Adalet Ağaoğlu’nun ‘Dert Dinleme Uzmanı’: Toplumsal Bir Stetoskop
Türk edebiyatının büyük ustalarından Adalet Ağaoğlu, uzun bir aradan sonra, yankıları bugün dahi süren "Dar Zamanlar" serisine dördüncü bir halka eklediğinde, edebiyat dünyası nefesini tutarak beklemişti. Dert Dinleme Uzmanı, yazarın yaklaşık on sekiz yıllık bir roman sessizliğinin ardından, birikmiş gözlemlerini ve toplumsal analizlerini damıttığı, hem serinin bir devamı hem de ondan bağımsız, cesur bir edebi deney olarak okurlarla buluştu. Ağaoğlu, bu romanında, adeta bir stetoskop gibi toplumun derinine eğilerek, bireyin iç sesini, ahlaki yozlaşmayı ve modern yaşamın yarattığı yabancılaşmayı dinliyor.
Roman, ismi verilmeyen ve çevresindekilerin sürekli dertlerini anlattığı için "Dert Dinleme Uzmanı" lakabını alan bir yayınevi editörünün zihninde bir yolculuk niteliği taşıyor. Ağaoğlu, bu karakter üzerinden, başkalarının metinlerini titizlikle düzeltirken kendi hayatının ve anılarının karmaşasında boğulan aydının trajedisini resmediyor. Anlatı, doğrusal bir zaman akışını reddediyor; bir otobüs durağındaki rastlantısal bir karşılaşma, anlatıcının zihninde bir çağrışımlar zincirini tetikliyor ve okuru geçmişe, evliliğine, hüsranla biten bir marangoz macerasına ve dönemin entelektüel çevrelerine dair keskin gözlemlerle dolu anılara sürüklüyor. Bu yapı, zaman, mekan ve hatta isimlerin belirsizleştiği, modern hayatın parçalanmışlığını yansıtan biçimsel bir tercih olarak öne çıkıyor.
Ağaoğlu'nun edebi tarzının en belirgin özelliklerinden olan bilinç akışı tekniği ve iç monologlar, bu romanda da anlatının merkezinde yer alıyor. Metin, sık sık kendi içine dönen, kendini sorgulayan, parantezlerle ve anlık sıçramalarla bölünen dolambaçlı bir yapıya sahip. Yazar, bu üslupla sadece bir karakterin zihin dünyasını değil, aynı zamanda toplumsal ahlakın nasıl aşındığını, bireyin kendisinin bile fark etmeden nasıl bir dönüşüm geçirdiğini muzip ama bir o kadar da keskin bir dille anlatıyor. Romandaki güvenilmez marangoz figürü, verilen sözlerin tutulmadığı, kurumların işlevini yitirdiği bir toplumsal çürümüşlüğün simgesi haline gelirken, genç yazar adayı ve onun "Evrensel Kokteylci" annesi gibi karakterler, entelektüel ve sosyal çevrelerdeki yüzeyselliği ve statü takıntısını gözler önüne seriyor.
Dert Dinleme Uzmanı, okurdan sabır ve dikkat talep eden, kolayca teslim olmayan bir metin. Düşük okur puanlamalarının da işaret ettiği gibi, geleneksel bir olay örgüsü arayanlar için yorucu olabilir. Ancak Ağaoğlu'nun amacı, bir hikâye anlatmaktan çok, modern bireyin zihninin ve toplumsal ruh halinin karmaşık bir portresini çizmektir. Kitap, başkalarını dinlerken kendi sesini yitiren, çevresindeki "gürültü" içinde giderek tükenen ve yabancılaşan bir adamın gözünden, bir dönemin panoramasını sunuyor.
Sonuç olarak Adalet Ağaoğlu, Dert Dinleme Uzmanı ile "Dar Zamanlar" serisine hem tematik olarak sadık kalan hem de biçimsel olarak yeni yollar deneyen güçlü bir eser eklemiştir. Roman, Türkiye'nin sosyal ve siyasi çalkantılarının aydın bireyler üzerindeki etkilerini sorgulayan yapısıyla, sadece bir edebi metin değil, aynı zamanda derin bir toplumsal analiz niteliği taşıyor. Ağaoğlu'nun ustalığı, en kişisel dertlerin bile aslında ne kadar toplumsal olduğunu göstermesinde yatıyor.