IX-XIII. yüzyýllarda yaþamýþ olan Ýslam sufileri, Platon, Aristo, Sokrat gibi filozoflardan etkilenerek Ýslam'a, Müslümanlýða ve þeriata çok aykýrý görüþler ve düþünceler dile getirmiþlerdir. Çok zeki, akýlcý ve kývrak bir zekaya sahip bu insanlardan herhalde huriler, hurlar ve gýlmanlarla dolu bir mitolojik cennet inancýný ve köleci þeriat kurallarýný benimsemeleri beklenemezdi. Bunlarýn çoðunun düþünceleri "sakýncalý" görüldüðünden hasýr altý edilir, hatta çevirilerden bile çýkarýlýr.

BISTAMLI BEYAZIT'DAN
IX.cu yüzyýlda yaþamýþ Sufilerden Bayezidi Bestami ya da Býstamlý Beyazýt (Ebu Yezit) ariflerin sultaný olarak bilinir. Bazý sözlerinden seçmeler:

Allah’a andolsun ki benim bayraðým Muhammet'in bayraðýndan daha büyüktür! Benim bayraðým ýþýktýr. Altýnda bütün insanlar ve cinler ve peygamber olanlar bulunur.

Allah beni bir defa yükseltti, önüne oturttu ve bana þöyle dedi: "Ey Ebu Yezit, yaratýklarým seni görmeyi arzuluyorlar." Bunun üzerine ben de Ona dedim ki: "Beni evrendeki tanrý birliðiyle donat, benlik elbiseni bana giydir ve beni varlýktaki tanrýsal birliðe yükselt, ta ki, yaratýklarýn beni gördüklerinde "Seni gördük ve Sen Osun" diyebilsinler.

Hakký Hak ile gördüm, ve bir süre Hak`da Hak ile birlik oldum. Ne nefes, ne dil, ne kulak, ne baþka bir þey vardý. Ta ki, Tanrý kendi ýþýðýndan bana göz verdi, o zaman Ona Onun ýþýðýyla baktým ve Onu kendi bilgisiyle gördüm, Onun lütfunun diliyle, kendisiyle görüþtüm.

Öyle bir deniz geçtim ki, peygamberler onun kýyýsýna gelip durdu.

Cehennem dediðin nedir ki? Onu görsem hýrkamýn ucuyla söndürüveririm.

Kendimi noksan sýfatlardan tenzih ederim. Zuhurum ne kadar yücedir.

Benim bir benzerim ne gökte bulunur; ne de benim niteliklerimin benzerleri yeryüzünde bilinir!

Musa Peygamber, Allah’ý görmek istedi. Ben ise Allah’ý görmeyi deðil, Allah beni görmeyi irade buyurdu!

MEVLANA'DAN
2007 yýlýnýn UNESCO tarafýndan Mevlana yýlý ilan edilmesinden sonra Mevlana ismini ve Mevleviliði kullanarak Müslümanlýk propagandasý yapmak moda haline gelmiþtir. Ancak, nasýl ki Ýsa, Yahudi þeriatýndan ayrýlarak yeni bir inancýn önderliðini yapmýþsa, ayný þekilde, Mevlana da Ýslam þeriatýndan ayrýlarak yepyeni bir dünya görüþünün önderliðini yapmýþtýr. Divaný Kebir'deki bir þiirinde bu yolun ana hatlarýný þöyle belirler:

Ýmdi ne yapmalý ey Müslümanlar? Çünkü ben kendimi tanýmýyorum!
Ben ne Hristiyan, ne Yahudi, ne Zerdüþt, ne de Müslümaným,
Ne doðudan, ne batýdan, ne karadan, ne denizden,
Ne doðanýn darphanesinden, ne de göklerin çemberinden,
Ne topraktan, ne sudan; ne havadan, ne de ateþtenim,
Ne arþý aladan, ne tozdan, ne varoluþtan, ne de varlýktan,
Ne Hintliyim, ne Çinli, ne Bulgar, ne de Saksonum,
Ne Irak krallýðý , ne de Horasan ülkesinden,
Ne bu dünyadan, ne öte dünyadan, ne cennet, ne de cehennemdenim
Ne Adem, ne Havva, ne Aden bahçesinden, ne de bahçe bekçisindenim!

Benim yerim yersizlik, benim izim izsizliktir.
Ten ve tin de deðildir, çünkü ben Sevgilinin canýndaným
Ýkiliði kaldýrýp attým, gördüm ki tektir iki dünya
Benim aradýðým Odur, bildiðim Odur, gördüðüm Odur, çaðýrdýðým Odur
O ilktir, O sondur, O dýþarýdadýr, O içeridedir
Bildiðim tek Odur Ya Hu, Ya Hu insan !

Aþkýn kadehiyle sarhoþ olmuþum, iki dünya da algýmdan geçip gitmiþ
Sarhoþ olmak ve þenlikten baþka iþim yok benim
Eðer hayatýmda bir kere bile sensiz bir an geçirmiþsem
Þu an ve þu saatten itibaren hayatým için tövbe ediyorum
Ýki dünyayý da ezip geçeceðim, utku içinde sonsuza dek sema edeceðim
Ey Tebrizli Þems, bu dünyada öyle bir sarhoþ oldum ki
Sarhoþluk ve þenlikten baþka söyleyecek sözüm yok benim !

(Mevlana, Divaný Kebir /Divaný Þems, Farsçadan Ýngilizceye çeviri R.A. Nicholson; Reading Mystical Lyric: The Case of Jalal al-Din Rumi, F. Keshavarz, University of South Carolina Press, 1998; Selected Poems from the Divane Shamse Tabrizi, Jalaluddin, Rumi, R. A. Nicholson, XXXI, Ibex Publishers, 2001, Ýngilizceden Türkçeye çeviri: HCD)