M.NÝHAT MALKOÇ

“Zihinde tasarlanan ve gerçekleþmesi özlenen þey, düþ, hayal, hülya… Duyu organlarýnýn dýþtan algýladýðý bir nesnenin bilince yansýyan benzeri, hayal, imaj…”(TDK Sözlüðü) olarak tanýmlanýyor imge… Þiirdeki imgeyi, sözcüklerin sýnýrlarýný zorlamak olarak da ifade edilebiliriz kanaatimce… Zira imgelerle sözcüklere, sýnýrlarý zorlayan anlamlar yüklüyoruz. Kelimelerin günlük kullanýmlarýnýn çok dýþýna çýkýyoruz imgelerde. Bir çeþit ‘yeniden adlandýrma ve anlamlandýrma’ da diyebiliriz imgeye… Kelimelerin doðal sýnýrlarý zorlayarak yeni anlamlar doðurmasý… Sözcüklerin çaðrýþým sýnýrlarýnýn zorlanmasý…

Türk þiirine modern anlamda imge Ýkinci Yeni’yle girmiþtir. Çok daha öncesine gidersek Divan edebiyatýndaki kalýplaþmýþ ifadeler olan mazmunlarý da imge sayabiliriz. Ýmgeye ‘öznel yorum’ da diyebiliriz. Zira imgelerde öznellik esastýr. Þairler dilin imkânlarýný ‘imge’ adý altýnda zorlarlar. Bu, tutarlý ve ölçülü yapýldýðýnda þüphesiz ki dile hizmettir.

Þiirin olmazsa olmazlarýndan biridir imge… Þairi farklý ve özgün kýlandýr imge… Kelimelerin sihrinin farkýna varmaktýr bir anlamda. Ýmgesiz þiir, tuzsuz yemeðe benzer; karnýnýz doyar ama yediðinizden zevk alamazsýnýz. Ýmge okur-þair ve hissiyat arasýnda kurulan gönül köprüsüdür. Bu köprünün direklerinin saðlam olmasý, imgelerin ayaðýnýn yere saðlam basmasýyla mümkündür; aksi halde kelimelerle kurulan bu gönül köprüsü üstünüze çöker. Kelimelerin enkazýnda kala kalýrsýnýz. Sonuçta uzanacak bir yardým eli beklersiniz.

“Ýmgesiz sanat olmaz, þiir ise hiç olmaz” diyen Alexander Potebnya’ya hak verenler olduðu gibi, onu bu tezinde aþýrý bulanlar da vardýr. Bence þiiri sadece imgeden ibaret görmek de bir nevi deli saçmasýdýr. Ýmgeler anlamla, hayallerle bütünleþerek bir ahenk oluþturursa saðlýklý þiir doðar; aksi halde þiir ‘düþük’ olur; ‘prematüre’ olur. Bu durum þiirden uzaklaþmak tehlikesiyle karþý karþýya býrakýr bizi. Þiirin gül yüzü çiçek bozuðuna döner. Bunu önlemek için imgeleri, tohumu topraða atar gibi atmamalýyýz, titizlenip kýlý kýrk yarmalýyýz.

Kelimelerin týlsýmýyla yeni dünyalar kurmaktýr þiir… Þiirde imge çok þey olsa da, her þey deðildir. Þiir; imgenin yanýnda, alabildiðine duygu derinliði ve soyutlamadýr. Þiirde anlam soyutlandýkça derinlik ve zenginlik kazanýr. Yerinde yapýlan soyutlamalar þiiri kanatlandýrýr.

Ýmgeler biraz da yaþanan zamanýn rengine bürünürler. Bazý zamanlarda bazý kavramlar daha bir ön plana çýkar. Bu kavramlar en hassas insanlar olan þairlerin de ruhuna sirayet eder. Bu duygu ve düþünceler ruhlarda mayalandýktan sonra imge olarak gün yüzüne çýkabilir. Bu arada zamanýmýzda modern yaþamýn getirdiði yalnýzlýk fenomeni imgelere sýkça yansýyor.

Ýmgeler serbest þiirde daha bir serbesttir. Bizde þiiri düzyazýya yaklaþtýranlarýn baþýnda Tevfik Fikret gelir. Mehmet Akif de manzum hikâyelerinde þiirin düzyazýya yaklaþtýrýlmasýna katkýda bulunmuþtur. Öte yandan þiirde sembolizmin bizdeki en büyük temsilcisi Ahmet Haþim, þiirle alakalý þunlarý söyler: “Þair ne bir hakikat habercisi, ne bir belâgatli insan, ne de bir vâzý-ý kanundur. Þairin lisaný ‘nesir’ gibi anlaþýlmak için deðil, fakat duyulmak üzere vücut bulmuþ, musiki ile söz arasýnda, sözden ziyade musikiye yakýn mutavassýt bir lisandýr.” Þiire dair bu sýra dýþý sözler þiirde imgenin ve anlam kapalýlýðýnýn bir çeþit savunmasýdýr.

Bir de imge hýrsýzlýðý var. Ýmge hýrsýzlýðý þairin ahlaksýzlýðý anlamýna gelir. Vergi kaçýrmak nasýl ahlakî bir zaafsa imge kaçýrmak(imge hýrsýzlýðý) da o derece ahlakî düþüklüktür. Ýmge çalan þairler üretmekte zorlanan, hissiyat kabýzlýðý yaþayan sözde þairlerdir. Ýmgeler bizim olmalýdýr. Zamanýmýzda imge aþýranlarýn sabýrlarý taþýrdýðý gözden kaçmýyor.
Günümüzde herkes kendisini þiir yazmak mecburiyetinde hissediyor. Böyle olunca yazýlan þiirlerin birçoðu da (ç)alýntý oluyor. Bu durum, esinlenmenin çok ötesine gererek bütünleþme(!) aþamasýna varýyor. Divan þiirinde kullanýlan kalýplaþmýþ ifadeler olan mazmunlarý bütün Divan þairleri ortak kullanýrdý. Bunda bir mahsur yoktu. Onu anlýyorum da günümüzde kalem oynatan sözde þairlerin imgelerinin ayný renkte olmasýný anlamakta doðrusu zorlanýyorum. Aklýn yolu bir olduðu gibi, imgelerin yolu da bir midir acaba?