Çözümlememizi uzatmadan biraz derinleþtirelim. Yetiyi bir þeyi yapabilme gücü olarak tanýmlasak ta yeti bir þeyi yapabilme ve yapamama olarak tanýmlanmamýþ olmayý da içerir. Bu nedenle yeti belirsizle kapasite bileþenidir.

Yeti bir þeyi yapmaya belirlendiði an bu "yetenek oluyordu". Hem de yeti yeni bir þeyi yapmaya belirlendiði an belirlenen durumla "yeni üssü duruma ve yeni bir belirsiz duruma olanaklýlarla yaratýcýdýr. Yaratýcýlýðýn da yeni durumalar aþamalý bir belirli-belirsiz durumlarýn olanaklýsý ve olanaksýzý olacaðý unutulmamalýdýr.

Saz çalma gibi birçok düzenleme ve bileþimli yetiler üzerinde bir þeyi yapmaya belirlenme, o þey üzerinde eþleþtirme yapan eðilimler, hayat üzerinde þartlý öðrenmeydi. Ýstisnalarý baki olmakla bir þeyi yapmaya belirlenir oluþ yeni belirli durumla yapabilme ve yapamamaya da belirlenmiþ oluyordu.

Yaðmur yaðýþýna belirli oluþ; yaðmur þeklindeki yaðýþ bu yeni durumuyla sele, göllere, balçýða, erozyona, hayata vs. belirli oluþ iken yine indirgenen bulutlarla yeni ve farklý bir belirsizliktir.

Kar yaðýþý ha keza çýða, kayganlýða, donmaya vs. dönüþen yeni belirli durumlar olanaðýna (yeteneðine) kavuþur. Bu yeti sel kavuþum içindeki kar yaðýþý, soðuk iklim gibi bileþimlerdeki olu ve oluþlardan kaynaklý buzullar belirmesi vardýr.

Bu yeni durum yeni bir iklim sel, ekolojik ve jeolojik durumlar içinde olunmakla yeni tür bir dallanýp çatallanmalara doðru yol olmaktadýr. Söz gelimi çevredeki buzullarýn erimesi ve erimeden doðan belirsizliklerle yeni, belli bir duruma yaratýcý oluþla (olanak ve olanaklý oluþla) yeni bir belirli olanla yeni bir belirsizlikti.

Tüm bunlar çevredeki kapasite deðiþimleriydi. Bu gibi deðiþkenler ile kapasite deðiþimine baðlý yeni potansiyellerdi. Yeni belirli ve belirsiz durumlara açýk oluþun yeti ve yetenekleriyle belirli sýnýrlý ve belirsizle olunmaydý.

Örneðin; buzullar belirli zamanýn belirli koþullarýný koruya gelen bir kapsam ve kapasite yeteneðiydi. Oluþtuðu dönemin atmosfer koþullarýný, çevre ekolojilerinden bir kýsým hayat türün fosil olarak muhafaza ediyordu. O günün türlerine ve çevre baskýsý seçil imli tepkisel birçok anatomik yapýyý ihtiva ediyordu.

Dahasý eriyen buzullar içinde ortaya çýkan o fosillerle, o gün koþullarýna baðlý bakteri ve virüs türü mikroplar günümüzde bilinmeyen salgýnlara yol açabiliyordu. Buzullar çevreye bir kapasite durum iken eriyen buzullar çevreye ikinci bir kapasite ve yeti sel yetenek durumlarla potansiyelliydi.

Ýç ve dýþ koþullara baðlý bindiriþti durumlar kiþi gibi özel baðýntýlý deðiþken bir kapasite içinde de çiftçilik yapmaya olanaklý durumlarýn yetisiyle, yeteneðe dönüþür. Kolektif bir emeði gerektiren beslenme, barýnma, savunma gibi belirli bir iþe karþýlýk olacak olacak toplumsal kapasite nedenle her kiþi ne çiftçi ne de köprü mühendisi olmayacaktý.

Kiþi konjonktür el durumla doðal ve toplumsal çevreye baðlý kapasiteyle çiftçi olabilmenin, mühendis olabilmenin belirsiz durumlarýna enerjin bir yeti ve yetenek biçimlemesiyle olmasýna raðmen bu böyleydi.

Buna kolektif kapasite doygunluðu veya kolektif kapasite yorgunluðu ya da kolektif kapasite dolmasý gibi durumlarýn ortaya konmasý diyorduk.

Oysa doða içinde kolektif kapasiteden yoksun tekil kiþimiz kendi kapasitesi içinde; kendi beslenmesine, kendi savunmasýna, kendi yavru bakýmýna, kendi dinlenme -barýnmasýna, kendi deneyimli öðrenmesine (mühendisliðine) ve kendi deneyimli saðlýðýný korumasýna eþ anlý yeti ve eðilimlerleydi.

Kiþi Dünya'nýn Güneþ'e uzaklýðýný bilemez. Kiþi Güneþ ýþýnlarýnýn 8,5 dakikada Dünyaya geldiðini atomun çekirdek yapýsýný savaþçý kan hücrelerini, hücredeki koful mitokondri gibi organelleri vs. bilemez. Bu nedenle kiþi doðal kapasite üzerine çok büyük oranda kolektif yansýmalý kapasite eðilimleriyleydi.

Bir deftere cilt veya sahifeler eklemekle kapasite artýrýmýna gidiyordunuz. Oysa kolektif kapasite karþýsýnda kiþisi kapasite çok sýnýrlýydý. Kiþisi kapasite nasýl artýrýlacaktý? Yani doðal durumla sýnýrlý olan kiþi, sesini duyuramadýðý uzaklara ve uzaya sesin nasýl duyuracaktý?

Kuþkusuz ki toplumsal kapasiteli elektromanyetik iletiþime baðlý teknik ve teknolojilerle, kiþisi donanýmýný hem yeni bir yeti ve yetenek kullanýmýna çevirecekti. Hem de kolektif kapasite nedenle yeni bir kapasite kullaným artýrýmýna gidecekti.

Yetiler kapasiteye baðlý sýnýrlý oluþsa da siz belirlemediðiniz sürece yetiler üzerine bindirilecek olanlarýn öðrenilmesi ve yeti yapabilirliðine düþünce oluþ imajlarýyla sýnýrlý deðildi.

Yeni bir öðrenme eski bir öðrenmeye ket yaptýrmakla silinebilirdi. Eski bir öðrenme özellikle de dinsel öðrenmeler ileri ket vurur. Yani yeni öðrenmelerin engeli olurlar (gemlenmesi olurlar). Geriye ket vurmak ta eski öðrenmeleri unutmaktýr. Kolektif kapasite ile öðrenme, çoðu sosyal öðrenmelerin geriye ket vurmadýr.

Kolektif paydaþlýk; sadaka, zekât kültürü gibi eski köleci öðrenmelere ket vurur. Ýnsan haklarý gibi öðrenmeler; iki kadýn þahitliðinin bir erkek þahitliðine eþit olmasý gibi, 4 kadýna ve daha fazla kadýna kadar evlilikler de geriye ket vurulmasý bu kabilden öðrenmeler kapasite boþaltýmýdýr.

Kolektif kapasite belirsizle olan durumla geriye ket vuran durumlar üzerine yansýyan imajlar olmakla, kiþisi kapasiteler artýrýlýyordu. Bu tür geriye ket vurumlar yararlýydý.

Oysa þimdiki köleci sistem inþaca kolektif geçmiþe ket vurma yapmakla (silme unutturma, karartma yapmakla) ileri ket vuran bir öðrenme engelimiz olmaktadýr.

Köleci ve imancý enfeksiyonla oluþan inþa kolektif inþacý geçmiþi unutturup; kolektif paydaþlý etkiyi size "rýzk verip sizi doyuran benim diyen efendi köle, bey-boy tarzý monarþin oligarþin anlayýþla ileri ket vuruyordu. Ýlerdeki öðrenmeyi engelliyordu.

Her kapasite sýnýrlý oluþsa da her kapasite potansiyel bir deðiþken (varyabýl) bir durumla; etkin, etkileyen ve etkilenen diyalektikle olmasý nedenle, formüle edilen öðrenmelerle yine kapasite artýrýmý hep olanaklýydý. Kapasite sýnýrlý oluþtu.

Yeti, yetenek ve yaratýcýlýk kapasite gibi sýnýrlý oluþ içinde neyle kayýtlý olup olmayacak çeþitliliðiyle sýnýrsýz oluþtu. Nasýl kiþisi yeti ve yetenekler moleküler biyo polimerlerle sýnýrlý bir kapasiteyse: kolektif alanlý yeti de, yetenek ve yaratýcýlýk ta alýrlýðýnýza baðlý kolektif kapasiteyle sýnýrlýydý.

Yine yetenek ise bardakla su içen maymun örneðinde olduðu gibi öðrenmeyi içerir. Bardakla su içen maymun örneðindeki gibi maymunun öðrenmesi insan etkili bir öðrenmedir. Ýnsanýn bardakla su içmesi kolektif etkili, toplumsal geliþmenin ürünü bir öðrenme olmakla geriye ket vuruþtur.

Maymunun insanda öðrendiði yetenek türü etkilenme insan için toplumsal etkili olsa da maymun için toplumsal bir etki ile öðrenme deðildir. Doðal anýklýk ve alýrlýkla kapasitif bir öðrenmedir.

Maymun için bu yetenek türü öðrenme, maymun toplumu gibi bir toplumsal etki ile öðrenme olmamakla, maymuna göre maymun türü içinde maymun türüne baðlý kalmadan öðrenme yapabilme yatkýnlýðýný içerir. Yetiler bir anatomik zemine baðlý durumla her zaman belirli bir bindiriþ ile sýnýrlý olmayan olumsal bir durumdu. Bu öðrenmeler bireyin doðayý yansýtan anýklýkla alýrlýk öðrenmesi içindedir.

Ýnsan doðanýn bir parçasýydý. Maymun da özel eðitimle insanda gördüðünü yansýtýyor taklit ediyordu. Bu taklit yeteneðiydi. Maymun kolektif bir yaratýcý biliþle, buluþla, anlam ediþle olmadýkça; yaptýðý doðayý taklit yeteneðiydi.

Canlýlýk belirsizle olan anatomik bir kapasiteni yetilerleydi. Yetiler de olumsal yapabilirlikle ve belli bir yapabilirlikle yetenekti. Canlýlar çeþitli deneyimlerin bileþimi olarak verili düzlemle kalýtýmsal düzeyde yetenekler aktarýyorlardý.

Canlýlýðýn kapasitesi biyo fizyolojik biyo anatomik ve öznel çeþitlilikle hem kýsýtlýlýktý hem de bize kýsýtlýlýk gibi gelen bir tutum bambaþka çevre etkilerine göre kimi hayat türlerinde mumla arasanýz bulunmayacak kadar bir yetenekti.

Þurasý da açýktýr ki canlýlar dýþta "toplumsa geliþmenin saðladýðý yetenekten yoksundular". Bu nedenle yaratýcý deðillerdi. Oysa türümüzün yeteneði emeðin örgütlenmesi kadar, kolektif bir eðitim ve öðretimle de ortaya konuyordu. Eðitim öðretim taklidi yansýmayla hayvanlarda da vardý. Taklidi yansýma her düzey ve düzlem içinde olabilen bir yansýmaydý.

Sýnýflý ve köleci bir yapý içindeyiz. Bu nedenle eðitim ve öðretimle ortaya konan yeteneklerin bir kýsmý sömürü nedenle çalýþan kesimlerden esirgenip engellenir. Esirgenip engellenen eksikliði de köleci sistem size yeteneksizlik sayýlmakla bu "yeteneksizlik sömürüye gerekçe yapýlýr".

Oysa yazýmýn baþýnda beri söylüyorum kapasite bir yetilerleydi. Yeti belirsizle durum olmakla yeteneksizlik içermez. Doðal yeteneklere ANIKLIK diyoruz. Ki bu anýklýða, verili düzlem dedik.

Hâlbuki ki ne yetenek ne us, sýnýfsal bir karakter deðildiler. Yetiler üzerine sýnýfsal karakterle yansýtmaydý (öðretiydi). Ancak köleci toplumlar da "bilmesinlercilik-anlam bilim oyunu-semantizm) uygulanýr”. Egemen sýnýflarýn yaptýðý bilmesinler taktiði içinde çalýþan emek kesimleri, her zaman kolektif eðitim öðretim eksikliði içinde tutulurlar.

Ve emek kesimlerinin kendilerinden gizlenen bu tür kolektif bilgi, kolektif eðitim öðretim eksikliði nedenle emek kesimleri mülkten yoksun kýlýndýklarý gibi birçok yeteneðin de yoksunu olurlar.

Egemenler, eksikli býrakýlan yetenek yoksunluðu içindeki emek güçlerine “bunlar yeteneksiz" denmekle bu söylem kimi yeteneklerden yoksun kýlýnan emek güçleri üzerine bir suç gibi yapýþmakla egemen sýnýfýn sömürüsüne gerekçe yapýlýr.

Dahasý ezen sýnýfýn bu türden yaklaþýmla olmasý, emek kesimlerinde gizlenen bilgi eðitim öðretim gibi kolektif koþullarýn eksikliði; geniþ yoksul kesim içinde milyonlarca yaratýcý yeteneðin heba olmasýna neden olur.

Yine de kolektif yansýma emek kesimleri üzerine kendilik bir boca oluþladýr. Boca oluþ karþýsýnda eðitim ve bilgiden yoksun kimi kiþiler kendi deneyleriyle bu boca oluþtan Gorki gibi, Newton gibi, Lincoln gibi biliþ buluþ ortaya koyabilmiþlerdir.

Doðal yeteneðe anýklýk diyoruz. Çevresel etkilere de alýrlýk diyoruz. Yetenek anýklýk ve alýrlýkla sýký sýký iliþkinle olup bir tepki ve etkiyi cevap olarak geri yansýtmaktýr.

Yaratýcýlýk Toynbee gibi düþünceciler tarafýndan insanüstücülük, doðaüstücülük gibi mutlaka bir üstücülükle tanýmlanýr. Oysa inþayý anlatýrken inþanýn baþýnda hiç bir þekilde olmayan kolektif us ve yaratýcýlýk; inþanýn baþýnda da olamazdý.

Doða olmuþ bitmiþ bir taným ve kavram deðildir. Doða ve doðaüstüce yaratým söylemi dünyalý tanýmlamalara uygun bir anlama ve anlatým olmakla daha baþtan sakat bir düþünme olacaktýr. Yani doðada oluþ kesikli sürekli ve bitmemiþ bir eksiklikledir.

Oysa yaratýcýlýk kiþisi anýklýkla, kiþisi alýrlýkla (kiþisi ihtiyaçla), kiþisi kapasiteye zamana baðlý toplum kapasitesi içermeye baðlý bir sýnýrlý oluþtu.

Yaratýcýlýk kolektif kapasite nedenle olgu ve olaylarda eksik ve boþluk býrakmaz. Mükemmeliyetçidir. Donuktur. Bu türden eksiði ve boþluðu olmayan süreçler de kolay kolay devinemez. Olgu ve olaylar geliþemez. Oysa evren ve hayat sürekli eksikli boþluklu ve türlü devinimlerledir.

Doðaüstüce bir yaratým hangi doðaya göre yaratým sorunsalý olmakla daha bir içinde çýkýlmaz bilmesinlercilik (karanlýkçýlýk ya da obskürantizmin) oyunudur. Bu iki söylemle de bilinemezciliðe hitap ediyorlar.