Kitapla ilgili aklýma gelen bazý sözlerle baþlamak istiyorum:
*Baskýcý rejimler silahtan korkmaz kitaptan korktuðu kadar…
*Kitabýn ömrünü okura söyledikleri belirler. O nedenle bazý kitaplarýn ömrü çok kýsadýr, bazýlarýnýn ise binlerce senedir.
*Cehalet örtüsünü, ancak kitap makasý keser.
*Kitap gibi ol; seni okuyan ve anlayan mutlaka çýkacaktýr.
*Hiçbir karþýlýk beklemeden veren bir dost mu arýyorsun? Hemen eline bir kitap al ve okumaya baþla!
***
Yüz yýl hatta bin yýl önce yaþamýþ olan bir bilimadamýyla, bir filozofla ya da bir sanatçý ile konuþabilir misiniz? Hemencecik “Hayýr, konuþamam!” demeyin lütfen. Eðer o insanlarýn yazdýklarý bir kitabý okuduysanýz, yarattýklarý bir sanat eserini dinledi ya da gördü iseniz konuþursunuz. Bizden çok önce yaþamýþ ve çok sonra yaþayacak olan insanlarla irtibat kurmamýzý saðlayacak olan yegane vasýta kitaptýr, sanat eseridir.
Aydýnlýktan korkanlar, iþlerini karanlýkta yürüteceðini sananlar, cahil býrakýlmýþ yýðýnlarý kolayca yönetebileceklerini düþünenler, despotlar; tarihin her döneminde “Kitaplarý yakýn, kütüphaneleri yýkýn!” emrini vermiþlerdir, sanat eserlerini tahrip etmiþleridr. Tarih bunun örnekleriyle doludur.
Asýrlardýr kitap yazanlarýn baþýna gelmedik kalmamýþtýr. Evleri aranmýþ, tutuklanmýþlar, hakarete ve iþkenceye maruz kalmýþlar, yaralanmýþlar ve hatta öldürülmüþlerdir.
Örneðin Carl Sagan, Cosmos isimli kitabýnda günümüzden 1600 yýl önce; Ýskenderiye Kütüphanesinin yakýlýþýndan ve Kütüphanenin baþýnda bulunan Hypatia isimli kadýn filozof ve bilimcinin nasýl acýmasýzca öldürüldüðünden bahsediyor. Hypatia; felsefe, astronomi, matematik ve doða bilimleri ile ilgileniyormuþ. Çok güzel bir bayan olmasýna raðmen, kendini bilime adadýðý için bütün evlenme tekliflerini reddediyormuþ. Fakat güçlenen Hýristiyan kilisesi halkýn bilinçlenmesinden rahatsýzlýk duymaya baþlamýþ ve bunun sorumlusu olarak da Kütüphaneyi ve onun baþýndaki Hypatia'yý görüyorlarmýþ. Onu at arabalarýnýn arkasýnda sürükleyerek öldürmüþler. cesedini parçalamþlar, etlerini kemiklerinden ayýrarak yakmýþlar (bazý kaynaklara göre taþlanarak öldürülmüþ), onun bütün çalýþmalarýný ve kütüphanedeki bütün kitaplarý da yakmýþlar...
Ýskenderiye Kütüphanesi, 2300 yýl önce Mýsýr’da Ptolemy sülalesi döneminde kuruldu ve döneminin en büyük kütüphanesi oldu
O dönemde, Ýskenderiye limanýna gelen tüm gemiler aranýyormuþ. Aranan kaçak mal filan deðilmiþ; kitapmýþ. III. Ptolemaios Euergetes’in (MÖ 246-221) Ýskenderiye Limaný’na gelen tüm gemilerde kitap aramasý yapýlmasý için emir verdiði; bulunan kitaplar kopyalanýp, kopyalarýn sahiplerine verildiði, orjinaller Gemilerden baþlýðý altýnda kütüphaneye yerleþtirildiði rivayet olunuyor.
Ýskenderiye Kütüphanesi'nde yaklaþýk 900.000 (bazý kaynaklara göre bu rakam 100.000-150.000 civarýndadýr) el yazmasýnýn bulunduðu söylenmektedir. Eserler papirüslere yazýlarak rulo biçiminde muhafaza ediliyormuþ. Birtakým memurlar, önemli kitaplarý keþfederek Ýskenderiye Kütüphanesine getirmeleri için yurt dýþýna yollanýyormuþ.
Mýsýr'a giren her kitap önce Ýskenderiye Kütüphanesine götürülmeliydi. Burada kitabýn bir kopyasý çýkartýlarak sahibine teslim edilir, asýl kitap ise kütüphanede kalýrdý.
Kütüphanenin kim tarafýndan tahrip edildiði konusu halen tartýþmalýdýr. Bir görüþe göre M.S 391 yýlýnda Roma'nýn Mýsýr valisi olan Theophilos, Ýmparator I. Theodosius'un emriyle, kütüphanede bulunan bazý eserlerin eski pagan inançlarýnýn devam etmesine sebebiyet verdiði için kütüphanedeki eserleri yaktýrmýþtýr. Bir baþka görüþe göre ise kütüphane, Sezar tarafýndan, kuþatma sýrasýnda tahribata uðratýlmýþtýr. Bunlardan baþka daha 3-4 iddia da vardýr. Kütüphanenin üç kez yakýldýðý rivayet edilir. Her medeniyet, suçu bir diðerinin üzerine atadursun, kimin yaktýðý konusundaki tartýþmalar hâlâ devam ediyor.
“Eðer zamanda geriye gidebilseydik, ilk geleceðim yer burasý olurdu” diyor Carl Sagan, Ýskenderiye Kütüphanesi için. Belki de Carl Sagan bunu zamaný geriye alýp bu yýkýma engel olmak için istiyordur.
Matematik bilgini Öklid, mekanik bilimci Arþimet, týp bilimci Herofilos, gökbilimci Eratosthenes, Batlamyus gibi isimler bu kütüphanede çalýþtýlar. Az önce de belirttiðimiz gibi
bu kütüphanede eðitim veren, tarihin ilk kadýn bilimcilerinden biri olan Hypatia ise aydýnlýk düþmanlarý tarafýndan etleri kemiklerinden ayrýlmak suretiyle katledilmiþti.
***
Kitap konusunu araþtýrýrken Türkiyemle ilgili karþýma çýkan bazý istatistik veriler doðrusu beni çok ürküttü. Deniliyor ki:
-Altý Türk yýlda bir kitap okuyor veya bir Türk yýlda yalnýzca beþ saatini kitap okumaya ayýrýyor.
-Bir yýlda kitaba harcanan para: Dünya ortalamasý kiþi baþýna 1.3 dolar. Norveç’te 137, Almanya’da 122, Belçika’da ve Avusturya’da 100, Güney Kore’de 39 dolar, Türkiye’de 45 sent.
-Bir Türk’ün kitap okumak için ayýrdýðý zamanýn Norveçli 300 katýný, Amerikalý 210 katýný, Ýngiliz 87 katýný, Japon 86 katýný ayýrýyor. Dünya ortalamasý, bizim ayýrdýðýmýz zamanýn üç katý. .
-Kiþi baþýna düþen kitap sayýsý: Ýsrail’de 1169 kiþiye bir kitap, Almanya’da 1022 kiþiye bir kitap, Japonya’da 622 kiþiye bir kitap, Türkiye’de ise maalesef 10.600 kiþiye bir kitap.
Son söz: Bilgisiz insan týrtýldýr ve ayný yapraðýn üzerinde yaþamýný sürdürür, bilgilenince ise kelebeðe dönüþür ve özgürce kýrlarda uçarak dünyayý tanýmaya çalýþýr… O nedenle insanlarýmýzýn özgürleþmesi yani bir kelebeðe dönüþebilmesi için daha çok bilgilenmeye ve bunun için de daha çok kitap okumaya ihtiyacýmýz vardýr.