Konumuzu iþlerken hangi edebiyatý ele alacaðýmýzý söyleyelim öncelikle. Türklerin Ýslam dinini kabulünden günümüze kadar gelen ve içeriðinde dini tasavvufi öðeler bulunan edebiyata çeþitli isimlendirmeler olsa bile daha çok Türk- Ýslam Edebiyatý denilmektedir. Yani sadece bir dönemi ele almayacaðýz.
Klasik Türk Edebiyatýndan; diðer adýyla Divan Edebiyatýndan baþlayalým. Peygamberimiz Hz. Muhammed Klasik Türk Edebiyatýnda çok önemli bir yere sahiptir. Yazýlan eserlerde Allah’a hamd ve senadan sonra çoðunlukla Peygamberimiz de anýlmýþtýr. Manzum eserlerde de tevhit ve münacaatten sonra naatlere yer verilmiþtir. 13. Yüzyýldan itibaren günümüze ulaþan divanlarýn neredeyse hepsinde naat vardýr.
Þairlerimizin naat yazmasýndaki en önemli sebeplerden biri Allah Teala’nýn Kur’an’da Hz. Muhammed’den övgüyle bahsetmesi, diðeri ise Peygamberimizin þefaatine mazhar olma isteðidir. Bunlarýn yaný sýra divan þiiri sevgi temalýdýr ve naatler sevgiyi anlatmak için çok güzel bir yol olduðundan divan þairleri naat yazarken edebi hünerlerini mükemmel bir þekilde gösterebilmiþlerdir.
Naatlerde Arapça ve Farsça kelimelerle karþýlaþýlmasý çok tabiidir çünkü dini muhteva içerir. Þairler süslü kelimelerden ziyade içten bir söyleyiþ yakalamýþlardýr. Þairler O’nun hayatýndan, kiþiliðinden, sözlerinden ilham alýrlar.
Naat geleneðine nasýl gelindi sorusuna ise þöyle cevap verebiliriz. Önceden Arap edebiyatýnda Peygamberimizin hayatýný anlatmak üzere siret ve siyer denilen eserler yazýlmýþ, bunlarý Türk Edebiyatý da izlemiþtir. Daha sonra hayatýnýn her safhasý için ayrý ayrý metinler kaleme alýnmýþtýr. Bu metinleri þöyle sýralayalým;
Siyer: Peygamberimizin hayatýnýn tamamýný ele alan eserlerdir. Manzum ve mensur olarak ayrýlýr ancak Türk Edebiyatýnda ilk siyer çalýþmasý Erzurumlu Mustafa Darir’in 14.Yüzyýlda yazdýðý Mensur- Manzum karýþýk eserdir ve Mevlid türüne ilk orada rastlanýr. Mevlid Peygamberimizin doðumunu anlatan eserlerdir. Hatta 13. Yüzyýlda Ahmet Fakih tarafýndan yazýlan eserde Mevlide benzer kýsýmlar vardýr. Ancak müstakil olarak yazýlmýþ ilk Mevlit Süleyman Çelebi’nin Vesiletü’n-Necat isimli eseridir. Manzum siyer diye adlandýrdýðýmýz Muhammediyelerin ilki ise Yazýcýoðlu Mehmet tarafýndan 15. Yüzyýlda yazýlmýþtýr.
Hilye: Peygamberimizin fiziksel özelliklerini, hal ve hareketlerini tasvir eder.( Peygamberimiz vefat etmeden kýsa bir süre önce kýzý Hz. Fatýma O’nu artýk göremeyeceðini söyleyince hilyesini yazmasý için Hz. Ali’yi görevlendirmiþtir.) en meþhur olan hilye 16. Yüzyýlda Mehmed Hakani’nin yazdýðý “Hilye-i Hakani”dir.
Bunlarýn haricinde daha birçok tür vardýr; Miracname, hicretname, þefaatname, gazavatname, esmayý nebi, kýrkhadis, mucizat ve naat. Naatler peygamberimizi övmek üzere yazýlmýþtýr ve bütün nazým biçimleriyle yazýlabilir.
Bahsettiðimiz türlere örnek verelim dilerseniz;
Vesiletü’n-Necat – Süleyman Çelebi(Mevlid türünde 15. Yüzyýlda yazýldý. Vaizin “Peygamberler eþittir” demesi üzerine meþhur eserini yazmýþtýr.)
“Ümmetin olduðumuz devlet yeter.”
Su Kasidesi – Fuzuli (16. Yüzyýl- Su redifli olduðu için bu adý almýþtýr.)
“Saçma ey göz eþkden gönlümdeki odlara su
Kim bu denlü dutuþan odlara kýlmaz çâre su”
(Ey göz! Gönlümdeki (içimdeki) ateþlere gözyaþýmdan su saçma ki,
bu kadar (çok) tutuþan ateþlere su fayda vermez.)

“Yümn-i na'tünden güher olmýþ Fuzûlî sözleri
Ebr-i nîsândan dönen tek lü'lü þeh-vâra su”

(Seni övmenin bereketinden dolayý Fuzûlî'nin (alelâde) sözleri, nisan bulutundan düþüp
iri inciye dönen su (damlasý) gibi birer inci olmuþtur.)

Sakýn Terk-i Edebten – Nabi (17. Yüzyýl – Medine’ye girerken Nabi’nin bulunduðu kervan dinleniyor ve yolculardan biri ayaklarýný kýbleye uzatmýþ yatýyorken Nabi yanýna yaklaþýp bu sözleri söylüyor.)

“Sakýn terk-i edebden kûy-ý mahbûb-ý Hudâdur bu
Nazargâh-ý Ýlâhîdür makâm-ý Mustafâdur bu”

(Burasý Hz. Muhammed’in makamý, Allah’ýn nazar kýldýðý yerdir, sakýn edebe aykýrý davranma)

Hayreti Divaný – (16. Yüzyýl)
“Sen Mustafa’ya þol kadar oldý mahabbetüm
Canum sever kimün ki ola adý Mustafa”
(Sana sevgim o derecededir ki, adý Mustafa olan herkesi caným sever oldu.)
I.Ahmet – Bahti – (17. Yüzyýl – Gördüðü rüyanýn tesirinde kalarak Sultanahmet Camii’ne getirttiði kadem-i þerifi Eyüp Sultana geri yollamýþtýr ve kadem-i þerifin resmini sorgucuna yaptýrýp bu beyitleri yazmýþtýr.)
“Nola tacum gibi baþumda götürsen daim
Kadem-i resmini(ayak izi) ol Hazret-i þah-ý Rusûl’ün
Gül-i gülzar-ý nübüvvet o kadem sahibidür
Ahmedâ durma yüzin sür kademine o gülün”
Þeyh Galip – (18. Yüzyýl – ‘Hüsn-ü Aþk’ýn yazarý)
“Rahm eyle amân âteþ-i hicrânýna yakma”
(acý bana, ayrýlýk ateþine yakma)
Þeref Haným – (19. Yüzyýl)
“Sen gevher-i gencîne-i hikmetsin efendim
Deryâ-yý keremde dür-i kudretsin efendim”
(sen hikmet hazinelerinin mücevheri, cömertlik denizinde kudret incisisin efendim)
Necid Çölleri – Mehmet Akif Ersoy (1915 - Medine Ziyareti esnasýnda yazmýþtýr.)
“Nasýl ki baðrý yanar gün kýzýnca sahranýn,
Benim de ruhumu yaktýkça yaktý hicranýn.”
Esselam – Necip Fazýl (Manzum siyerdir, 63 þiirden oluþmuþtur. 1960 ta baþlar, 11 yýlda tamamlanýr.)

“Ben Mecnun, O Leylam.
Hasret-i Kerbelâm,
Ateþ-i incilâm, (parlatýcý)
Bâkisi hep melâm...
Esselâm, Esselâm!”
Naat – Arif Nihat Asya – (Geleneksel þiirle modern þiiri birleþtirmiþtir.)
“Gel, Ey Muhammed, bahardýr.
Dudaklar ardýnda saklý
Âminlerimiz vardýr!
Hacdan döner gibi gel;
Mirac’dan iner gibi gel;
Bekliyoruz yýllardýr!”
Yaðmur - Nurullah Genç ( Üç ay inzivaya çekilip yazdý, Türkiye Diyanet Vakfý 1990 Naat yarýþmasýnda birinci oldu. Yarýþmaya arkadaþlarýnýn ýsrarýyla katýldý.)
“Keþke bir gölge kadar yakýnýnda dursaydým,
O mücella çehreni izleseydim ebedi,
Sana sýrýlsýklam bir bakýþ da ben olsaydým.”
KAYNAKÇA
Divan Þiirinde Hz. Muhammed – Prof. Dr. Mahmut Kaplan
Türk Edebiyatýnda Naatler - Prof. Dr. Emine Yeniterzi
Divan Edebiyatýnda Hz. Peygamber – Prof. Dr. Ahmet Arý
Türk-Ýslam Edebiyatý – Prof. Dr. Alim Yýldýz

Zeynep Kahraman Füzün