Üç bin yýllýk tarihi ile hesaplaþamayan günübirlik yaþýyor demektir.” Günümüz insaný býrakýnýz üçbin yýlý, yakýn zamanlarý bile sorgulamaktan çok uzak þimdilerde. Bu da bizi ekonomik ve siyasi hangi çýkmazlara doðru sürüklüyor. Bunu kestirmek oldukça zor. Oysa tarih tarih; ayný, sadece zaman deðiþiyor. Nasýl ki güneþ hergün doðar ve batarsa, nasýl ki yaðmur ayný biçimlerde baþlar ve biterse tarihin her dönemi de bir þekilde ayný yöntemi uyguluyor. Doðanýn deneylere ihtiyacý yok. O bildiðince yapýyor, yapacaðýný. Oysa insanoðlu hep baþkasýna benzemek uðraþýnda çoðunlukla.
Bu konularý araþtýran Üniversitelerde bölümler var, Kültür Bakanlýðýnýn müdürlükleri ve yetkilileri var. Bu kadar tarihi ve doðal zenginliklere sahip bu bölgeye istenildiði gibi turist gelmiyorsa bunun nedenlerinden biri de bu ve benzeri eksiklikler olmalý. Merkezi idare ve yerel yönetimler de bu konuya sýcak bakarlarsa geliþmiþliðin sadece fabrikalarla saðlanamayacaðýný kültürel, doðal ve tarihsel deðerlerle tamamlanacaðýný ve böylece tarihi varlýklara da katký da bulunacaklardýr.

ÝSKENDERUN’DA TARÝHSEL ADLAR

Ýskenderun’da Hatay’da sayýsýz yer adlarý vardýr ki, isimlerini tarihin derinliklerinden alýrlar. Biz burada birkaç ismi nerden geldiðini etimolojisini yazacaðýz. Bunu geliþtirmek mümkün.
Akdeniz’in sularý sadece Afrodit’i köpük köpük kabarcýklarýndan nasýl kýyýya atmýþsa, bu bölgenin düþünce üreten okullarý antik çaðda Antakya Ekolu olarak anýlsa da, bütün bunlar denizle kucaklaþan Ýskenderun’suz olursa bir ayaklarý hep eksik kalacaktýr:
Bac: Önceleri uyruklarýn hükümdara vermesi gereken para ve armaðan denen ‘baj’ sözcüðü bazen çeþitli vergi türlerinden sözedilirken, hatta “gümrük vergisi” olarak kullanýlsa da; mali bir terim olarak özel bir anlam içermeyen ve genel olarak “ vergi” anlamýnda kullanýlan bir sözcüktür. Horasan’dan Balkanlara kadar uzanan deðiþik bölgelerde kapsamý, oraný ve türleri bakýmýndan farklý biçimlerde uygulanmýþtýr.
Çöl beyi:17 inci yüzyýlýn ikinci yarýsýnda Osmanlý iç bünyesinin bozulmasý sonucunda binlerce köy harap bir durumda bulunup ahalisi tarafýndan terk edilmiþlerdi. Gerek bu hususa hal çaresi olmak ve gerekse hala Anadolu ve Suriye’de konar – göçer hayat yaþamakta devam eden ve zaman zaman yerleþik halka büyük zararlar veren aþiretleri yerleþtirme ve iskan etme devlet adamlarý tarafýndan düþünülmeye baþlanmýþtý. Devlet tarafýndan kontrol edilmesi zor olan þaki gruplarýna ve Suriye’deki Arap bedevilerine karþý bir emniyet unsuru olarak set vazifesi görmelerini saðlamak için tasarlanmýþ iskan hareketlerini fiilen idare eden, bu iþle vazifeli 1691 yýlýnda Arap aþiretleri için kurulan bir takým memurlardan birisi de Çöl beyi’dir. Halep civarýnda bulunan Arap aþiretlerine hükümet tarafýndan tayin edilmiþ, onlarýn zabtýrabt altýna alýnmasýna ve diðer hususlara, ayný zamanda meydana çýkan, yol kesen eþkýyayý ortadan kaldýrmakla sorumlu tutulan kimsedir. Ýdari bakýmdan Rakka valilerine baðlý olduðu halde yýllýk tahsisatlarýný Halep mukataasý malýndan almaktadýrlar. Çöl beyi yahut çöl hakimi olarak da anýlýrlar.
Atik: Kölelerin azat edildikten sonra býrakýldýklarý yer anlamýna gelmektedir.