Ýnsanoðlu sürekli bir arayýþ içersindedir.Bütün kitaplar aslýnda bu adresi meçhul arayýþlarýn sýnýr taþlarýdýr.Her bir yazar, gidebildiði fikir ve duygu diyarlarýna kadar gider, kendine hükmi bir sýnýr tayin eder ve o sýnýra kadar ruh dünyasýnda þekillenen, aks-i seda bulan duygularý, düþünceleri –tamamen olmasa da- yazabildiði kadar yazar.Aslýnda kitap þeklinde nesneleþen o duygu ve düþünceler, kaynaðýnda yani yazarýnýn zihninde, muhayyilesinde aysbergin görünmeyen o devasa boyutlarý gibi uzantýlara, köklere sahiptirler.O köklerin derinliklerine inmek de her baba yiðidin harcý deðildir.Fikir deryasýnda kaza yapmadan seyr ü sefer etmek isteyen okurlar için, aysbergin görünen yüzü tahlil edilse çoðu zaman kâfidir.Ýþte bu iþ de sanýldýðý kadar kolay bir iþ deðildir.Belli bir düzeyde birikim gerektirir.Bence yazarlarý ve onlarýn mahsulleri olan kitaplarý anlasa anlasa en iyi, diðer yazarlar anlar.Ancak bu “anlama” iþi incelenen kitabýn müellifinin büyüklüðü nispetinde zorlaþýr.Sadece eserle yetinmeye çalýþan, müessiri fazlaca nazara almayan modern tenkitçi de bu aþamada, yazara odaklanmanýn zaruriyetini mecburen anlar.Ýnsan oðlu denilen meçhul varlýklar yýðýnýnýn arasýnda, aydýnlýklarýyla dikkat çeken, ama bilinmezlikleriyle de meçhullüðün en üst sýnýrlarýný zorlayan yazarlar olabilir.Onlar sâde insana göre girift birer ruh dünyasýna sahiptirler.Belki de onlarý bu denli büyük yapan, sâde insandan pek çok yönden olduðu gibi, giriftlikleriyle de ayrýlmalarýdýr.Ancak onlar yine de toplumlarý aydýnlatanlar ve medeniyetleri besleyecek sonsuzluk suyunu, ruhlarýnýn nehir yataklarýndan akýtanlardýr.
Büyük yazar olmakla büyük insan olmak, aslýnda birbirleriyle doðru orantýlý önermelerdir.Yazýnýn olmadýðý ya da az kullanýldýðý dönemlerde de büyük insanlar, eserlerini sözlü, yaþantýlý olarak, ruhlara, hâfýzalara yazarlar.Bu yönleriyle o büyük insanlar da aslýnda birer büyük yazardýr.Öbürkü mürekkep kullanýrken, ümmi olan büyük insan, sözlerini ve de lisan-ý halini mürekkep olarak kullanýr.Diðeri kâðýtlara yazarken sözlü metodu kullanan yazar, ruhlara, akýllara yazar kitabýný, destanýný.Hz.Muhammed, Hz.Ýsa, Buda gibi “büyük insanlar” ikinci grup büyük yazarlara dahildirler diyebiliriz tabiri caizse.Bu noktada ise sorun “humanite” sorunu olmaktan çýkar, bir “existence” yani varlýk sorunu hâlini alýverir.Bu sorunu irdelemekse bu yazýnýn ve de yazarýnýn sýnýrlarýný aþar.Bu sebeple biz birinci gruba ait tezi, yani; büyük yazarlar büyük insanlardýr tezini irdeleyebiliriz ancak.Bu önermeyi irdelemek için de elimizde güzel bir örnek var. Andre Gide’nin L&M Yayýnlarýndan çýkan “Dostoyevski” adlý biyografisinde, bu kitaba ismi verilen zat, enine boyuna, mektuplarýndan yola çýkýlarak tahlil edilmeye çalýþýlýyor.Bu kitaba göre Dostoyevski, büyük bir yazardýr ve de buna baðlý olarak büyük bir insandýr ayný zamanda.Hem de “humo sum et nihil humanum…” (Ben bir Ýnsaným ve insaniyet hakkýnda hiçbir þey…) diyebilecek kadar alçak gönüllü bir insan.Belki de bu yazarý bu denli büyüten özelliklerinden birisi de sabýrlarý zorlayan alçak gönüllülüðüdür.

Dünyanýn periþan hali ortadadýr.Ýnsanlýk, çaðýn getirdiði ruhsal, zihni bunalýmlarýn pençesinde kývranmakta ve inim inim inlemektedir.Ýþte böyle dönemlerde bu tarz eserler –eðer doðru örnekler sunarlarsa- insanlýðý kurtuluþa götürecek modelleri ortaya koyabilirler.Bu yaþam öyküsünde de Dostoyevski’nin bir yandan maddi yetersizliklerle, diðer bir yandan kendi hastalýðýyla, bir yandan hükümetin baskýlarýyla, öte taraftan da bütün insanlýðý bilhassa da Avrupa’yý kýskacýna almýþ rûhi, fikrî bunalýmlarla mücâdele etmesini bildiði çarpýcý bir þekilde anlatýlmaktadýr.Sonuçta o ve eserleri yok olmamýþ, dünya gündeminde kalmaya devam etmiþlerdir.O, insanoðlunun nereden gelip, nereye gittiðini; onun bu dünyaya gönderiliþ gâyesinin ne olduðunu da sorgulamaya çalýþmýþtýr eserlerinde.Bütün bunalýmlarýn reçetesi olarak da bize, Allah inancýný gösterir Dostoyevski.Aslýnda Dostoyevski, kendi iç huzurunun kaynaðý olan imaný, bütün insanlýkla paylaþmasýný becerebilmiþtir.Andre Gide’ye göre Dostoyevski’nin eserleri Avrupa’nýn içinde bulunduðu mânevi susuzluðu da giderecek nitelikleri hâvidir.
Bu eser, Dostoyevski’nin mektuplarýndan yola çýkýlarak hazýrlanmýþ özgün bir kitap.(Ancak üzülerek söyleyeyim ki edebiyatýmýza çok geç kazandýrýlmýþ bir yapýt.1928 yýlýnda yazýlmýþ bu kitabýn L&M tarafýndan keþfedilip okurlarla buluþturulmasý takdire þayan bir geliþme.Ancak dünya yazýnýnýn binlerce eseri, halen Türkçe’ye çevrilmeyi beklemektedir.Tüm yayýnevleri bu konuda L&M gibi hassas davransa, herhalde dünya edebiyatýyla aramýzdaki bu onlarca -belki de yüzlerce- yýllýk mesafe kýsa bir sürede kapatýlabilir.)Herhalde insanýn kendisini, gizli yönlerini ele vereceði en önemli yazýn türü günceden sonra mektuptur.Hele bu mektuplar yakýnlara yazýlmýþ mektuplarsa…Ýþte Andre Gide bu kitabýnda Dostoyevski’yi bu can alýcý yerinden, yâni mektuplarýndan yakalamýþ, böylelikle onun bilinmeyen pek çok yönünü ortaya koyabilme imkanýný bulmuþtur.Hatta bu mektuplarda Dostoyevski’nin hemþerisi Tolstoy gibi, Kur’an’a oldukça meraklý olduðu da anlaþýlýyor.Bu arada bu tür çeviri eserleri tanýtýrken ya da eleþtirirken göz ardý edilen bir noktaya da burada deðinmeden geçemeyeceðim.Bilindiði gibi bu tarz eserler tesadüflerin sonucu olarak birden, baþka bir dile çevrilivermezler.Bu tür çevirilerin bir de çeviricileri yani çevirmenleri vardýr.Bu kitaplarý tercüme edenler aslýnda, en azýndan üslûp yönünden bu kitaplarý yeniden yazmýþ sayýlýrlar.Çeviri eser, aslýnda “çevrilen eserin” týpa týp aynýsý deðildir, olamaz, olmamalýdýr da.Çeviri eser, kendisini baþka bir dile çeviren mütercimin, edebi bilgisini, dile olan hâkimiyetini ve de çevirinin yapýldýðý alandaki ýstýlâhi bilgiye olan vukufiyetini de ortaya koyar.Bu nedenle böyle önemli bir eseri Fransýzca’dan Türkçe’ye tercüme eden Sema Gül Haným Efendiye de teþekkür etmeden geçemeyeceðim.Eðer bu çeviride hatalar varsa, bunlarýn araþtýrýlmasýný da bu alanda yetkin kiþilere býraktýðýmý söylemek istiyorum.Ancak velev hatalarý da olsa, böyle bir çeviri herkes tarafýndan takdiri hak etmektedir.Bu kitabýn Editörü sayýn Ahmet Sait AKÇAY beye ve kitabýn hazýrlanmasýnda görevli herkese de buradan teþekkür etmek istiyorum.
Bu kitapta konu edilen Dostoyevski’nin çilekeþ ve eserler bakýmýndan velud hayatý, aslýnda kalýcý baþarýnýn da sýrlarýný veriyor bizlere.Ýkbal kaygýsý içinde kolaycýlýklarýn girdabýna yuvarlanmýþ günümüz insaný, þu anda “güncelleþmiþ” durumdadýr.Aslýnda günümüz insaný için yeni bir sýfat bulmak gerekirse ona “ancýllaþmýþ” yani anýn içinde kaybolmuþ dememiz de mümkün olabilecektir.Bu kötü sonuçta bize dayatýlmak istenen “popüler kültürün” de büyük etkisi yadsýnamaz.Ýnsanoðlu, kendini keþfettiði ve de “aktüeli” deðil “deðiþmeyeni” aradýðý zaman ölmez eserler verebilmiþtir.Bu kanun günümüzde de geçerliliðini korumaktadýr.Ýþte bu kitap diðer bir tabirle; gündelik sorunlarla cüceleþen insanýn önüne, güzel bir “model” koyuyor.Devleþebilmenin, daha doðrusu “büyük insan” olabilmenin yollarýný bize göstermeye çalýþýyor..Siz de Dostoyevski’ye bu yolda “dost” olmak isteyenlerdenseniz; Andre Gide’nin bu kitabýný muhakkak okuyun.Kazancýnýz kaybýnýzdan daha fazla olacaktýr


turkceciol@yahoo.com      Oðuz DÜZGÜN
(Eleþtirilen kitap:Andre GÝDE “Dostoyevski” L&M-2005-Ýstanbul/Çeviri:Sema GÜL)