Peki, düþüncenin sistem tarafýndan þekillenen olmaktan çýkýp sistemin kendisine dönüþmesi ne anlama geliyor? Aralarýndaki fark nedir?
Þöyle düþünelim, þayet dil varolmazdan önce düþünce yok idiyse yani düþünce dilin bir iþleviyse, o zaman insan topluluklarýnýn ekonomik ve kültürel iliþkilerini düzenleyen sistemin düþünceyle örtüþmesi doðal bir sonuçtur. Çünkü dile baðýmlý olan düþüncenin kendisi bir sistemi, bir yaþam biçimini dayatýr. O halde sistem ve düþünce bir bütündür ve sistemin düþünceyi þekillendirmesiyle, düþünceyle ayný þey olmasý arasýnda fark yoktur denilebilir. Fakat bu ayný þey deðildir. Çünkü dil ve dolayýsýyla düþünce, kendi evreni içinde, yeryüzünde birden fazla insanýn yaþadýðý çaðlar boyunca yaþayacak, bu anlamda neredeyse sonsuz bir süreçtir. Oysa sistemler ölümlü, sýnýrlý ve bazý bakýmlardan kapalýdýrlar. Ama buradan da dilin kendisinin bir sistemi dayatmakla kendini sýnýrladýðý sonucuna varýlabilir. Fakat dilin kendisi bir sistemi dayatan olmakla beraber, bu sisteme koþulsuz þartsýz teslim olmuþ deðildir. Evet, dil, Winttgenstain’ýn da deðimiyle bir oyundur ve her oyunun oynanabilmesini saðlayan kurallarý vardýr. Bu kurallara uymaksýzýn o dili konuþmak mümkün olmaz. Ama yine Winttgenstain’ýn dediði gibi bu kurallar deðiþmez deðildir. Dil, doðasý gereði varlýðýný sürdürdüðü sistemle yaptýðý anlaþmalarý sýnýrlandýrmýþ, kendine nefes alabileceði bir alan býrakmýþtýr. O, örneðin, deðiþen iklim þartlarý, tahmin edilemez doðal afetler ya da farklýlaþan hayvan davranýþlarý gibi pek çok öngörülemez olgu ve olaylarla uyum saðlayabilecek, yani doðanýn canlýlýðýyla örtüþebilecek sistem dýþý bir alana sahiptir. Bu alan onun ölümsüzlük alanýdýr. Yani bu baðlamda düþünce, sistemin koþulsuz þartsýz bir kölesi deðildir. Evet, sistem tarafýndan þekillenir ama sistemle özdeþ deðildir. En azýndan henüz…
Þu halde, düþüncenin sitemle özdeþliði yani ayný þey haline gelebilmesinin koþulu, dili, sistemin dýþýndaki alandan çekip almak, onu öldürmektir. Bu ayný zamanda düþüncenin, dolayýsýyla insanýn da ölmesi demektir.

Ýlk neden köleliði ya da önyargý

Ýlk adýmý atmak nasýl bir duyguydu acaba? Ebeveynlerimizin bizi yürümeye ikna edebilmek için verdiði uðraþlar sonucu bir gün ayaða kalkýverdik ve o tarihi ilk adýmý attýk. Korku duymuþ muyduk, düþünmüþ müydük, hesaplar yapmýþ mýydýk, bir yargýya sahip miydik ya da bir önyargýya? Kuþkusuz bunlarýn hepsi olmuþ olabilir ama en az biri muhakkak olmuþ olmalý. Önyargý… Hayvanlardaki içgüdüsel davranýþlardan farklý ama týpký onlarýnki gibi bir tür hayati reflekstir önyargý. Ayaða kalkmak, adým atmak, elini bir þeyi tutmak için uzatmak, sesin geldiði tarafa dönüp bakmak, düþen bir cismi almak için eðilmek ya da ‘’iþte þu’’ derken parmaðýný uzatmak. Her biri, diðer yan etkenler ve itkiler bir yana, en masum, en baðýþlanabilir olan; yapabilirim önyargýsýnýn desteklediði hareketlerdir. Önyargýlarýmýz, algýlarýmýzla elde ettiðimiz verilerin, bilinçli-bilinçsiz aðlarla birbirine baðlandýðý o gizil alanda, davranýþlarýmýzý yönlendiren bir efendidir adeta. Bize yapabileceklerimizin ve yapamayacaklarýmýzýn sýnýrýný koyar. Bu boyutuyla hayatlarýmýzý sürdürülebilir kýlan ve bazen kurtaran bir iþleve sahip olduðu kadar, onun hareket alanýný sýnýrlayan, düzenleyen, baðýmlý kýlan bir iþlevi de vardýr. Bizler, önyargýlarýmýzýn, davranýþlarýmýzý yönlendirmek adýna geçerli kabul ettiði ilk neden-ler-i çoðu zaman sorgulamaksýzýn ve neredeyse bilinçsizce kabul ederiz. Psikolojide güdü adýyla tanýmlanan bu efendinin burada önyargý adýyla anýlmasýnýn nedeni, güdü (motive) daha çok amaca yönelik olarak davranýþý pozitif yönde etkileyen bir tanýma sahipken, önyargýnýn negatif yönü de barýndýrýyor olmasýdýr. O, genel olarak hayvanlardaki hayatý korumaya yönelik içgüdüden de farklýdýr çünkü öðrenilerek, en az bir nedene baðlý olarak oluþur.
Ýçine doðduðumuz sistem bize tüm yargýlarýný dil aracýlýðýyla sunar. Neyiz, kimiz, ne olabiliriz, kim olabiliriz ve tüm bunlarýn tersini, ne olamayacaðýmýzý; duymaya ve algýlamaya baþladýðýmýz ilk andan itibaren dil aracýlýðýyla öðrenmeye baþlarýz. Dil sayesinde henüz yaþamadýðýmýz ama yaþamýþ gibi yargýlara sahip olduðumuz binlerce yaþantý örüntüsünü tahayyül edebilme imkânýna sahip oluruz. Ama bu imkân çoðu durumlar için bize, ancak ‘’mýþ’’ gibi yapma olanaðý saðlamakla sýnýrlýdýr. Her þeyi deneyimleyemeyiz ve bunu çoðu kere istemeyiz de. Çoðumuzun ‘’cýs’’ sesiyle öðrendiði, hiç deneyimlemesek bile kesin yargýlarýna sahip olduðumuz zararlýlardan uzak durmayý tercih etmek, çok da anlaþýlmaz olmasa gerek. Ancak bu anlaþýlýr davranýþ kalýbýnýn, hayat boyu sürgit baþvurulan bir önyargý haline gelmesi ve hiç deneyimlenmemiþ pek çok yaþantý karþýsýnda duvar oluþturmasý ayný anlaþýlýr cevabý almaz kuþkusuz. Ýþte bize, aradaki bu farký sistemin dýþýna çýkarak görebilme imkânýný veren; dilin, sistem dýþýndaki alanda kendisini yenileyebildiði farklýlýklarla temasý sayesinde oluþturabildiðimiz açýdýr.
Sistemin bir takým zorunluluklar ve gereklilikle biçimlendirdiði kiþiliklerin, çevrelerinde ördüðü yaþam biçimlerinin de doðal olarak sistemin izdüþümünü vermesi; insanýn, ilk nedenlere baðlý olarak oluþturduðu bu önyargýlarýnýn sonucudur. Ve þayet sistemin taþýyýcý nüvesi olan dil, sistemin kendisiyle bir daha hiç ayrýþamayacak biçimde özdeþleþirse; en baþta, dilin, dolayýsýyla da insanýn tek boyutlu bir dünyada, ilk neden köleliðine teslim oluþu olur bu.
(Devam edecek)


Nilüfer Aydur