Okur þunu iyi bilmelidir. Tarih salt geçmiþten oluþan (ibaret) bir olgu ve olay deðildir. Tarih hem olgudur. Hem yaþanandýr. Hem yaþanacak olan olaylardýr. Geçmiþtir. Þimdidir. Her an ile gelecektir.

Tarih, geçen, geçmekte olan ve geçecek olandýr. Tarih yaþayandýr! Ama öyle yaþayandýr ki geçmiþiyle ölmüþ ama bugünde. Bugün ile yaþayan ama sizin dýþýnýzdadýr. Sizin dýþýnýzda hem geçmiþ ile ölmüþ hem þimdi ile doðmuþ hem de az sonrasý için sürekli gebelik ile sürekli doðacak olandýr.

Bunlarýn tümü çeliþkidir. Geçmiþi ile ölmüþ olan; hatta baþlangýç koþulu olmakla þimdi yok olan ölmüþ bir geçmiþ durum þimdi ile bugün nasýl Yaþar? Atmosfersiz geçmiþimiz þimdi atmosferleydi. Oksijensiz bir geçmiþimiz þimdi oksijenleydi.

Yani bu durumda biri diðerinin ölümünü yaþýyordu. Diðeri de yeni yaþamlarý yeni olaylarý belirliyordu. Bugün yaþayan bir þey, nasýl olur da doðacak olandýr? Þu hâlde tarih bilinen algýlarýmýzý da aþan bir çeliþkidir.

Bu türden var olup, yok olan; doðan, doðmakta olan, doðacak olan, geri izleri sadece biz taþýmýyorduk. Örneðin yer katmanlarý içinde ferromanyetik özelliði olan demir en eski katmanlarda kutuplaþma nedenle dünyanýn kutupsal özelliðine göre diziliydi.

Oysa daha üst katmanda demir oksitli katlardaki demir de kutuplaþma içinde dizilme özellikler yoktu. Ya da ferromanyetik demir tozlarý nasýl vardýlar? Dört milyar yýl öncesinin katlarýnda demir oksit niye yoktu? Demirin oksijenle bileþimi demir oksitti. Oksitli demir tozlarý ve oksitli demir tozlarý bize dünya atmosferinin oksijenli ve oksijensiz durumlarýný açýklýyordu.

Tarih bir ucuyla ayaklarý henüz sýký sýký yere basan ayaðýnýzýn altýnda olup bitenleydi. Tarihin bir ucu atýlan adým olarak atýlan adýmý yere basacak hamle ile havada yere doðru ayaðýnýzla þimdidir. Diðer bir kýsmý da adýmýnýzýn gerisinde kalan geri izlerdir. Her adýmýn izi birbirine göre milim milim açýlmadýr.

Bu adýmlar biyo sosyal süreçlerden geçerek üreten toplumsal yapý ile aklýn almayacaðý boyuttadýr. Bu boyut ve tarih; ancak kolektif aklýn anlayýp kavrayacaðý hýz ile tarih sel nicelim olana dönüþmüþtür. Bu süreç geçmiþ ile þimdi içinde tarihin insana, insanýn da tarihe katkýsýdýr. Yarýn, olasýlýkla ayný; ama yine de bilinemezdir.

Kuþkusuz geçmiþ; olgu, olay ve þimdisiyle, olmakta olana bir referanstýr. Geçmiþi ortaya koyan kimi çevre koþullarý þimdi ortada olmayan çevresel baþlangýç koþullarýdýr. Oksijen hem nesneleri oksitler hem de parçalar. Örneðin, organik bileþikler mazi de oksijensiz atmosfer süreçlerinin ürünü olmakla parçalanmadan oluþup hayatta kalabilmiþlerdir. Oysa bu organik bileþikler o ortamda oluþmasalardý bugünkü oksijenle soluyan organikler olasý bile deðildir. Siz þimdi olmayan ve olmakta olan sürecin geçmiþiyle ve geleceðin inþasýyla buradasýnýz.

Yine bir örnek verecek olursak bizler Urey Efekti denen süreç kavranmasý içinde hem geçmiþteki oksijensiz döneminin özümleme süreçlerini; hem de þimdiki oksijenli dönemin özümleme süreçlerini bir arada taþýmakla, zamanýn topaklý, düðüm veya kavþak yapýsýný þimdi içinde geçmiþiyle kavrarýz.

Unutmayýn bu tarih içindeki geçmiþle bakteri hem hayatýn nedenidir. Hem de þimdiki yaþam içinde bakteriler ölümün nedenidirler. Ýnsan geçmiþteki biyo kimyasal oluþumun davranýþlarýyladýr.

Örneðin; onlarca örnek gibi kandaki hemoglobinin veya alyuvarlarýn vücudumuz içinde artmasý ve alyuvarlarýn azalmasýnýn, davranýþlarýmýz üzerindeki (biyo kimyasal) etkisini bilmeyen yoktur sanýrým.

Ha keza biyo kimyasal özümleme süreçlerini veren alyuvar süreci de davranýþýmýzýn belirlenmesini ortaya koyan biyo kimyasal özlü onlarca biçimleyicilerden sadece birisi olan bir biyo kimyasaldýr.

Her þey zýddýyla vardý. Geçmiþ geleceði ile vardý. Zýtlar ayný anda hem birbirini belirleyen hem de birbiri ile belirlenendirler.

Geçmiþ, kendi kesikli sürekliliði içindeki olgu ve olaylarýyla ve kendi kesikli sürekliliði içindeki yaþamý baþlatan bir kýsým olgu ve olaylarýyla, kesikli sürekliliðin ve yaþamýn hayata baþladýðý andan itibaren gelecek belirleneniyledir. Geçmiþ geleceði belirler. Gelecek te, geçmiþiyle þimdi buradadýr.

Yaþam; hayatý olgu kýlan bir kýsým geçmiþti. Ve hayatýn bir adým sonrasý içinde geçilen yol süreçleriyle hayat; kendisinin yeni yol eylemleriyle ve çevresiyle birlikte kendi yeni adýmýný atacaktý. Her adým da þimdiyi ve geleceði belirleyecekti. Hayat hem geçmiþti. Yani tarihseldi. Hem þimdiydi. Hem gelecekti.

Bu kabilden olan tarihsel olan ve tarihsel belirlemelerden birisi de asla davranýþsal etkisinden kurtulamayacaðýmýz etkilerden birisi de biyo kimyasal süreçlerdi. Bir þey kendisiyle ayný kalmayacaktý. Hem kendi kalmak. Hem kendi kalamamak. Çeliþki buradaydý. Yani hayat her adýmda yeni bir inþa olmasý nedenle hayat, sadece biyo kimyasal adýmý içinde, istese de kalmayacaktý.

Fakat hayat kendi belirleyeni olan biyo kimyasal etkilerle kalmadýðý gibi hayat geliþen deðiþen dönüþen yeni noktalarý bile biyo kimyasal etkiler nedenleydi. Biyo kimyasal belirlenmenin içinde ahlak yoktu. Ahlak içinde biyo kimyasal öðeler barýndýrmayan bambaþka düzey ve düzlemin ürünüdür.

Ahlaký da ele verecek olan yaþam; bizim türümüz üzerinde altta biyo kimyasal belirlenimle, dýþta da kiþi-kiþiler arasý yardýmlaþan parça olgu ve olaylarla; eksiðini tamamlayan sosyal oluþla ortaya kondu. Kolektif birim zamanlý üreten iliþkiler içinde özellikle de köleci dönemin köleci iliþkileriyle ortadaydý.

Sosyal oluþ, ahlak vs. asla biyo kimyasal süreçler deðildi. Ama bu süreçler biyo kimyasal süreçlerleydi. Biyo kimyasal süreçler olmasaydý ortaya konacak olan sosyal süreç, ahlak, vicdan vs. de olmayacaktý. Özümleme süreçleriniz biyo kimyasal süreçlerdi. Biyo kimyasal süreçler dýþta enerji girdisini ön gören durumlardý.

Dýþtan enerji saðlayan süreçleriniz de kendi dýþýndaki nedenlerle kiþi-kiþi veya kiþi-kiþiler arasý yardým içinde olunma ortamýydý. Yardýmlaþma olayý da ayný sonuca odaklaþan birleþimin senkron hareketiydi. Bileþen senkron, ayný sonuçtan yararlanma ortaya koymakla sosyal oluþtu. Edimsel kültürdü.

Ýyi bir analiz yapýldýðýnda kültür, temelde biyo kimyasal güdenle oluþan bir dizi olgu ve olaydýr. Ama kültürün hiçbir yerinde biyo kimyasal süreçleri görmeniz de olanaklý deðildir.

Kültür de sosyal oluþ gibi hiçbir biçimde biyo kimyasal süreçlere indirgenemez. Ama kültür de biyo kimyasal süreçler olmadan anlaþýlýr deðildir. Her durumla oluþan iliþkiler yeni olaný benzersiz olaný veriyordu. Durum ve belirmeler arasý iliþki ortaya konmazsa karmaþýklýk ortaya çýkmýyordu.

Þöyle bir örnek vereyim. Su ve cam kendileri olan durumla sudaki özellikler camdaki düzgünlük ve kristal yapýyý ortaya koyan, suyu ve camý ortaya koyan nesnelerin hiçbirinden deðildi. Camý ve suyu ortaya koyan nesnelerin giriþimiyle oluþan iliþkindi, karmaþýklýktý. Karmaþýklaþan süreçler içinde sonucun neden gibi nedenin de sonuç gibi davranabildiðini unutmayýn lütfen. Týpký kolektif etki gibi.

Kültür, kolektif birim zamanlý süre durumun düzenleyici, kolektif birim zamaný yeniden ve yeniden ortaya çýkarýcý edimsel tutumu olmakla kolektif birim zamanýn öðrenilmiþ bir kotarýcýsýdýr. Kolektif birim zamanlý süre durum da üreten iliþkinin, kolektif aklýn, kolektif yeteneðin, kolektif gücün vs. kotarýcýsýdýr.

Yani kültür kolektif birim zamanlý süre durum içinde kolektif birim zamanýn hem belirleyeni hem de belirlenenidir. Yani kolektif birim zamanýn; vicdan, ahlak, adalet gibi karmaþan süreçleri vardýr. Üretim hareketi, ahlak, vicdan gibi baðýntýlarýn geri iz sürümünü yapalým. Üreten, ahlaký olan, vicdaný olan ve þerefi olan toplumsal süreçlerin de biyo kimyasal süreçlere doðru bir atfý olacaktýr. Bu atýf da toplum sal sürecin zorunlu enerji saðlama süreçleri olukla biyo kimyasal süreçlere doðru geri baðlaným yaptýðý görülecektir.

Ama biyo kimyasal süreçlerden ve biyo kimyasal süreçlerin dýþtan enerji girdisi yapan süreçlerine varýrýz. Oradan da yardýmlaþan süreçler karmaþmasý içinde üreten toplumsal iliþkilere varýrýz. Karmaþan bu iliþkilerdeki olgu ve olaylarýn hiçbiri birbirine indirgenemez. Aralarýnda birçok ýrmak akýþlý zaman geçmiþleri vardýr (tarih geçmiþleri vardýr).