ÝYÝ ÝNSANLARA KARAR MEKANÝZMALARINDA YER VERÝN!

Geçenlerde bir TV kanalýnda, Davos’daki Dünya Ekonomik Forumu çerçevesinde yapýlan liderlik üzerine bir panele kulak verdim. Konuþmacý dünyanýn yaþadýðý son ekonomik krizin suçlularý olarak dev þirketlerin, bankalarýn, fon yönetimlerinin baþýndaki insanlarý gösterdi. Amerikan kamuoyunda krizin hemen ertesinde çok iþlendiði gibi bazý sorunlu þirketlerin baþýndaki yönetimin hýrs içinde sadece kendi çýkarlarýný ve alacaklarý ikramiyeleri düþünmelerinin krizi tetiklediðini vurguladý.
Her þekilde þirketi kâra geçirme hedefine kilitlenmiþ, böylece þirketin kârýndan alacaðý bonusu hesaplayan yöneticiler bu yolda açgözlü, maceracý, pervasýz, acýmasýz ve temel iþ ahlaký standartlarýný bir kenara býrakmýþ durumdaydýlar. Onlarýn bu sadece kendi çýkarýný düþünen etik noksanlýklarý, yönetim zincirindeki hiçbir unsur tarafýndan görülmedi veya görülmek istenmedi. Sonuçta þirketler, bankalar battý, kriz zincirleme bütün dünyayý sarmalýna aldý, insanlar acý çekti! Diyen konuþmacý þöyle devam etti: ‘ Yönetim kurullarýna sadece hýrslý olanlarý deðil de, denge saðlayacak sayýda doðrularý söyleyebilecek iyi kiþileri de almýþ olsaydýnýz, sonuç böyle olmazdý!’. Çok haklýydý, aklýma kaçýnýlmaz olarak bizde ki þirket ve kurumlarýnýn üst yönetimleri geldi. Takip ettiðim, gördüðüm, duyduðum kadarýyla, bizde de durum hiç farklý deðildi. Karar mekanizmalarýnýn kompozisyonu hep ayný türden insanlardan oluþuyordu.
Bizim iþ dünyamýzda, bu pozisyonlarý iþgal edenlerin genelde güce tapanlar veya sorgulamadan iþbirliðine açýk siyasi yandaþ insanlar olduðunu herkes bilir.

Ýlk örneðim, (adýný vermeyeyim, siz anlayacaksýnýz çünkü hepsi birbirinin ayný) bir kamu iktisadi kuruluþu. Genel müdürü ve yönetim kurulunun tamamý, siyasi iktidarla ayný siyasi görüþten. Misyon olarak kuruluþta mümkün olduðunca çok sayýda siyasi iktidarýn oy havuzundan insanlara iþ saðlamak, böylece iktidar partisi vekilleri mutlu etmek yolunu seçmiþler. Yenilere yer açmak için öncelikle acýmasýzca personel azaltmasý yapýyorlar, emekliliði gelmiþ bütün personeli gönderiyorlar. Kuruluþ bir süre sonra personel yetersizliði ile hizmetlerin kalitesinde düþmeler göstermeye baþlayýnca, ‘þimdi zamaný geldi!’ deyip, yukarýda belirttiðimiz þablondan eleman alýmý yapmaya baþlýyorlar ki, sonuçta toplam personel sayýsý baþlangýcý ikiyle katlýyor. Sonuç: Bu iþletme artýk iktisat kurallarýna göre çalýþamaz oluyor. En önemlisi ise personel alýmýnda tarafsýz olunmasýný söyleyecek kimse olmadýðý için, vatandaþýn yani herhangi bir tarafa yandaþ olmayan sessiz çoðunluðun temel fýrsat eþitliði hakký yenmiþ oluyor!

Bir baþka örnek ise belediye iktisadi kuruluþunun yönetim kadrosu üzerine. Yine biraz idrak sahibi herkesin malumu olduðu üzere bu kuruluþlarýn yönetimi kesinlikle o belediyeyi yöneten siyasi grubun paralelinde oluþuyor. Bu kuruluþlarda yönetim liyakat, tecrübe, yetenek gibi faktörler gözönüne alýnarak oluþmuyor veya bu faktörler sadece yandaþ düþüncede bir grubun içinde aranýyor ve yine içlerinden hiçbir aykýrý ses çýkmayan bu yönetimin misyonunun ise ihaleleri parti yönetiminin yönlendirmesi doðrultusunda yandaþ müteahhitlere daðýtmak olduðunu okuyor ve iþitiyoruz. Sonuçta yine fýrsat eþitliði zedeleniyor. Bu iþi gerçekten yapabilecek þirketler iþi doðrudan alamýyorlar, ihaleyi alandan alt yüklenici olarak iþi devir alýp, sonuçta yine kendileri yapýyorlar. Çünkü ihaleyi alanlarýn hiçbirinin yapýsý bu iþi olduðu gibi yüklenmeye müsait deðil! Sonuçta olan yine sessiz yýðýnlara oluyor, projeler %10 ila %20 daha pahalýya çýkýyor, bedelini bütün toplum ödüyor!

Son örnek, özelleþtirme sonucu kamu payýnýn iyice küçüldüðü büyük bir iktisadi kuruluþtan. Bu þirkette yönetim kurulu yine hassas dengelerle paylaþýlmýþ. Ama her nasýlsa, yönetim kurulu baþkaný olarak o þirketin içinden yetiþmiþ ve en zeki olanýný seçmiþler. Buraya kadar her þey iyi ama en zeki olan, her zaman en iyi ve bilge olaný anlamýna gelmiyor. Yönetici acýmasýz ve gaddar. Geçmiþte sorun yaþadýðý ve canýný sýkmýþ olan bütün herkesi þirket dýþýna itiyor! Ýyi olmayý zayýflýk olarak niteliyor, bütün ekibini de kendisi gibi zihniyetten insanlardan oluþturuyor. Bir yönetici terfi veya atamasý söz konusu olduðunda yakýn çevresine, aradýðý temel kriterin kiþinin yeterince mücadeleci (yani kavgacý!) olmasý gerektiðini belirtiyor. Anlatýldýðýna göre o dönemde þirkette çalýþma sevinci yerini korkuya býrakýyor, yönetimin hýþmýndan çekinen personel siniyor, þirketin iktisadi kurallar açýsýndan görünümü donuklaþýyor.
Bu örnekleri artýrmak mümkün, ama uzatarak konunun anafikrinden uzaklaþmak istemiyorum. Bence Davos’daki liderlik panelindeki konuþmacý gerçekten haklýdýr. Ne dersiniz? Sizce de artýk büyük þirketlerin, kuruluþlarýn yönetiminde ahlaki sorunlarý gözardý etmeyen, bilge ve iyi insanlarýn da yer almasý gerekmez mi?
Not: Bu yazýyý kaleme aldýktan birkaç gün sonra, BBC’de bir Pazar sabahý oturumunda yine Liderlik üzerine düzenlenen bir panel izledim. Her biri ünlü bilim adamý olan konuþmacýlar yukarýda vurguladýðýmýz paralelde konuþtuklarý gibi, sonuçta liderliði oluþturan deðerlerin, þu anda olduðundan daha çok toplumun genelini kollayan ve koruyan tarzda iyilik içerir þekilde yeniden tanýmlanmasýnýn gereðini vurguladýlar!
Cengiz Özder/ 14 Þubat 2010